Шнуй верлан шотлалтын
Кугезына-влак коҥгам пӧртысӧ юмылук семынак шнуй верлан шотленыт. Тудын полшымо дене кочкышым ямдыленыт, черлым эмленыт, ӱмбалныже маленыт. Марий еш у пӧртыш илаш куснен гынат, тошто суртысо коҥга гыч шолгымым наҥгаен ылыжтен. Еш кумалтыш эртарыме ото гыч кондымо тулымат оза-влак вес идалыкысе кумалтыш марте шке коҥгаштышт араленыт, еҥ суртыш пуэн огытыл, уке гын, пиал коден кая манын лӱдыныт. Иктажше сурт гыч паша дене ӧрдыжкӧ тарванен гын, корныжо пиалан лийже манын, коҥга рожым петыртыш дене авыреныт. Пайрем кечын ыштыме чесын изи ужашыжым тулыш кудалтеныт. Киндым кӱктен лукмеке, тушко пу комылям пыштеныт. Йӱдланат конгаш икмыняр комыля пелен кӧршӧкеш вӱдым шынденыт: тудлан мом йӱаш да кочкашыже лийже манын шоненыт.
Теве тыге ожно кугезына-влак коҥгам жапленыт. Таклан огыл Кужэҥер кундемыште тудын лӱмеш 12 февральыште Коҥга пазар пайремым эртареныт. «Коҥга пазар» толын, теле ик йолжо дене шошо велке тошкалын»,- ойленыт. Тӱҥ шотышто пайремжым Вятке губернийын Уржум уездысе Коҥганур ден Токтайбеляк волостьлаштыже палемденыт. Коҥганурыштыжо эсогыл кум кечаш кугу ярмиҥга эртен. Тушко Озаҥ, Угарман, Вятке, Кукарке, Уржум да моло ола гыч сатучо-влак толеденыт. Верысе калыкат шке ыштыш-кучышыжым ужалаш луктын да пайремлан поян ӱстелым поген…
Куанен палемдыман, тачат Кужэҥер велне Коҥга пайремым палемдат. Пазаржак ок эртаралт гынат, пайрем кумылым вес семын нӧлтат. Кеч районыш газ толын шуын гынат, шукыштын суртыштышт конга садак тӱҥ верым айла. Марий кочкышым тудын деч посна кузе ямдылет?!
Йыдалым кычалаш логалын
2013 ий гыч ты пайрем район кӱкшытыштӧ эртаралтеш. Кажне ийын — вес тӱвыра пӧртыштӧ. Тений «Коҥга пазар» Марий Шойыш миен шуын. Но мероприятийын статусшо вашталтын: икымше гана тудо кугезе йӱла да творческий программе фестиваль семын эртен. Участник-влак кок номинацийыште мастарлыкым ончыкташ ямдылалтыныт. Иктыштыже йӱла ден творческий программым сценыште кузе ончыктымым акленыт гын, весыжлан «Тутло сий» национальный ончерлан кочкышым ямдылен кондаш кӱлын.
Марий Шойысо тӱвыра пӧртын пашаеҥже-влак ты кечылан чотак ямдылалтыныт. Вуйлатышыже Галина Петухова ял калыкымат тышке ушен. Уна-влакым вашлияш, пукшен-йӱктен, шот дене ончен колташ манын, поян ӱстел чесымат ямдыленыт ыле. Тӱвыра пӧрт пелен пашам ыштыше «Кумылоҥгыр» фолькор коллективын участникше-шамычымат мокталтыде огеш лий. Муро, куштымаш дене веле огыл, шокшо кочкыш денат сийленыт.
