ТАЗАЛЫК

Йӱдшӧ-кечыже тыршеныт

Кугу Отечественный сар годым Кугу Сеҥымашым лишемдымашке марий медик-шамычат шке надырыштым пыштеныт, чот тыршеныт. Марий автономийым ыштымылан 20 ий темме кечын ты шучко сар тӱҥалын. 1941 ий 23 июньышто Йошкар-Оласе фельдшер-акушер школым тунем пытарыше 11 студент оласе военкоматыш нуным фронтыш колташ йодмаш дене миеныт. Тиде — И.Леухин, Я.Зиньков, И.Егошин, Г.Бахтин, Н.Чулков, Ф. Чегаев да молат. Нуным доброволец семын Йошкар Армий радамыш колтеныт. Тылзе гыч школ директор В.И.Лежнин шкежат фронтыш каен, а тунемме заведенийым Марий Турек селаш кусареныт. Но школ ончычсо семынак фронтлан да тыллан кадрым ямдылен…

Сарын икымше кечылаштыже Марий Эл гыч фронтыш 30 врач ден 100 наре кыдалаш медицине пашаеҥ каеныт. Сталинград гыч Берлин марте сар корным маршал В.И.Чуйков лӱмеш 8-ше гвардейский армийын госпитальжын начальникше Г.М. Шафран, врач-влак С.Г.Охотин, З.Ф.Столяров, Н.С.Сергеев да молат эртеныт. Берлин марте А.И.Федотоват шуын. Тудо 1941 ийыште Москосо областной клинический институтым тунем лектын да фронтыш каен. Ончыч запасной полкын врачше лийын, вара Йӱдвел-Касвел да 3-шо Белорусский фронтлаште кредалын. Сарыште сусыргышо-влакым утарымыж годым лӱддымылыкым ончыктымыжлан Йошкар Знамя орден да ятыр медаль дене наградитлалтын. 1946 ий деч вара, демобилизоватлалтмеке, Йошкар-Оласе эмлымверыште тыршен. Тазалыкым аралыме сферыште сайын пашам ыштымыжлан РСФСР ден Марий АССР-ын сулло врачше лӱм дене палемдалтын.

Берлин пырдыж воктенак армий корныжым медицине училищын вич выпускницыже мучашленыт. Нунын коклаште старший лейтенант Е.П.Максимова, медицине службын старшинаже А.В.Вицюк лийыныт. Тӱрлӧ госпитальыште салтак-влакым мемнан землячке медшӱжар-влак эмленыт. Йошкар-Оласе медицине училищын выпускникше В.И.Таныгин сар годым Суворов лӱмеш партизан отрядыште кредалын. Белоруссийыште тушманын тылыштыже диверсионный отрядымат вуйлатен. Лӱддымылыкым ончыктымыжлан Йошкар Шӱдыр орден да ятыр медаль дене палемдалтын.

Медицине службын старший лейтенантше П.И.Анисимоват сар корным эртен. 1939 ийыште Мундыр Эрвелын чекше гыч тӱҥалын, Москва воктенат

кредалын, Кенигсбергымат штурмоватлен. Ятыр орден да медаль дене палемдалтын.

Малая Земляште медучилищын выпускницыже, медицине службын гвардий старший лейтенантше Г.Курнавина тыгак салтак-влакын илышыштым утарыме пашаште тыршен. Ятыр врач ден фельдшерлан салтак-шамычым эмлыме дене пырля сӧй пасуштат тушман ваштареш кредалашышт логалын. Шке примерышт дене моло салтак-шамычым кумылаҥденыт. Мутлан, Сталинград воктене кредалмаште военный фельдшер А.Дымков немыч танк йымаке гранате дене тӧрштен, геройла колен. Курыкмарий районын эргыже, военный фельдшер С.Г. Мочалов боевой заслугыжлан Йошкар Шӱдыр орден да 8 медаль дене палемдалтын. Тудо сӧй пасушто салтак-влакын сусырыштым пидын, нуным тылыш шупшын луктеден, атакылаштат участвоватлен. Ик гана веле огыл шке ӱмбакыже командованийым налын да салтак-влакым атакыш вӱден наҥгаен.

