«Ийгот эрта, чалемше ӱпат тудым ок чактаре»
Тыге ойла таче 60 ияш лӱмгечыжым палемдыше Российын сулло, Марий Элын калык артистше, шукерте огыл «За заслуги перед Марий Эл» орденын медальже дене палемдалтше ИВАН СМИРНОВ.
И.Смирнов – моткоч уста артист, талантан мурызо. М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрыште чыла гаяк спектакльыште рольым шӱм-чон вошт колтен, ӱшанлын модеш, образыш келгын пура. Театрыште нылле наре ий пашам ыштыме пагытыште И.Смирнов могай гына спектакльыште, кӧн гына рольжым модын огыл!? Жапше годым изиш вожылшырак, ӱҥышырак лийын манын, низаштат от шоналте! Чыла тидым сеҥаш ялысе эргылан калык пагалыме еҥ марте кушкаш чот тыршашыже, тунемашыже логалын.
Йоча жап да гармонь
Иван Смирнов У Торъял районысо Кугу Пызак ялысе шуко шочшан ешыште кушкын. Вич икшыве гыч тудо – изиракышт. Ачаже тракторист лийын, а аваже фермыште пашам ыштен. Рвезе изинекак ача-авалан мӧҥгысӧ сурт сомылкам ышташ полшен, кеҥеж еда комбайн дене кудалыштын, а телым аважын ӱшанле эҥертышыже лийын. Паша дене пырля кушшо рвезын книгам лудаш жапше лийын огыл. А теве гармоньым шоктымо мастарлыклан чӱчӱжӧ-влакым онченак шӱмаҥын. Адакшым аважат мураш тале лийын. Мыняр сӱаным сылне гармонь йӱкшӧ дене сӧрастарен? Тидым И.Смирнов шкеже веле раш пала, вет ончыч яллаште ӱдыр-каче-влак марий йӱла почеш кугу сӱан дене ешым чумыреныт, пайрем-влакат гармонь деч посна эртен огытыл. Тидлан кӧра тудо музыкальный школыш тунемаш коштын да школысо да районысо чыла гаяк пайремыште, концертыште баяным шоктен, мурен.
– Гармоньым шоктен ом мошто гын, ала Моско вузыш тунемашат огыт нал ыле, – студент жапыш логалмыжым шыргыжалын шарналтыш театрын опытан артистше-влак кокла гыч иктыже – Иван Смирнов.
«Политех», ГИТИС
Мурылан шӱмаҥше, артист шӱлышан рвезе «политехын» чодыра инженер факультетышкыже тунемаш пурен. Туштат тудо шкеж гаяк усталык шӱлышан йолташ-влакым муын да концерт дене ятыр вере лияшыже логалын.
– Такшым изиэм годсекак артист лиям шоненам, но ты шонымаш деч ача-авам йӱкшыктареныт, – каласкала Смирнов. – Но республикын сулло артистше, радиошто дикторлан тыршыше кокам Зоя Янаева, ача-авамым кутырен савырен кертын да содыки нунышт ГИТИС-ыш тунемаш колташ тореш лийын огытыл.
Тыге, кокымшо курсын студентше Москош тунемаш пураш ямдылалтын да шонымашкыже шуын кертын.
– Моско вузышто тунемаш куштылгыжак огыл, поснак мыланем, вет вожылшыракат лийынам, – воштылеш Иван Викентьевич. – Но кугу оласе илыш чыла шотыштат кушкаш полшен, опытан, тале артист-влак дене вашлиймаш-шамычат пайдале лийыныт.
Дипломан лиймекыже самырык артист армийыш каен, но тыгодым М.Шкетан лӱмеш Марий драме театр денат кылым йомдарен огыл.
– Сарра Степановна Кирилловалан ятыр серышым возенам, – ойла артист. – Тудат шке серышыштыже пашалан кумылаҥден, волгыдо ончыкылыклан ӱшанаш таратен.
«Кок пачаш пашам ышташ тыршем»
Салтак илыш деч вара Иван Смирнов марий драме театрыш толын да тачат чон йодмо пашажым уло кумылын шукта. Калыкыште манмыла, пӱртӱсын пуымо мастарлыкше дене сайынак пайдалана.
– Икымше гана «Шарнет, Элиса?» спектакльыште массовкышто модынам, тачат тидым сайынак шарнем, чо-отак тургыжланенам ыле. Постановкышто окшак геройым модынам, торчак тоя дене кошташ логалын, – палдарыш чал ӱпан артист да пулвуй туражым кок кидше дене йыген шинчышыла, умбакыже мутшым шуйыш. – Йолем дене пеш орланем, эсогыл операцийымат ыштыктенам. Ойлат вет, артист чылажымат чонжо гоч колтен модеш да илышыштыжат тыгак лийын кертеш. Но тидлан самырык годым ӱшанен омыл, илет-илет да шоналтет шол.