11 творческий коллектив фестивальыш ушнен. Кажныже, Коҥга пайрем дене кылден, марий калык йӱлам сцене гыч ончыктен. Мутлан, жюрин иктешлымыж почеш, икымше номинацийыште икымше верыш лекше Старсела тӱвыра пӧртын фолькльор ансамбльжын участницыже-влак пазарыш мийыше ӱдыр ден ӱдырамаш-влакым ончыктеныт. Пазарыш мийымышт, мом ужмышт, колмышт, налмышт дене палдареныт. Вара тошто марий сем почеш куштеныт. Клуб вуйлатыше Галина Жилкинан ойлымыж почеш, тиде номерлан нуно лӱмын тошто марий тувыр-шовырым, вуйыш чийышым, йыдалым кужу жап кычалыныт. Эшежым нунылан йыдалжымат пидаш тунемаш кӱлын. Жюри пашаштым кӱкшын аклен. Нуно тидым чынжымак суленыт.
Кокымшо верыш Тошто Йӱледур тӱвыра пӧртын «Ший оҥгыр» коллективше (вуйлатышыже В.Андреев) лектын. А кумшо вер дене Йывансола «Кумыл» ансамбль палемдалтын. Тудын участникше-влак «первыйӱшӧ-влакын» толмо йӱлаштым модын, мурен-куштен ончыктеныт. Вуйлатышышт Евгений Каменщиковын ойлымыж почеш, номерлан негыз семын ялыште илыше ик ӱдырамаш деч возен налме тошто муро лийын. Ты коллектив эре шке мастарлыкше дене ӧрыктара.
Фестиваль годым сценыште ик творческий коллективым весе алмаштен гын, залын шеҥгел ужашыштыже «Тутло сий» ончер пашам ыштен. Тидлан ойырымо кугу ӱстел тамле деч тамле кочкыш дене пушланен. Ончаш, выступатлаш толшо, тыгак уна-влак ты але вес сийым авызлен да келшышыжлан шке йӱкыштым пуэн кертыныт. Сеҥышыш лекше озаватым эн шуко йӱкым погымо дене ойыреныт. Фестиваль годым ик участникат палемдалтде кодын огыл. «Тутло сий» номинацийыштыже икымше верыш Салтакъял гыч Александра Скворцова лектын. Тудо руш калыкын икмыняр кочкышыжым ямдылен ыле. Кокымшо верым Тошто Йӱледӱр гыч Людмила Афанасьева сеҥен налын. Тудын тамлын пушланыше мелнаж ден полан торыкшо шукыштлан келшен. А теве Старсела тӱвыра пӧрт вуйлатыше Галина Жилкинан торык ден шере когыльышт кумшо вер дене палемдалтын.
Фестивальыш уна-шамычат миеныт. Советский район гыч «Кугезе кумыл» да Параньга район гыч «Садеран ялем» фольклор колектив-влакым ончыктыман. Икымшыжын вуйлатышыже Галина Щербакова Коҥга пазар пайремыш мияш лӱмын у вургемым ыштен. «Саскавий» марий ӱдырамаш ушемын еҥже-влакат лийыныт. Каласен кодыман, шке жапыштыже лач ты организацийын, верысе онаеҥ Вячеслав Актугановын тыршымышт денак районышто Коҥга пайремым эртараш тӱҥалыныт. Районысо тӱвыра пӧлка вара тудым йӱла мероприятийыш савырен кертын. Санденат «Саскавий» ушемын еҥже-влак кажне ийын тудым эртарымашке ушнат, ойыртемалтше-влаклан пӧлекым кучыктат. Пайремын фестиваль кӱкшытыш нӧлталтмыжлан нуно чотак куаненыт. Ушем лӱм дене вуйлатышыже Людмила Кошкина, мурызо Татьяна Денисова, «Ямде лий», «Марий Эл» газет редакций-влакын пашаеҥышт саламленыт. Кужэнер районын онаеҥже Альберт Рукавишников Коҥга пайремын историйже дене палдарен. «Марий-влак коҥгам ожнысек шнуй верлан шотлат», — иктешлен тудо. Район администраций вуйлатышын алмаштышыже Надежда Желонкина ойыртемалтше-влаклан диплом дене пырля шарнымашан пӧлекым кучыктен. «Вес ийын ты фестиваль райрӱдысо тӱвыра пӧртыштӧ эртышаш», — увертарен мучаште тудо.
Светлана Носова.
Авторын фотожо.
