«Сурт-пече» газет гыч
Калык календарьым лышташлен
Эрла 22 январьыште Кушшо тылзе сай лектышан Презе шӱдыр палыште. Тылзе календарьым эскерен пашам ыштыше да окна ончылно росотам ончен куштышо пакчазылан ты пагытыште тӱрлӧ нӧшмым нӧрташ, лазырташ пышташ, ӱдаш, кусарен шындаш, шындаш ик эн йӧнан кече. Ешартыш йӧнештарымаш дене волгалтараш йӧн улмо годым шере пурыс, помидор, кияр, эр да вара шушо сорт вуяным погышо, брокколи, пекин, лышташан, шнитт ковышта нӧшмым озымлан ӱдаш шотлан толшаш. Ужгаргынек кочкаш петрушко, укроп, сельдерей, шоган да тыгак редис, эр шушо шпинатт нӧшмым шокшемдыме теплицыш ӱдаш келшыше жап. Тылечат ончыч ӱден кодымо теплицыште кушшо кушкылым минеральный негызан ешартыш кочкыш дене вияҥдаш мондыман огыл. Шукияш пеледыш нӧшмым ӱдаш эрла ик эн йӧнан кече. Но тыгодым мландым пушкыдемдаш ок лий, поснак вож тура, росотам кусарен шындаш йӧндымӧ жап.
Садыште пушеҥге, вондо тӱҥым (тура кечыйол логалме деч аралыше лончо ночко лум дене мушкылтын гын) ошемдаш, телым да шошым прививкым ышташ вургым пӱчкын ямдылаш ик эн сай кече.
Тылзе календарьым эскерен, сурт сомылкам ворандарышылан 21, 22 январьыште ковыштам мариноватлаш, шинчалташ ик эн йӧнан кече.
Калык календар почеш, эрла Филиппын кечыже, а православный йӱлам жаплыше-шамыч Святитель Филиппын, Москвасе митрополитын кечыжым палемдат.
Калык палым эскерыше кресаньык-влак, тачысе игечым ончен, сентябрь тылзын могай лийшашыжым мужедыныт: лум лумеш – йӱран, леве да ояр игече – кеҥеж мучаш шокшо лийшаш. Ты жаплан кечын палынак кугемыже шижалташ тӱҥалеш. Шорыкйол Васли кува да кугыза деч эрнаш манын, ожно лачшымак 22 январьыште мончаш олтеныт. Ты кечын шоҥго Монча водыж деч шинчалан койдымын упшым (шапка-неведимка) налаш лиймылан ӱшаненыт. Тидлан кӧра южо суртоза шола йолчием пундашыш ыресым пыштен, мончаш эн пытартышлан йӱдым каен. Чурий ден пырдыж велкыла лӧкамваке шинчын, уло кертмын авмут дене вурседылын, капшым выньык дене кырен. Йӱла почеш, ты пагытыште шинчалан перныдыме шоҥгыеҥ суртозалан упшым шуялтышаш. Ок шуялте гын, монча пӧртӧнчылнысӧ теҥгылыш але олымбаке пыштен кода маныныт.
Ты кече дене кылдалтше моло калык пале-влак:
- Кече ояр гын, шурно лектыш шыжым сайын шочшаш.
- Кудывечыш вӱдым йӱкташ лукмо вольык мӧҥгеш вӱташке пураш тӧча – лишыл кечылаште чот йӱштӧ лийшашым шижтара.
- Игече йӱштӧ – чапле икияш шурно лектышлан ӱшаненыт.
- Корак ден чаҥа пушеҥге вуйышто шинчат – йӱштӧ толшаш, лумышто тӧрштыл чоҥештылыт – игече палынак лывыртышаш.
- Пырыс шокшым кычалын, коҥгамбаке кӱзен возеш – лишыл кечылаште чот йӱштӧ лийшашым мужедеш. Кӱварыште мӱшкыр дене комбык кия гын, левештышаш. Кӱчшым оҥаш кералын, жапын-жапын пӱсемда – мардежан игечылан, кече мучко мала – левештымым вучыман.
- Пий нержыге петырналтын, пыжашыштыже куптырген возеш – игече чотак йӱкшемдышаш.
22 январьыште шочшо еҥ тушманлен илыше-шамычым сӧрастарен моштымыж дене ойыртемалтше койышан. Талисман шотеш тудлан алмаз гыч ыштыме аралтышым але сӧрастарымашым пелен нумалаш, чияш шотлан толшаш.
Р.ЧЕПАКОВА ямдылен
