Туризм УВЕР ЙОГЫН ЭКОЛОГИЙ

Кӧ тыште лийын, тудо ок мондо. Кӧ лийын огыл, тудо эше толеш

Вий памаш. Кажне памашын шке вийже уло. Мланде помыш гыч шоҥешталт лекше вийже. Но тудым жапыштыже почаш огыл гын, йомынат кертеш. Айдемынат тугай мастарлыкше уло, тудым, кӧргыштӧ шижын, вияҥден от колто гын, почылтде кодеш. А кунам тиде кок вийым моштен кылдет, юзо усталыкет дене кугу пайдам ыштен сеҥет.

А тыште, У Торъял район Токтарсола кундемыште, шоҥешталт лекше памашыжымат, шке кӧргӧ вий-куатшымат ик еҥак почын да калык эмлыме пашаш ушнен. Но тышке шуаш эн ончычак тыглай огыл корным эрташ кӱлын.

«Марстройтрестын» 279-ше ПМК-жын сварщикше Степан Медведев совет ийлаште иза-шольо Польшышто мемнан войскан контингентыштыже вольнонаёмный семын сварщиклан ыштен. Арменийыште мланде чытырналтмылан кӧра эҥгекыш логалше Ленинакан (кызыт Гюмри) олам нӧлташ полшаш колтымекат, тушто ик ият пеле сварщикланак тыршен. Вуйжылан нелылыкым шижмеке веле шочмо кундемышкыже пӧртылын да «Урал» колхозышто ты пашамак шуен. Лач тунам, 1995 ийыште, еҥ уждымым ужаш, еҥ колдымым колаш тӱҥалын. Коважым, Марфа Филимоновна Токтауловам, шарналтен. А тудыжо Шернур велне кулак семын титаклыме еш гыч лектын, Токтарсола кундемыш марлан толын. Тыште тудым шудо дене эмлыше мастар, шӱведыше-мужедше, мӱшкырым верышкыже шындыше да азам ышташ полшышо семын паленыт. Степан уныкажымат тыгай шижмаш вургыжтараш тӱҥалын.

— Мылам тиде палыдыме лийын. Шке семынем торешланенамат дыр, но ӧрдыж йӱк пуйто мыйым туныктен. Тидын деч шылаш шонен, 1999 ийыште Москвасе стройкышкат сварщиклан ышташ кайышым. Но саде шижмаш утыр да утыр кӧргыштем иланен. Еҥ-влаклан шинчанужшо да эмлыше семын икымше полышым пуаш тӱҥальым. Тидыже мыйым туге авалтыш, стройко гычат каяш логале. Мом кертмемым шижын, Россий Эмлызе-влак ушем ден конфедерацийышкат миен лектым. Конфедерацийым вуйлатыше академик, профессор Евгений Яковлев да тудын гаяк моло лӱмлӧ мастар-влак дене палыме лийым. Мом ыштен моштымем ончыктымеке, нуно мыламат ӱшанышт, «Калык эмлызе» сертификатым пуышт, — шарналтыш Степан Васильевич.

Тукым кыл дене куснен толшо мастарлыкше помыжалтмеке, Степан Васильевичлан шочмо кундемын пӱртӱсшӧ эшеат лишылын чучаш тӱҥалын. Чодыра лоҥгасе корем тайылыште памашым почаш пижын. Тудын арулык да

юалге вийжым шижаш кок вере леведышым ыштен. Иктыштыже вӱдым йӱаш, весыштыже йӱштылаш лиеш. Ӱлнырак вӱд фонтанла шыжалт лектеш да изэҥер ӱмбалне чӱчкен модеш. А кӱшнӧ, корем серыште, Степан чӱчӱ (тудо кызыт шкенжым тыге лӱмдаш кӱшта) мланде кӧргеш изирак пу пӧртым келыштарен. Тушто полышым йодын толшо-влакым колышт да тӱслен налеш, кап-кылым тӧрлата. Тупрӱдет тарванен — верышкыже шында, мӱшкырет волен каен — нӧлталеш, кылымдет тӧрштен – «йолышта»… Полышым налын кайыме да тӧрланыме деч вара еҥ-влак, уэш толын, шӧрлыкыштӧ кийыше кнагаш шке тау мутыштым возен кодат. Азам ыштен кертдыме мыняр ӱдырамашлан тудо йочан лияш полшен, арака йӱмым чарнен кертдыме мыняр ӱдырамаш ден пӧръеҥым айык илыш корныш луктын!.. Чыла тидым ты кнага гыч ужына.

Эмлыме сеансше деч вара тудо йылмыш шадырге «ю вӱдшым» чыпчыктара да, леведыш йымалсе памаш деке волен, ту вӱд дене йӧре йӱаш йодеш. Мо, шонеда? Чодырасе куткын кислоташкыже пӱнчӧ але нулго кишым, тӱрлӧ шудым ешарен ыштыме эм. Куткышуэжат тышеч тораштак огыл. Степан чӱчӱн ойлымыж семын тудын ӱмбаке кок урзым пыштет, кутко-влак кӱзымым вучалтет да тудым туржмо семын ыштет. Кидеш кислота кодеш. Ик могырым, тудо кидым эмла. Вес могырым, урзым умша да нер деке лишемден шӱлалтет – уло кӧргетым, шодетым эрыкта. Кокыртыш чер нергенат мондет. Ситартышыжлан тудо икмыняр нуж лышташым кӱрлын налеш, тореш-кутынь пӱтыралеш да ала-мом пелештен кочкаш темла. Пелештыме деч вара почкалтышет умшамат ыш когарте, пагарланат уда ыш лий. Эрыкта веле, мане эмлызе. А мые угыч памаш вӱдым миен подыльым да кӧргыштем ала-могай вийым шижым. Кап-кылым туржмыжат полшыш докан. Теве тыге тудо шке кӧргӧ южо, пӱртӱс да памаш вий полшымо дене эмла.

Корем тайыл дене волен, вес велышкыла ошкылына. Йолгорно воктене мӱкш омарта-влак шинчен кодыт. А умбалне пӱя кечыйол дене волгалтеш. Тыште кок ий ончыч купан вер лийын. Степан чӱчӱ тудым пургедыктен, эрыктен, а вӱд погынаш пӱялыктен. Ончычсо верыште вич памашшинча йыргыкта гын, тыште латкум памашшинча почылтын. Манмыла, юзо пӱя. Серыштак ыштыме вес изи пӧртыш пурен, эмлызе икмыняр жап гыч шаман вургемым чиен лекте. Пӱчӧ коваште гыч ыштыме бубеным пире йол гыч келыштарыме паҥга дене перкален, пӱя вӱдлан ю шӱлышым пуртыш. Да мемнан йыр перкален, осал шӱлышым поктен колтыш. Вара умша семӱзгар, варган, дене ӧрыктарыше йӱкым лукто, эсогыл марла келыштарыш. Марий тӱмыр ден шӱвырланат кӱлеш годым тудо эҥерта.

— Мый эмлыме мастарлыкым эреак кумдаҥден толам. Россий эмлызе-влак ушем ден конфедераций гоч элысе эн тале калык эмлызе, шаман, хилер-влак дене палыме лийынам, нунын деч молан-гынат тунемынам. Теве бурят шаман Валентин Хагдаев элыштына кугу должностьышто ыштыше ик еҥым веле огыл эмлен. Мыят икмыняр тыгай еҥлан полшенам. Бурят, тува, алтай, хант-манси, монгол шаман-влак, индий гуру, еврей раввин дене кылым кученам, тӱрлӧ калык дене эмлыме пашам шукташ сугыньым налынам. Да нине эмлыше виян семӱзгар ден вургемжымат нине калыкын представительыштак пуэныт, — эшеат ӧрыктарыш Степан Васильевич.

А паледа, мо дене тудо эн чотшо ӧрыктарыш? Тиде пӱя воктене кӱкшакаште, серыште, Шаманын башньыже лиеш. Тудым конден шындаш гына кодын. Ме, ялысе мӧҥгыжӧ миен, тудым суртшо ончылно ужна, кӱзен ончышна. Кум пачашан. Икымшыштыже еҥ-влакым шикш дене, кокымшыштыжо мӱкш дене (теве молан мӱкшым куча улмаш) эмлаш шона, а кумшыштыжо шаманын шке пӧлемже, эмлыме ӱзгар ден вургемым аралыме вер, лиеш. Пӱя воктенак ӱлнырак шудо дене эмлыме мончам шында – тудымат сурт воктенжак ямдылыме ыле. Чолга шонымаш, нимом от ман. А тиде материалым возымо жаплан когынекшымат палемдыме верыш конден шындыме, маньыч.

Эше палемдаш кӱлеш, Степан чӱчӱ психолог ден психотерапевтланат тунем лектын, полшен сеҥа. Шинчавочмо, вуй корштымо деч эмла. Шинчанужшо семын ончыкылыкым каласен пуэн кертеш. Шкежат тунемеш, молымат шке мастарлыкшылан туныкта. Ойлымыж почеш, 28 еҥым туныктен, да нуно шкенан элыште веле огыл эмлыме пашам шуктат.

А ме, корем тайыл дене волен, уэш вес велышкыла кӱзышна. Тушто, кӱкшакаште, ик вожан мужыр пӱнчӧ деке лишемна. «Ӱшанле лиймаш да йӧратымаш пушеҥге» манын возымо тушто. Пиалан мужырым чоҥаш шонышо-влак тышке толыт да тасмам кылден кодат. Меат Степан чӱчӱн темлымыж почеш, ты пушеҥгым ӧндалын, тудын деч шкан да ешлан тазалыкым да пиалым йодна.

Юрий ИСАКОВ

Авторын фотожо

Эмлалтме деч ончыч специалист дене каҥашыза

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий