Киноискусство тӱняшке ошкылым ыштыше землякна, самырык режиссёр Денис Шаблий https://vk.com/shabliydenis 6-11 августышто Марий Элыштына марий тематикылан кӱчык метражан художественный фильм-йомакым сниматлен. Тудо «Не Иван, или как приручить богатыря» маналтеш. Премьерже тений шыжым Марий Элыште лийшаш.
Фильмым ӱмаште войзаш палемдыме ыле, но пандемий тиде пашам таче кечыш шӱкалын. Кастингыш чылаже 300 наре еҥ ушнен. Онлайн йӧн дене, варажым рольышто терген ончымо пашам Д.Шаблий пӱтынек шкежак шуктен. Ик тӱҥ рольжым – Онарым – тӱнямбал кӱкшытан спортсмен, актер да голливуд шӱдыр Олег Тактаров модеш. Тудо Марий Элыште кок кече лийын. Чапланыше киноактер тиде фильмыште модаш келшымыж дене марий тукым гыч улмыжым эше ик гана пеҥгыдемден.
Тӱрлӧ рольышто М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрын артистше-влакым, республикысе театральный студий да оласе школла гыч тунемше, спорт клуб гыч рвезе-шамычым ужына.
Сюжет пеш простала чучеш. 12-14 ияш ӱдыр-рвезе-влакын ача-ава дене кылышт, икымше йӧратымаш шижмаш, иктаҥаш але кугурак-шамыч дене ваш шогалмаш, игылтмаш… Но тыште чыла тидым ял гыч олаш илаш куснышо марий йоча гоч ончыкталтеш. Тудо чылажымат чытен лекташ тунемеш. А тиде фильмыште тудлан эше марий патырна – Онар – полша. Тудын деке эҥерташ ялыште илыше коваже (Марий Элын калык артистше Раисия Макарова) ойым пуа.
Марий калыкын историйыштыже шке палыжым кодышаш фильм дене съемко площадкыште паша кузе кайымым мыят икмыняр жап эскерышым. Проектын авторжо да режиссержо ты пашаш профессионал-влакым, чылаже коло наре еҥым, чумырен. Нуно Татарстан, Марий Эл, Алтай, Якутий, Чукотко, Крым кундемла, Москва ден Архангельск олала гыч улыт. Налаш, мутлан, картинын директоржо кинорежиссер Ильдар Ягафаровым. Тудо Татарстанысе кинематографист-влакын ушемыштым да «Татфильм» киностудийым вуйлата. Мутым вашталтышна. «Сай тӱҥалтыш, тыгай темылан фильм-влак кӱлыт. Тушто марий мутат йоҥгышаш, раш да чын. Марий зритель тудым чонышкыжо налеш гын, тугеже фильм лектышан лиеш. Ме, Юл кундем тураште илыше калык-влак, ала-мож дене икгайрак чучына. Шижам, марий-шамыч моткоч почылтшо чонан, уто койыш деч посна улыда. Тендан дене пашам ышташ куштылго. Ме вашла писын умылена», – шылтыде каласыш Пермь кундемыште шочшо, изинекак Татарстаныште илыше да тӱҥ шотышто татар фильм-влакым сниматлыше режиссер.
Оператор-постановщик Якутий гыч Иван Семенов лийын. Тудо икмыняр международный кинофестивальын призержо, эсогыл «Кинотаврын» гран-прижым сеҥен налше. Тӱрлӧ тӱҥ сомылым Марий Эл гыч специалист-влак шуктеныт: художник-постановщик – Сергей Таныгин, Шкетан театрнан тӱҥ сӱретчыже, «Шӧртньӧ маске» российысе национальный премийын лауреатше; трюк-влакын постановщикше – Роман Алексеев, Шкетан театрнан тӱҥ режиссержо, Марий Элын калык артистше; вургем сӱретче – Евгения Кошкина, этнодизайнер; гримёр – Шкетан театрнан грим цехшым вуйлатыше Алена Денисова, художник-постановщикын полышкалышыже-шамыч – Марий Элын сулло артистше Светлана Сандакова ден театрально-художественный проект-влак дене пашам ыштыше марий сӱретче, Россий сӱретче ушемын еҥже Иван Богомолов; кусарыше – поэтессе Вера Гордеева-Армякова; актер-влак шотышто ассистент – Йошкар-Оласе «Виктория» йоча музыкальный театрын администраторжо Наталья Буркова.
Денис Шаблийын командыштыже тыгак кокымшо режиссер Юлия Завьялова, йӱк режиссер Игорь Сиденко, продюсер-влак Филипп Абрютин, Оксана Лахно да Яна Муштина улыт. Кажныже кинематографийыште шке верыштым муыныт да сеҥымашке шуыныт. Тылеч посна моло полышкалышат лийыныт.
Съемко Йошкар-Олаште Бауман лицейыште, О.Тихомирова лӱмеш 2-шо номераш школышто, оласе ик пачерыште да Советский районысо Колыгудо ялыште эртен. 2-шо номеран школышто директорын воспитаний паша шотышто алмаштышыже Татьяна теве мом рашемдыш:«Школ администраций велым палемдыме еҥ-шамыч кум кече съемко жапыште эр гыч кас марте пырля лийыныт. Пандемий жапыште эскералтде огеш лий. Могай аудиторийыште съемко лийын гын, чыла вережат, пашам пытарымеке, дезинфекцийым ыштыме – пелйӱд эртымеш кабинет-влакым мушмо».
Ик эн тӱҥ геройжым, Йываным, Дмитрий Иванов, а Настян рольжым Екатерина Егорова модыт. Дима дене лишкырак палыме лийна. Йошкар-Оласе М.Ломоносов лӱмеш лицейыште тунемеш. Моткоч кумылзак рвезе. Еҥ-шамыч дене вашке кылым муын мошта. Шке шонымашкыже шуаш тыршыше йоча. Теве вокал студийыш коштмыж дене эсогыл тений Крымыште, «Артек» международный йоча рӱдерыште, лийын. Волонтер пашамат шукташ йӧрата. «Чыла тидыже мыланем илыш вийым пуа», – манеш Дима. Огеш шылте – ончыкыжым артист корнымак ойырен налнеже. Ӱшана, лач тиде проект тудлан икымше ошкылым ышташ полша. Съемко жапыште мо эн нелыла чучын манын йодмемлан тыге вашештыш: «Эн чотшо шижмашым, эмоцийым почын пуаш. Вет фильмыште чылажат «круто» лийшаш».
Йыванын рольжо тудлан лишыл мо? Чӱчкыдынак мо марий йылмым колеш? «Южо марий ойсавыртышым палем. Шернурышто коча-ковам дене марла мутланымым колам. Кастинглан ямдылалтмем годым Йыванын койыш-шоктышыж нерген лудшемла, мый шижынам – тудо кап-кылже денат, койыш-шоктышыж денат мыланем моткоч лишыл. Сандене илышыштат, съемко площадкыштат чыла тидым шӱм-чон гоч колтен илен эртаренам», – ойла самырык актер.
Режиссер Денис Шаблий дене икымше интервьюм ныл ий ончыч ыштенам ыле. Тунам «Марий Эл» газетын лудшыжо-влакым тунемме пагытше, ончыкылыкшо, «Мый марий улам» икымше марий рэп-альбомым лукмыж нерген мутланенна. Тылеч вара тудо пытартыш ийлаште икмыняр фильмыште модын, шкежат сниматлен. Тыге тудо шке стильжым кычалын, тӱрлӧ формат ден жанрым келыштарен ончен. А «Не Иван…» – икымше кугу пашаже. Денис Сергеевич дене ме мутым съемко пытымеке вашталтышна. Икмыняр йодышемлан уло кумылын вашештыш.
– Денис, кугу пашан ик ужашыже мучашлалте. Проектын авторжо да режиссержо семын съемко деч вара тыйым могай шижмаш авалтен? Мо эн чот куандара да вес гана кугу тӱткышым молан ойырет ыле?
– Мый пиалан улмем шижам. Но тиде жапыштак чонышто пусталык. Амалже иктак гына – съемко мучашке лишемын. Тиде моткочак оҥай, сымыстарыше приключений ыле. Тыште йӧршеш вучыдымо задаче-шамычым шукташ, эсогыл команде дене гениальный ошкыл-шамычымат ышташ логалын. Чон кумыл дене нӧлталтме да нимучашдыме усталык шӱлыш дене илыме.
Мыйым чылажат куандарен: талантан икшыве-актер-шамыч, чумыр Россий гыч погымо профессиональный съемочный группо, моткочак кумылан, марий мландынан, тысе калыкын унам ончен моштымыжым ме партнерна-влак гоч шижынна. Нунын деч посна фильмна огешат лий ыле. Съемко деч ончыч тудым Марий Элыштак сниматлыме шотышто кокытеланенам. Но кызыт мый пеҥгыдын каласен кертам: «Не Иван…» деч вара тыште самырык да амбициян режиссер-влакын эн чолга у проектышт эше ятыр лийыт.
– Сценарий почеш рвезе Онар деке полышым йодын мия. А тый шкеже съемко деч ончыч тудын деке эҥертенат?
– Ямдылалтме жапыште эн чотшо игече шотышто тургыжланенам. Вет тылеч ончыч пылан игечым да йӱрым сӧреныт. Тидыже, мутат уке, картинын кумылжым тӱрыс вашталтен кертын. Сандене сай игечым мый марий ялысе памаш воктене да православный храмыште службышто йодынам. Адакше съемко деч ончыч Морко районышто Онарлан чапкӱ воктене кок гана лийынам. Кок ганажат тудын деч фильмым войзаш разрешенийым йодынам.
– Калыкнан национальный темылан художественный фильм уке гаяк. Тый кӱчык метражан фильм гоч марий-влакын шке шамыштым (самосознанийыштым) тарваташ, адакше тидым нӧргӧ уш-акылан йоча-влакын кӱкшыт гыч почын пуаш лийынат. Мыйын шонымаште, тиде моткоч чын. Тый ты теме дене икымше улат, манаш лиеш. Ончыкылык нерген ала эр ойлаш, туге гынат… Тыгай сынан фильмым умбакыжат возаш шонымаш уло?
– Пашаже фильмыште веле огыл. Шочмо-кундемлан, шке калыклан иктаж-могай пайдам ышташ кумыл лийшаш. Черетан фильмем тыгаяк сынан лиеш але уке, каласен ом керт. Но икте раш – тудат поро да сай шонымашым тарватыше лиеш.
– Денис, а кузе тый Олег Тактаровым Онарын рольжым модаш савырен кертынат? Тудлан фильмын тӱҥ шонымашыже келшен?
– Тудлан икымше серышем возымо кечым рашемдаш лӱмынак Фейсбукыш ончальым. Тиде 2020 ий 16 февральыште лийын. Олег Николаевичлан фильмын синопсисшым (кӱчык содержанийжым) лудын лекташ да тушто марий патырым, Онарым, модаш темлымашем ончен лекташ йодынам. Шонымаш тудлан келшен. Ме вашла йыҥгыртышна, сценарий шотышто каҥашышна. Лектышыже – 2021 ийыште тудо Марий Элыш тольо да марий эпосышто шке кышажым кодыш.
– «Марий Эл» газетым лудшына-влак кокла гыч южыжо шкеныштым фильмысе герой-влак дене таҥастараш тӱҥалыт. Ала-кӧжӧ тачат сюжетыште ончыктымо шижмаш-влак дене ила. Кажне марийлан кӧргӧ чон дене нӧлталташ эше шуко ыштыман. Тыйын шуктымо сомылетлан пӱртӱсшат келшыше ыле. Сылне игече икмыняр кече тендан съемочный группым «рӱпшыш». Тугеже чын корнышто улыда. Шочмо элна да кундемна верч киноискусство аланыште тыршыме пашада умбакыжат сай лектышан лийже!
– Кугу тау Тыланда да фильмым кӱлешлыкшым умылышо, тудым ышташ полшышо ятыр землякемлан!
Марий калык дене кылдалтше фильм шуко манын огына керт. Улыт гынат, тӱҥ шотышто – документальный сынан. Пытартыш 20 ий жапыште «Марий Эл» ГТРК ден «МЭТР» телеканал, Марий тӱвыра рӱдер марий культур, йӱла, юмыйӱла дене кылдалтше паша-влакым икмынярым войзеныт. Тылеч посна Марий Турек гыч кинооператор Иван Герасимов, Эстонийыште илыше землякна кинорежиссер Алексей Алексеев жапын-жапын куандарат. А эртыше курымын 90-ше ийла мучаштыже «Чоныштем илет» икымше марий телесериалым йӧратен онченна, варажым «Салика» фильмым, дискышкат возалтшым, пачаш-пачаш пӱтыренна, «Ял ӱмбалне мужыр йӱксӧ» кумылым нале. А мыняр мутланымаш, ӱчашымаш лие «Олыкмарий-влакын кавасе ватышт» художественный фильм лекмеке?!
Кӱлыт мыланна марий фильм-влак. Тек нуно тӱрлӧ да шуко лийыт. Иктыже – историйнам почын пуышо, весыже – тӱвыранам, йӱланам вияҥдаш полшышо, а кумшыжо – нӧргӧ икшывын чонжым тарватыше, могай калык гыч улмыжым палыше да тидын дене кугешнаш таратыше.
Светлана Пехметова
