Модшо-влак: Микал кугыза, Микал кува, Вӧдыр, шешке.
Вӱдышӧ. Кавапомышым коден, кече пушеҥге кокла гыч веселан ончалеш, пуйто чылаштым пырляшке ӱжеш, Микал кугызан куанже дене уло тӱням палдарынеже. Таче тидлан амалжат уло: суртыш у еҥ, тукым шуйышо эрге йоча пура. Шоҥгыеҥын йӱд омыжат шӱшпыкын гай, садлан, эрйӱдымак кынелын, икте-весым пӧрт-кӧргыштӧ, сурт-пече коклаште сомылкален коштеш, шкаланже верым огеш му. Микал кува коҥга воктене шогылтеш, киндым кӱэштеш, ӱстембак луктын пышта, коҥгашке пучымышым шында.
Микал кугыза. Аваже, писынрак тарванылаш огеш лий мо? Ончо, кечат кӱзен… (йыдалым кучен шинчеш).
Микал кува. Ачаже, мо, куш тынар вашкет? Але теве Вºдыр имньымат кычкен толын огыл.
Микал кува. Шешке огыл, шке теве чытамсырланет.
Микал кугыза (окнаш ончалын). Вӧдыржӧ кушто коштеш? (Йыдалжым кораҥден пышта. Тыгодым имне рокмалтыме йўк шокта. Пӧртыш Вӧдыр пурен шогалеш).
Вӧдыр. Колхознан эн чолга имньыжым ойырен нальым, бригадиржат ик мут пелештыде пуыш.
Микал кугыза. Тидыже пеш сай. Аваже, котомкашкет мыйын тувыремак пыштышыч вет?
Микал кува. Пыштенам, пыштенам. Теве тыйынак тувырет.
Микал кугыза. Тек уныкам мый декем утларак шўман лиеш, ончет (Юмо тажам пуыжо), кушкын шуэш, вӱд коркам шуялта, кинде шултышым конден пуа.
Микал кува. Йылметлан ӱй ден мӱяк лийже.
Вӧдыр. Ачай, Юмым пелеште, корныш тарванем веле.
Вӱдышӧ. Микал кугыза рвезештшыла веле коеш. Юмоҥа ончык шогалын, мутым пелешта, Юмылан таум ыштен, сайын, тазан мӧҥгӧ толын пураш йодеш.
Микал кугыза. Ынде чыланат Вӧдырын корныжо пиалан лийшашлан, олымбак шинчына.
Вӱдышӧ. Шинчыныт авагашта вес могырыш, пӧрт покшек. Омса воктене кӱчызӧ гына шинча, маныныт.
Микал кугыза. Ну, эргым, Юмо дене пырля коштын толза.
Вӧдыр. Сугынет шужо, ачай.
Вӱдышӧ. Вӧдыр кайымек, коча-кован тургыжланымаш утларак шижалтеш. Корныжат тора огыл, 6-7 уштыш веле лиеш, а жап кужун эртымыла чучеш.
Микал кува ден кугыза, мут пелештыде, шепкам, аза вакшым пӧртышкӧ пуртат, но огыт саке, тыге йочалан сай ок лий маныныт. Кутырен-кутырен пуртат гын, йоча шорташ тӱҥалеш, ойленыт. Лӱшкежым гын ончылгоч ямдыленыт. Шепкажым пӧрт покшек сакеныт (кыдежыште вер шагал лийын). Лӱшке колчам тувраш оҥам шӱтен сакеныт. Лӱшкевара кож але куэ гыч ыштыме лийын. Куэм шӱмлаш кӱлеш, шӱм кӧргеш мортаҥын тодылалт кертеш. Колчам чыкымек, варан тӱҥ велжым авагашташ эҥертыктеныт.
Микал кугыза. Шепкам эн чапле. Кӱжгӧ писте кӱр гыч кочам эше мыламак ыштен, вуй велыштыже теве шке шотан палат палдырна. Ырес рож руш веран улмым ончыкта, чимарийын гын, кече гай пале, манеш. Тыштак Вӧдырат киен, ончет, таче ты шепкашке уныканат возеш, а вара, сайын арален, кугезе уныкаланат йӧрышӧ лиеш. Лӱшкеваражат тунамсак. Шӱмлымӧ кож варат чытышан, мортаҥынат огыл.
Вӱдышӧ. Ӱдыр йочалан — куэ варам, эргылан — кож варам ыштеныт.
Микал кува. Мыят теве у, чапле кожгожым ыштышым, нӧра гынат, вашке кошка, шӱлашат сай шӱла. Изи вуйжым пыштен папалташ пушкыдо кӱпчыкым ургышым, шыҥалык олмеш пырдаш шовырым ямдылышым.
Микал кугыза. Аваже, шарнет, кузе Вӧдырын шочмыжым вучышна?
Микал кува. Итат ойло. Тудын деч ончыч шочшо ик йочат ыш иле, тӱрлӧ амал дене колен колтышт (шовыч лукшо дене шинчажым ӱштылеш).
Микал кугыза. Юмылан тау, пиалешна, кеч шоҥгемме велке, эше ик йочам пӱрыш. Теве ынде уныкамат л¢пшаш тӱҥалына.
(Микал кугыза окнаш ончал-ончал колта, колыштеш. Теве имне йўк пылышыжлан солна.)
Микал кугыза. Аваже, колат, эрге уныкам конден шуктеныт! Налаш лекшаш!
Вӱдышӧ. Юмылан таум ыштен, эрге уныкалан сай, пеҥгыде тазалыкым йодын, ваштарешышт лектеш.
(Изиш лиймек, Микал кугыза азам нумалын пура, почешыже эргыж дене шешкыже пурат.)
Микал кугыза (азам пӧртыш пуртен, вигак коҥгамбаке пышта). Кузе коҥга шып шога, тыгак шып йоча лий, оккӱллан шинчавӱдет ит йоктаре.
Вӱдышӧ. Южыжо ӱстембаке тыгай шомак денак пыштен.
Микал кугыза. Кушто, рончал ончышаш, чынак эрге йоча мо. Аваже, тол-ян…(Микал кува кугызаж деке мия, рончат, ончалыт).
Микал кугыза. Ончо, чынже денак эрге уныка! О, Кугу Юмо-Пӱрышӧ, йодмем шуктыметлан кугу тау! Теве кушто патырет, тылат тукым шуяш Юмо пӱрен, садлан кугезе кочат семынак Павыл лӱмым пуэна.
(Коҥгамбачын волтат. Ӱстембачын шовычым налеш, Микал кува коҥга гыч шӱрым, пучымышым луктеш, шешкыже ӱстембак нумалаш полша.)
Шешке. Ай, авай, пеш тамле шӱр ден пучымышым шолтенат. А киндыже, киндыже могай пушкыдо!
Микал кува. Тидыже чыла эрге уныкалан верчын. Чылажат пушкыдо, тамле лиеш гын, илышыжат тыгаяк волгыдо, пиалан лиеш, маныт.
Вӱдышӧ. Микал кугыза сортам чӱкта, юмылан пелешта. Кугу Юмо-Пӱрышылан, Шочынавалан тау мутым эн ондак каласен, вара чыла перкем, тазалыкым йодын, шомаклам пелештен, уныкан ӱшанле эҥертыш лийшаш нергенат палемден коден.
Микал кугыза (кинде-шинчалым тамлымек). Теве тиде пучымышышто мыняр шӱраш пырче уло, тунар кужу ӱмыран лияш пӱрӧ.
Вӱдышӧ. Ӱстембаке кинде-шинчал деч посна шӱр дене пучымышым шынденыт, мелнам кӱэштын огытыл. Уке гын, кок гана ешым чумыра, манын ойленыт.
(Юмылан пелештен пытарымек, мут лукде, йочан ачаже шепкам сакен, аваже вакшым шарен.)
Микал кува (Эрге уныкам коҥгамбач волта, шепкаш пыштыме деч ончыч, вуй пӧрдем ӱмбаке, пурла копам пыштен, кече почеш пӱтыралеш). Кочат деке веле огыл, мый декемат шӱман лий, ачат ден аватланат эҥертыш лий. (вара азам аважлан пуа). На, шешке, шепкаш шке кидет денак малаш пыште.
Шешке (пурла могырым азам шепкаш пышта). Шочынава, изи Павлушнам шепкаш возын малаш пыштена. Шке помышыштет пырден малте, помыжалтеш гынат, ынже шорт, ласкан юарлен киялтыже. Тӱрлӧ осал дечынат арале. (Вара аза малтыме мурым муралта.)
О-о-о-о-о, о-о-о-о-о,
Изи Павлуш папалта,
Тумна толын тӱкалта,
Сай папалте, манылда.
О-о-о-о-о, о-о-о-о-о.
Вӱдышӧ. Йочам шола могыр гыч пыштен огытыл, а эре пурла могырым. Шола – шояк, манын ойленыт.
Тыге суртыш у айдеме пурен. Тукым шуйышо йочалан чыланат куаненыт, таза, пеҥгыде капан, пиалан, илышыште шке вержым муын, чын айдеме, а коча-ковалан, ача-авалан ӱшанле эҥертыш лийже, манын ойленыт.
Каласкалыше-влак: Тойшев Николай Максимович (1952 ийыште шочын), Шернур район, Купсола ял; Иванова (Петрова) Антонида Максимовна (1937 ийын Купсола ялыште шочын), Шернур район, Купсола ял; Тойшева Ксения Николаевна (1934 ийын Чисола ялыште шочын), Шернур район, Купсола ял; Алгаева (Яндулова) Ксения Николаевна (1927 ийыште шочын), Шернур район, Аҥанур ял.
Материалым 2009 ийыште погымо. Йӱла шотым тыгак А.Н.Петухован «Пӱртӱс — айдемын шепкаже» книгалан ( 2005 ий), Н.С.Попов ден А.И.Таныгинын «Марий айдемын илыш-лончыжо» (Ончыко. 2003. № 11, 12) статьяштлан эҥертыме.
(А.Глазырина. «Родная сторона – золотая колыбель» — «Калык йӱлан вий-куатше» сборник. Шернур. 2013 ий.)
«Азан ватын мурыжо» видеоклип гыч кадр.( Фильмын авторжо – Т.Пакеева, Видеооператор-влак – Г.Сафронова ден В.Николашкин. Нелли Тойшева мура.)
Н.Ялтаева,
Кукнур кундемысе Купсола школын туныктышыжо
Д. Речкинын фотожо