Моско вузышто И.Смирнов РСФСР-ын калык артистше, Моссоветын тӱҥ режиссёржо Павел Хомскийын курсыштыжо тунемын. «Тылат кок пачаш пашам ышташ кӱлеш» – преподавательжын тыге ойлымыжо Иван Виктеньевичын ушыштыжо палынак лакемалт кодын да тачат уло вийжым пыштен, моштымашыжым кучылтын, рольым модеш, оҥай да ойыртемалтше, виян образ-влакым чоҥа.
– Талантан, опытан артист-влак Иван Сергеевич Матвеевын, Виктор Дмитриевич Бурлаковын, Геннадий Романович Копцевын, Иван Семёнович Никитинын… мастарлыкыштым ончен тунемаш логалын. Нунат самырык артистлан эреак полшеныт, ой-каҥашым пуэныт, кумылым нӧлтен, пашалан шӱмаҥденыт, – манеш тудо. – Икымше кугу рольлан «Эргымлан кузык» спектакльыште Микин рольжым шотлыман. Тиддеч вара режиссёр Олег Иркабаев «Савик» спектакльыште мурызын рольжым ӱшанен. Тунамак композитор Вениамин Захаров дене пашам пырля ышташ тӱҥалынна. Ты спектакльын муро-влак кызытат репертуарыштем улыт.
Пашам ыштыме жапыштак И.Смирнов И.С.Палантай лӱмеш музыкальный училищын вокал пӧлкаштыже мастарлыкшым нӧлтен да 1994 ийыште кидышкыже эше ик дипломым налын.
Иван Викентьевичын мураш йӧратымыже «Акпатыр» драмыште Тойблатын образшым почаш полшен. Тиддеч вара тудо «Морко сем» постановкышто Стапан Микалын рольжым пеш сайын чоҥен.
Классикыште модмо мастарлыкым кумдан почаш да артистлан кушкашыже полша, маныт. И.Смирноват тыгай спектакльлаште шуко да оҥай рольым модын.
– Бернард Шоун пьесыж почеш шындыме «Пӧръеҥ пиал» спектакльыште Наполеоным, Гогольын «Женитьба» пьесыж почеш Василий Пектеевын шындыме «Каче пазар» постановкышто Подколесиным модмем дене пеш кугешнем, – ойла кугу опытан артист.
Икманаш, Иван Викентьевичлан кеч-могай жанран спектакльыште рольым ӱшанен пуат гынат, ончышо калыклан чон тулжым пӧлекла. Мутлан, «Салика» спектакль театр сценыш 1938 ий апрельыштак лектын да таче мартеат тудым репертуар гыч кораҥдыме огыл. А И.Смирнов ты спектакльыште эн ончычак Эчукым модын, а вара – Полат Акпайым, Ози Кузим.
Муро тӱняште – ончылно
Тале, уста артист да эше мурызо вачӱмбакше 60 ийым пышта манын кӧ шона? Тудо кызытат самырык годсыж гаяк сценыште йоргаланен, мыскарам ыштылын мура, тавалтен колта, кумылым нӧлта. Мурыжо-влакат тӱрлӧ улыт: кунам гын илыш нерген шоналташ тарата, шинчавӱдым луктеш, а кунамже – йывыртен, кушталташ ӱжеш. Репертуарыштыже шӱдӧ наре муро погына. Тудо профессионал семмастар-влак Вениамин Захаров, Валерий Кульшетов, Сергей Маков дене пеҥгыде кылым куча, калык муро-влакат чонжылан лишыл улыт.
– Мутат уке, илышыштем чыла ыштен шуктен омыл. Очыни, тӱҥ артист пашамлан утларак тӱткышым ойырымо дене репертуарем калык муро дене эшеат пойдараш кӱлеш ыле, – чонжым почо Иван Смирнов да кидышкыже гармоньым налын такмак-влакым муралтен колтыш.
Кеч-мо гынат, марий эстраде шӱдыр-влак кокла гыч И.Смирнов – ик эн виян чолгыжшо. Лач тудак эн ончыч муро кассетыжым ош тӱняш луктын. Тидлан тудо «Марий Эл» газетын директоржо-тӱҥ редакторжо Александр Саликович Абдуловлан таум ышта. Тудын тыршымыж денак мурызо Киров, Пошкырт кундемлаште, Уралыште да моло вереат гастроль дене коштын.
– Концерт деч погынышо шийвундо тунамсе пуламыр пагытыште илен лекташ полшен, – кугунрак шӱлалта мурызо да шомакшым умбакыже шуя – Тунамак Саша Абдулов самодеятельный авторский муро фестивальым икымше гана эртарыш. Изамын пӧлеклыме гитарже дене мурымем кызытат сайын шарнем.
Чынак, 1990 ийла тӱҥалтыште неле илыш шуко ешым орландарен. Тыгодым сад-пакчам кучышо-влаклан илен лекташ мыняр-гынат куштылгырак лийын, сандене Иван Викентьевич ден пелашыже Любовь Борисовна ончычат да кызытат яра жапышт годым тушто пӱжвӱдым йоктарен пашам ыштат.
Шке ялже гычак мотор ӱдыр
– Самырык годым ялысе рвезе-влак погынен, мотоцикл дене пошкудо яллашке кудалыштынна. Но икана йолташем Василий Домрачев ойла: «Ялыштет пеш мотор ӱдыр-шамыч улытыс». О-о-о, а мый вес ялышке кудалыштам манын шоналтышым. Но икмыняр жап гыч шкенан ялысак Люба дене палыме лийына, – кумылжо волгалте артистын. – Тунам ГИТИС-ын пытартыш курсыштыжо тунемынам. Шарнем, моткоч шуко серышым икте-весыланна серкаленна.
Любовь Борисовна ден Иван Викентьевич кок эргым (Володя ден Миша) ончен куштеныт, кумда илыш корныш луктыныт. Кумылым вӱчкышӧ, шулдыраҥдыше кум ияш Захар уныкашт уло.
Пушеҥге пушеҥгылан эҥерта, а айдеме – айдемылан. Вате-марий Смирновмытат ӱмыр мучко икте-весым йӧратен, пагален да ваш-ваш полшен илат.
– Артист паша тугай – спектакльлан рольым тунемман. Тидын шотышто мылам пелашем чот полшен. Спектальлаште герой-влакын ойлышаш шомакыштым тудо мый дечемат сайын пала, – воштылеш пиалан пелаш, ача, коча. – Илышыште ик эн ончыл радамыште еш лийшаш. Чал вуян лиймеке веле тидым умылем. А вийвал пагытыште мыняр концерт, спектакль дене кудалышташ пернен. Юмылан тау, пелашем чылажымат умылен да кажне гана чон вугыж мӧҥгӧ вучен.
Бенефисым – шыжым
Чапле лӱмгечыжым талантан артист, мурызо шыжым, театрын у тургымыштыжо «Йыван Кырла. Путёвка в жизнь» спектакль дене бенефисым эртараш шона. Молан лачшымак ты постановкым ойырен налын? Шкеже тыге умылтарыш:
– Концерт дене пеш шуко коштынам, сандене театр артист семын шкемым ончыктынем. Театрыш пашаш толмеке, Кырлан шочмо кечыжлан пӧлеклалтше пайремым Шернур кундемыште эртарыме ыле. Тушто мый Кырлан рольжым модынам. Калык шокшын вашлийын. Тиддеч вара Василий Пектеев «Ой, луй модеш» спектакльым сценыш луктын. Туштат мылам Кырлан рольжым ӱшаненыт. Кок ий ончыч самырык режиссёр Степан Пектеевын землякна, поэт, киноактёр Йыван Кырлан илыш-корныж нерген документальный спектакльым сценыш лукмыжо калыкым сайынак ӧрыктарыш. Уэш мылам тӱҥ рольышто модаш пиал шыргыжале.
Тиде постановкым калык ончыко лукташ манын, режиссерланат, артист-влакланат чот тыршаш логалын. Спектакльым театрыштат ончышо-влак шокшын вашлийыныт, Москоштат кртитик-влак сай могырым палемденыт.
Жап эртыме семын, ийгот погынымо дене Иван Смирновын шонен коштмо пашажат уло – иктаж моноспектакльым сценыш лукташ.
– Мутат уке, шонымашыш шуаш манын, шагалрак ойлаш, пашам шукырак ышташ кӱлеш. «Жапым ида йомдаре, тунемза, вашкыза» – шке жапыштыже Андрей Эшпайын тыге ойлымыжым колынам да сайынак шарнен кодынам, садлан пашам тыршен ышташ тӧчем, – иктешлен каласыш йӧратыме артистна.
Иван Викентьевич, чапле лӱмгечыда дене шокшын саламлена да пеҥгыде тазалыкым, пиалым, пашаште сеҥымашым тыланена!
АЛЕВТИНА БАЙКОВА
Д.Речкинын да театрын архивше гыч налме фото-влак.