Лӱддымылыкым да геройло койышым ятыр марий врач ончыктеныт. Мутлан, Звенигово районышто шочын кушшо И.С.Ятманов Черноморский флотышто служитлен, хирурглан ыштен. Иван Степанович сусыр салтак-влакым сутка еда эмлен, молан манаш гын хирургшо шкетын гына лийын. Йошкар Армийын действующий частьлаж дене пырля врач-шамычат сӧй пасушто кредалыныт. Снаряд-влак эсогыл операционный воктенак пудештыныт, южгунамже сусыргышо енын кийыме ӱстелжымат, хирургшымат налын кудалталтен кертыныт. Но хирург ушым налын, угыч шке пашажым шукташ пижын. Севастополь верч кредалмаште шуко врач ден фельдшер пытен. Хирург И.С.Ятманов илыше кодын. Йошкар Шӱдыр орден да ятыр медаль дене палемдалтын.

Ленинградысе военно-медицинский академиийын выпускникше, Звенигово районын шочшыжо Н.Ф.Мочалов сарын икымше кечылаж гычак Ленинградысе ик госпитальын хирургшылан ышташ тӱҥалын. А блокаде деч вара самырык врач олам аралымашке ушнен, кидышкыже оружийым налын. Варажым угыч сусыр-влаклан операцийым ыштен.

Марий республикын здравоохранений наркомжын икымше вуйлатышыже У Торъял районын шочшыжо К.И.Бояринов лийын. «Боевой крещенийым» советско-финляндский сарыште налын. Кугу Отечественный сар годым Волховский, Прибалтийский да Ленинград фронтлаште участвоватлен. Фашист ваштареш кредалмаште лӱддымылыкым ончктымыжлан кок Йошкар Шӱдыр орден да ятыр медаль дене палемдалтын.

Сар жапысе условий республикысе эмлыше учреждений-влакын пашаштым вес велке кусараш йодын, сусыр салтак-влакым эмлаш кӱлын. Санденак Звенигово кундем Кожла-Соласе республиканский противозобный станцийым 3071-ше №-ан эвакогоспитальыш савыреныт. Тудым К.М.Винцковский вуйлатен, комиссарже С.П.Рудакова лийын. Тусо эмлызе-влак сусыр салтак-шамычлан угыч фронтыш каяш йӧрышо лияш полшеныт. Госпиталь 1941 ий

октябрьыште пашажым тӱҥалын. Тушто 25 врач, 76 медшӱжар, 86 санитар тыршеныт. Госпитальыште оҥылаш ден оҥ сусырым эмленыт. Тыгай сусыран салтак-влакым кондышо икымше эшелон (106 еҥ) 1942 ий январьыште Подмосковный фронтысо госпиталь гыч толын. Сусыр-влакым эсогыл ик койыкыш кокыт дене вераҥдашышт логалын. Сар жапыште ты госпитальыште чылаже 10 тужем салтакым эмленыт, тышеч 216 еҥже колен, 6396-шым угыч сарыш колтеныт. Чылаже 51148 операцийым ыштеныт, 786 гана вӱрым переливатленыт. Тыгак тушто операцийым ыштыме ен-шамычын кид-йолыштым тӧрлаташ полшышо кем да столярный мастерской-влак пашам ыштеныт. Сар мучко врач-влак А.Г.Шубина, A.M.Миронов, М.А.Миронова, Н.А.Петухов, Ф.П.Павлов, М.Ф.Крейсбер, Л.И.Костина, Н.П.Лунёв да молат тыршеныт. Сар деч вара ты учрежденийым Кугу Отечественный сарын инвалидше-шамычын госпитальышкышт савыреныт.

Юл эҥер серыштат 125 километр кужытан оборонительный сооруженийым ыштыме кумдыкышто икмыняр медицине пунктым почмо улмаш. Медик-влак строитель-шамыч дене тор пашам ыштеныт, эшежым паша кече деч ончыч да вара черланыше-влакым эмленыт. Йӱдшо-кечыже тыршеныт, лектеш.

1941-1945 ийлаште Марий кундемыште инфекций чер дене кылдалтше ик эпидемият лийын огыл. Тидат марий-медик-влакын суапышт.

Материалым С.Г.Чавайн лӱмеш калыкле лудмыверын пашаенже Ангелина Чернова ден Светлана Носова ямдыленыт.

Снимкылаште: РСФСР ден Марий АССР-ын сулло врачше А.И.Федотова, РСФСР ден Марий АССР-ын сулло врачше, республикысе урологический службым негызлыше С.Г.Охотин, республикысе здравоохранений наркомын икымше вуйлатышыже К.И.Бояринов, военный фельдшер, медслужбын капитанже П.И.Анисимов

С.НОСОВА

Фотом Н.А.Александровын, С.Г.Мочаловын

«Здоровье человека — бесценное богатство»

книгаж гыч налме.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий