11 апрельыште Шернур посёлкышто «Йыван Кырла лудмаш: Эртыше да кызытсе саманысе илыш, тӱвыра да туныктымо паша» научно-практический конференций эртыш. Тудо чапланыше поэтнан да киноактёрнан шочмыжлан 110 ий теммылан пӧлеклалтын, а ты кугу форумлан тӱҥалтышыжым 10 ий ончыч, шочмыжлан курым теммым палемдыме годым, ыштеныт. Кудымшо научно-практический конференций 200 утла еҥым чумырен. Чылаже 87 докладым ыштеныт.
Конференцийым организатор-влак кокла гыч иктыже, МарНИИЯЛИ директор, историй науко кандидат Е.Кузьмин, почын да вӱден. Евгений Петрович тудым лачшымак Шернурышто эртарымым кӱлешлан шотлен палемден. Участник-влакым Марий Элын культур, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр К.Иванов, Марий Эл Кугыжаныш Погын вуйлатышын алмаштышыже А.Иванов, Марий Эл правительстве вуйлатышын икымше алмаштышыже М.Васютинын секретариатшым вуйлатыше Э.Чемышев, район администрацийым вуйлатыше С.Адиганов оналмаш В.Мочаев саламлен вашлийыныт. Тыгак образований да науко министр Н.Адамован да молодежный политике, спорт да туризм министрже Л.Батюкован тыланыме мутышт дене палдареныт. Э.Чемышев ден В.Мочаев шочмо кундемысе кугу мероприятийышт нерген поснак кумыл нӧлтын ойленыт да палемденыт: Марий Элнан йӱдвел-касвел кундемысе рӱдолаштыже «мировой парень» Йыван Кырлам шарныме лӱмеш эртыше конференций Шернур районын веле огыл, чумыр республикын илышыштыже кугу верым налеш. Тиде кумылымак вияҥден моштеныт мероприятийым ямдылыше да эртарен колтышо-влак умбакыжат теве мо дене. Конференцийыш чумыргышо калык лӱм дене ойырымо делегаций (землякше-влак З.Ермакова, З.Дудина, Ю.Соловьев, В.Максимов, Марисола школын тунемшыже-влак А.Максимов ден М.Лукоянова, В.Мочаев, шанчызе О.Сергеев, министерствын пашаеҥже О.Веденькина) Марисолаште да Купсолаште Йыван Кырлан шарнымаш кӱжӧ воктеке пеледыш аршашым пыштеныт.
Пленар заседанийыште министр К.Иванов республикыште профессионал искусство тачысе верже да ончыкыжым вияҥме корныж нерген ойлен. МарГУ-н Калыкле тӱвыра да тӱвыра кокласе коммуникаций институтшын директоржо Р.Чузаев ден Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштер директор С.Зверева этнокультур проектирований дене палдареныт. А Марий образований институтын марий филологий да культурологий кафедржым вуйлатыше, Марий Элыште шочмо йылме-влакым туныктышо-шамычын ассоциацийыштын советыштым вуйлатыше Е.Игнатьева ФГОС-што шочмо йылмым тунемме нерген уэмдыме ужашыже шотышто умылтарен. Варажым тиде йодыш посна секцийыштат кумдан ончалтын. Культур, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже А.Луничкин Марий Элыште национально-культурный политикын кызытсе верже нерген ойлен.
Секцийлаште тыгак марий историйлан да культурлан шӱмаҥдымаште библиотеке ден тоштер-влакын верышт, республикысе писатель-влакын произведенийыштын поэтикышт, тачысе культур кумдыкышто фольлорын да йӱлан верышт, туризм да калык культур темылам тарватеныт. Секций вуйлатыше-влакын ойлымышт гыч теве мом палемдыман. Ик эн ойыртемалтышыжлан поэт З.Дудинан Йыван Кырлан илыш корныж гыч палыдыме але кокытеланыме факт-влакым рашемден да чылажымат архив документ-влак негызеш пеҥгыдемдымыжым. Тудо Иван Кирилловичын тукым шольыжо Эрик Кирпичников дене вашлийын мутланымыж нергенат каласкален. Ончыкыжым Эрик Вадимович чапланыше родыж дене кылдалтше мероприятийлаште лиеш манын ӱшанен кодына. Тыгак историй науко кандидат Д.Байдимировын 2018 иыште Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштерын эртарыме комплексный экспедицийжым лектышыж дене палдырымым ик эн сай пашалан шотлышт. Экспедиций тӱҥ шотышто Марий Элысе кӱсото-влакым шымлымаш дене кылдалтын.
Лу ий жапыште тиде форум ик эн кугу да тӱвыргӧ лектышаныш савырнен шуын. Ик велым тушко ушнаш кумылан-влак ешаралтыт. Вес могырым марий историй, йылме, культур, йӱлам шымлыше шанчызе-шамычлан, тыгак вузласе магистрант ден школла ден библиотекылаште тыршыше краевед-влаклан паша лектышышт дене палдараш да эн оҥайжым, кок ийлан ик гана, черетан конференций вашеш, сборникеш савыктен лукташ йӧн пуалтеш. А тений, мутлан, доклад-влакым Марий Элын Культур, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын да МарНИИЯЛИ-н сайтыштышт ончылгочак вераҥдаш лийыныт. Тиде моткоч сай. Тыгай конференций — шке паша лектыш дене палдарыме площадке, санденжат секций вуйлатыше-влакым колыштмо годым тыгай темлымаш йоҥгыш – конференций Йошкар-Олаште лийшаш, молан манаш гын тушко шукырак участник ушнен кертеш.
Но, айста вес велым ончалына. Йошкар-Олаште такшат ятыр кугу мероприятий эртаралтеш. Тидымат тушко кусарат гын, кӧлан пайдаже шукырак? Мемнан шонымаште, тудо лач районыштак эртаралтшаш. Тыге райрӱдын, Шернур кундемын, тидын дене пырля моло районын куатше ешаралтеш. Вет район кӱкшытаным огыл, а районышто республик кӱкшытан мероприятийым эртарымаш – йӧршеш вес формат. Конференцийын кӧргӧ сынже олаште але районышто эртарыме дене йӧршынат кылдалтын огыл, а теве лектышыжым — марий йылме, культур, йӱла йодышым верлашке миен, лишкырак ончалаш да шижаш, марий шӱлышым ешараш полшымо вийжым -нимо денат от таҥастаре. Тыгай десант (министерстве, науко, мер пашаеҥ-влак…) моло районышкат чӱчкыдынрак лекташ тӱҥалеш гын, пайдаже кугурак да шукырак лийшаш. Палемдыман, Шернур район вуйлатыше-влак (С.Адиганов, Г.Яндулов) конференцийым мучашлыме марте пырля лийыныт.
Тушко Йошкар-Оласе Шернур землячествын еҥже-влакат миенна. Шернур посёлкышто Йыван Кырлам шарныктыше верым палемден, чапкӱм шогалташ кӱлмӧ нерген мут идалык тӱҥалтыште лектын ыле, да ты амал дене район администраций дене пырля Йошкар-Олаште поро кумылым ончыктышо концертым эртарыме. Конференций кечын тиде мутланымаш умбакыже шуйнен. Тушко министр К.Иванов, Кугыжаныш Погын вуйлатышын алмаштышыже А.Иванов, М.Васютинын секретариатшым вуйлатыше Э.Чемышев, район вуйлатыше-влак С.Адиганов ден Г.Яндулов, Шернур землячествым вуйлатыше Е.Пайдышев да мер актив ушненыт. Йыван Кырлалан шарныктыш верым ик ой дене посёлкысо Культур пӧрт шеҥгелнысе каныме паркыште ышташ кутырен келшыме. Лишыл жапыште проектым ямдылыме пашам тӱҥалыт. Константин Анатольевич тиде пашам писештараш да чапкӱм идалык мучаш марте шогалтен шукташ темлыш. Министерстве велымат полыш лиеш манын ӱшандарыш.
«Йыван Кырла лудмаш» конференцийын секцийже-влакын пашаштым иктешлыме годым калык ончылно Е.Пайдышев Йошкар-Олаште эртарыме концерт деч оксам Шернурысо А.Конаков лӱмеш тоштер-выставке комплексын пашаеҥже-влаклан кучыктен. Чапкӱ дене кылдалтше паша ты учреждений гоч ышталташ тӱҥалеш.
Светлана Пехметова.
М.Скобелев ден З.Дудинан фотошт.
