Таче газетнан унаже – курык коклаште куржталме дене Россий комитетын членже, ты вид денак Юл кундем федерал округлан мутым кучышо чолга организатор, талешке, Курыкмарий район Якшарсир ялын шочшыжо, кирам нӧлтымӧ дене Российын спорт мастерже Александр Замков.
Александр Николаевичым шукынжо куштылго атлетикыште курыкышто куржталме дене спорт мероприятийым эртарыше организатор, спортсмен-энтузиаст семын палат. Шукерте огыл вашлиймекына, ветеран-влак коклаште всероссийский стартыште ойыртемалтмышт, ты видыште у йӧн дене таҥасымашым эртараш шонымыж дене палдарыш.
– Марий Элыште курыкышто куржталмылан, чынжымак, мый негызым пыштенам. Теве ынде тудо республикнан икмыняр районыштыжо палынак вияҥеш. Шонымаш илышыш шыҥдаралтын, вет верлаште шке организатор-влак лектедат. Мутлан, Волжский районышто чолга, куржталаш йєратыше – Вячеслав Мартьянов. Россий кўкшытан таҥасымашым эртарымым Марий Элын молодёжный политике, спорт да туризм министерствыже ӱмбакыже налын.
Айдеме ик верыште тошкыштшаш огыл. Ончыкшым экстремал сынан у та‰асымашым, трейлраннингым эртараш шонымаш уло. Сандене моло-влакат тек эреак тарванылыт, илышышкышт могай-гынат у йєным, шонымашым пуртат.
– Уста айдеме чыла шотыштат уста, маныт. Куштылго атлетике дене тургым иктешлалтын. Тений тидын шотышто кузерак, вет коронавирус черын шарлен кертме лӱдыкшылан кӧра могай-гынат чарак лийын?
– Мутат уке, нелылык дене тӱкнаш логалын. Курыкышто куржталме дене Российын чемпионатше майыштак лийшаш ыле. Куштылго атлетике дене федераций вуйлатыше Алексей Николаевич Гребневлан, спорт министр Лидия Александровна Батюковалан тау. Чылажымат шотыш налын, августышто Куярыште тиде вид дене кокымшо гана всероссийский таҥасымашым эртарыме. Тушто 21 регион гыч участник-влак лийыныт. Ӱдырамаш-шамыч коклаште Шернур кундем гыч тӱнямбал кӱкшытан спорт мастер Людмила Лебедева сай результатым ончыктен. Тудо ты видыште куржталше огыл гынат, вийжым терген. Пытартыш жапыште Людмила пелемарафонышкат, марафонышкат кумылын ушна. Ты кросс тӱнямбал норматив дене келшен толшо лийын. Участник-влакат кугу таум ыштеныт, вет тыгай мероприятийым эртараш моткоч кугу ответственность кӱлеш.
– Такшым курыкышко куржталме дене тиде чемпионатланат Те тӱҥалтышым ыштенда. Тудлан кызытат вуйын шогеда?
– Кызыт тыге каласаш ок лий. Куандара: Марий Элын молодёжный политике, спорт да туризм министерствыже полша. Адакшым ты вид дене мемнан кундем гыч 30 утла спортсмен Российын сборныйыштыжо лийын. Нуно тӱрлӧ кӱкшытан таҥасымаште вийыштым тергат. Оҥай, конешне, но кунам нуно выступатлат – событий, а эрта – историй. Историешыже меак шарнымаш кышам кодышаш улына. Такшым курыкышто куржталмашым Людмилан тренерже Станислав Черепанов тӱҥалын. Ты видлан 2000 ийыште негызым пыштыме, а комитетшым 1995 ийыште ыштыме. Кундемна гыч Сергей Семёнов Российын икымше спорт мастерже лийын. Эше икте, Елена Марсова, тӱнямбал кӱкшытан спорт мастерже нормативым шуктен кертеш ыле, но лач тудо жапыште ты вид дене мастерым пуымым чареныт. Кызытат самырык-влак коклаште ӱшаным пуышо-шамыч улыт. Вес ийын Российын сборныйышкыжо ик рвезе веле логалшаш. Лӱмжым кызытеш огына ойло.
– Александр Николаевич, Теат ветеран-влак коклаште куржталыда, ойыртемалтыда?
– Ветеран-влак коклаште Российын кубокшо, Гран-при верч таҥасымашын кресачаже – Василий Кузнецов. Ӧрдыж кундемлашке лекташ тудак еҥым кычалын, технике шотыштат тургыжланашыже логалын. Василий Васильевич марий-влакын ушемышт денат кылым куча. Мутлан, Санкт-Петербургыш мийыме годым верысе Пеледыш пайремышкат ушненна, лӱмлӧ спортсмен-влак дене палыме лийынна. Чылажат оҥайын, веселан, пайдалын эртен. Регионыштына командым чумыренна. «Марий Эл» маналтеш. Туштыжо тӱҥ шотышто Морко кундем гыч куржталаш кумылан-влак улыт.
– Тугеже спортивно-культурный мероприятий лийын?
– Тыгак лектеш. Такшым мыйын шонымашемжат тыгай: культур, образований, спорт министерствыште тыршыше-влакым иктеш ушен, спорт мероприятийым пайдалын эртараш. Ик шонымаш дене келшен пашам ышташ гын, эшеат сай ыле. Тыге уш-акылат пойдаралтеш, тазалыкат пеҥгыдемеш. Икте-вес дене кутараш, палыме лияш, шукырак уым пален налаш пеш сай йӧн, шонем.
– Александр Николаевич, Тендан шонымаште, спортсмен чыла велым шуаралтшаш: шнчымаш, воспитаний шотыштат, спортыштат, культур велымат?
– Конешне. Мутлан, капкылыым налаш. Кугыварня – личность, кошарварня – образованийым ончыкта. Покшелварня – интерес, гене дене кылдалтше. Лӱмдымыжӧ – культур да воспитаний дене кылдалтше, а казаварня – эн изи, лач тушто тазалыклан вер кодеш. Тудыжым шке таптышаш улына. Кугуварня кажныж дене пеҥгыдын кылдалтын. Мыланна чыла велым шуаралтман.
– Те шуко мероприятийлан, таҥасымашлан тӱҥалтышым ыштенда. Тендан адакат оҥай шонымаш лектын. Трейлраннинг нерген ойлышда. Тудыжо пӱртӱс, вер-шӧр дене кылдалтын. Тидын нерген палдарыза.
– Пӱртӱс. Мо тугай? Тӱрлӧ кундемын шке мотор вер-шӧржӧ, сылнылыкше, ойыртемже уло. Тиде илыш. Кызыт тӱняште мо ышталтеш? Таҥасымашым эртараш ок лий, тушко каяш ок лий, тидым ышташ ок лий… Маскым чийыман. Теве мо дене палдарынем. Такшым трейлраннинг денат комитет уло. Тиде вид 11 курымышто Английыште тӱҥалын. Тудо ныл тӱшкалан шелалтеш: 42, 59, 61-100, 100 километр кутышым пӱртӱс лоҥгаште тӱрлӧ чаракым сеҥен лектын куржталмаш. Трассыжат кум тӱрлӧ: уым пален налме шотан (познавательный), историй дене кылдалтше, пуйто шкешотан путешествий да экскурсий сынан, познавательный та‰асымаш, а кумшо – писын (скростной) таҥасымаш. Тений Владимирыште 111 километрым эртеныт. Вӱдат, лавыран купат, келге коремат логалыныт. Ом пале кузе тынар куржаш лиеш?.. Мый шкем тергыме семын 27 километрым кок шагат утларакыште эртенам. Адакшым тыгай сынан таҥасымаш телымат эртаралтеш. Лум пургыжан монь 160 километрым эртыман. Эшежым специальный международный уло. Тудыжо 42 км. Тыге айдеме рейтингым пога. Сертификат кӱлеш, вет кызыт тыгайыштат спорт мастер норматив пуат. Мый писын таҥасымаш сынаным эртарынем.
– Каласкалымыда почеш, трейлраллинг изиш спорт туризмым шарныкта. Тыгодым Марий Элыште кум гана спорт мастер Иван Рыбаковын эртарыме Кикимор Троффи мероприятийже сынан гай…
– Уло изиш. Тыгайым мыят Курыкмарий район Аламнер кундемыште эртаренам. Мый кызыт курыкышто куржталме дене комитетыште улам. Кызыт спорт направленийлан вуйын шогем. Чемпионат ден первенствылам эртараш сборныйыш ямдылена, вет администрацийын келшымыже, тудын разрешенийже деч посна нимомат эртарен огына керт. Кагаз пашажат шуко. А спорт нормативым шуктымо шотышт теве мо дене палдарыме шуэш. Пытартыш жапыште поснак тӱрлӧ комитет ышталтеш. Сандене Российын спорт мастерже ден тыглайым путаяш ок кӱл. Мутлан, кирам нӧлтымӧ дене Российын чемпионатшым эртаренна. Кирам нӧлтымӧ дене спортын мастержым, Росийын спорт мастерже дене таҥастараш ок лий. Иктыже официальный, спорт министерстве пелен. Кызыт кӧ мом шона, тудым ышта.
– Те шкеат кирам нӧлтен, спорт мастер нормативым шуктенда?
– Официальныйыштыже шагал нӧлталынам. Шарнем, тӱнямбал кӱкшытан турнирыште 39 гана нєлталаш кӱлеш ыле, а мый 38 веле. Уло тыгай патыр Виктор Сидоров. Тудо 24 килограмм нелытан кирам 123 гана нӧлталын
Трейлраннингыште мыланна тӱшкалык кӱлеш. Тудым любительский семын палемдыман. Мутлан, куржталме годым программе почеш, эше 10 сєрал верым войзен кодыман. Финишыште тудым жюрилан ончыктыман.
– Шыҥдарымаш шонымаш уло, тугеже илышыш шыҥдаралтеш?..
– Курыкыш куржталмаш икымше гана Аламнерыште лийын гын, трейлраннингат ты верыштак эртышаш. Тений Марий Эллан 100 ий, а вес ийын Курыкмарий районлан – 100 ий. Лач тидымак шотыш налын, тыгай сынан таҥасымашым эртараш шонем. Тӱҥалтышыже телым лийшаш. Ончыч, можыч, черкыла мучко, а вара сельсовет-влакым эрташ. Молан? Ожно йоча шочмо годым тудын лӱмжым черкыште возеныт, а совет жапыште – сельсоветыште. Тыгерак. Тыгодым чылажат культур программе дене кылдалтшаш. Икманаш, кумылан-влакым пагален ӱжам.
Курык – мыйын чон сандалыкем. Кунар кӱшкӧ кӱзет, тунар мӱндыркӧ ужат, кӧргӧ чонет яндар юж дене пойдаралтеш, вий ешаралтеш… Курыкышто куржталмым спортын видше семын огыл, а айдемым шуарыше, пеҥгыдемдыше йӧн семын палемдыме шуэш.
Александр Николаевич Замков:
Шочын: 1960 ий 18 январьыште Якшарсир ялеш;
1977 ийыште Кузнецово кыдалаш школым тунем пытарен;
1978-1980 ийлаште салтак службым эртен;
1982-1985 ийла. Кучедалмаш, дзюдо дене «Динамо» клубын членже;
1982-1987 ийлаште МГПИ-ште физкультур факультетыште заочно тунемын;
Кирам нӧлтымӧ дене Российын ныл гана чемпионжо;
1985 ий, Липецк, кирам нӧлтымӧ дене СССР-ын икымше чемпионатшын участникше.
СССР-ын кокымшо чемпионатыштыже (Клайпеда) кирам 100 гана нӧлталын.
1991 ий, Алма-Ата. Кирам нӧлтымӧ дене спорт мастер нормативым шуктен.
Самбо дене ДТЮ-што секций вуйлатыше;
1993 ийыште курыкышто куржталаш тӱҥалын, ты видын организаторжо лийын;
1994 ий. Жонглироватлаш тӱҥалын;
1995-2000 ийла. Курыкышто куржталме дене Россий комитетын членже, ты вид денак Юл кундем федерал округлан мутым кучышо чолга организатор.
ЕЛЕНА ЭШКИНИНА
