Тудлан ты предприятий изи годсек палыме, вет тушто ачаже Иван Петрович 40 ий йӱкшыктарыше установко машинистлан пашам ыштен. Эрге ик гана веле огыл тудын деке миен. Пашаеҥ-влакын йочаштлан У ийым эртарыме пеш келшен. Школ деч вара завод дечак налме направлений дене Марий кугыжаныш университетын аграрный технологий факультетышкыже тунемаш пурен. Шернур сыр заводышто производство практикым эртен, тудын продукцийже дене кылдалтше диплом пашам возен. Вузым тунем пытарен, дипломым налмеке, эрлашымжак сыр заводыш пашаш пурен. Пашазе, мастер, кугурак мастер, технолог, тӱҥ технолог, производство директорын алмаштышыже, производство директор, а ынде заводын директоржо – теве тыгай корным эртен 19 ий жапыште С.И.ЧЕРНЫХ. «Шернур сыр завод» ЗАО-н директоржо дене, а ты пашам тудо 2021 ий апрель гыч шукта, предприятийын пытартыш ийласе ошкылжо нерген мутланена.
– Сергей Иванович, предприятийда тӱҥалтыште сырым гына вет ыштен?
– Да, тудо тыгак проектироватлалтын. 1972 ийыште пашаш колтымо годым сменыште 55 тонн шӧрым перерабатыватлаш келыштаралтын. Но 2008 ийысе кризис пашам пужен ышташ таратен. Тымарте ушкал шӧр гыч сырым веле лукмо гын, тылеч вара 28 процент чолыжо шӧр-торыкым ыштен ужалаш тӱҥалме.
– А каза шӧржым кунам перерабатыватлаш пижме?
– Мыйын пашаш толмо 2002 ийынак. Тунам ферме гыч икымше литр шӧрым кондымо. Тушечын тӱҥалтыште сырымак веле ыштыме, вара – моло продукцийымат. Икымше йогуртымат лачак каза шӧр гыч ямдылыме. У цехлам почмо, у сатулам лукташ тӱҥалме. Тидлан тунемме шот дене вес эллашке кудалыштме – мемнан дене каза шӧр гыч тӱрлӧ продукцийым ыштыме опыт лийын огыл. А 2012 ий гыч эше шорык шӧр дене ямдылаш пижме. Кызыт кум тӱрлӧ шӧрым перерабатыватлена – ончычсо деч кок пачаш утла, суткаште 120 наре тонным.
– Пытартыш вич ийыште производствым кузерак уэмден толмо?
– Кум ий ончыч сыр ямдылыше агрегатым, ӱмаште прессым вашталтыме, тений шинчалтыме отделенийым уэмден шуктена, да сыр цех тӱрыс гаяк пужен ыштыме лиеш. Ныл ий ончыч аппарат цехыште шӧрым эрыктыме, пастеризоватлыме да йӱкшыктарыме чыла оборудованийым вашталтышна, ынде шӧрысӧ ӱйым сайын варыше гомогенизатор линийым шыҥдарена. Тыге шӧр веле огыл, кефират да йогуртат икгай нугыдылыкан лийыт. Адакше шӧрым шопыктарыме ваннылам чыла вашталтыме, нуно автоматически ырыкталт йӱкшыктаралтыт. Тыгак шӧр ден йогуртым да моло продукцийым фасоватлыме линийлам уэмдыме. Сырым ужалымашке пӱчкеден колташ итальян оборудованийым налме. Тудын дене тылзыште 100 тонн наре пӱчкедаш лиеш.
Вич-куд ий ончыч шергакан немыч оборудованийым налын, йоча кочкыш цехым пашаш колтымо.Тудо ультрафильтраций йӧн негызеш тылзыште 60 тонн наре пушкыдо торыкым ямдылен кертеш. Тыгай торыкшым йочалан веле огыл, кугыеҥланат да тӱрлӧ ешартышаным ыштена. Сӧралрак койжо манын, тӱрлӧ вӱдылтышым кучылтына да тудым чӱчкыдын вашталтена.
Ончыч цехласе пуч провод ужашын-ужашын рончалт эрыкталтын гын, кызыт тиде иктеш да автоматически ышталтеш, лӱмын ямдылыме раствор дене мушкылтеш. СИП-мушмаш компьютер полшымо дене виктаралтеш, сандене пеш йӧнан – эрыктыме пашам палынак куштылемден да писемден.
– Коеш, предприятийым вияҥдышашлан шагал огыл ышталтеш.
– Средстважат тидлаш шуко кучылталтеш. Но ме чарнен шогалаш огына шоно, у деч у проектлан пижына. Теве продукцийланна маркировкым ышташ шагал огыл оксам пышташ логалеш. Шӧрым приниматлыме пунктым да ямде продукций складым кумдаҥдаш шонена.
У кондитер цехым пашаш колтенна. Тудо тылзыште 35 тонн продукцийым ыштен луктеш. Мутлан, эклерым ямдылаш шкенан рикотта сыр ден шкенан ӱйым кучылтына. Круассан дене пашам ыштена. Изи тортлам луктына. Ончыкыжо тыгай продукцийнам 50 тонн марте шуктынена.
Каза ден шорык шылым перерабатыватлыме цехым чоҥенна. Тудо кок корно дене пашам ышта: икымше, айдемылан купат да моло пелефабрикат, кокымшо, мӧҥгысӧ животныйлан, изирак урлык пийлан, корма гранул, экструдироватлыме корма, снек ямдылалтыт. Производствым шукерте огыл пашаш колтенна.
Ик кондитер цехыште гына 70 наре еҥ пашам ышта, шыл цехыште – 10 утла. Кок производствыге Йошкар-Оласе Машиностроитель уремыште, ончычсо «Молпром» кумдыкышто, верланен. Тугеже заводна оласе калыкланат шагал огыл паша верым пуэн.
– Тидыже, мутат уке, сай. А сырым ямдылыме шотышто мо уым темледа?
– Тыштат у технологийым шыҥдарена. Коман сырлан кугу ӱшаным ыштена. Кызыт тыгай сырым шукташ участкым ешарена. Тудо тӱрыс огыл гын, пеле автоматизироватлыме лиеш. Тушто пелеробот сырым мушкаш да шумыжым эскераш тӱҥалеш. Штабелёрым кучылташ тӱҥалына, кид дене ыштыме паша ок лий. Коман сыр пеҥгыде сортлан шотлалтеш. Адакше комжат сайын аралалташ полша. Тудо лӱмын бактерий дене обрабатыватлалтеш да келшыше температурышто 4 гыч 6 тылзе марте шуэш. Тыгай сыр тыглай огыл, а ойыртемалтше таман, санденак тутлырак лиеш. Тудо швейцар йӧн дене ямдылалтеш.
Але теве француз технологий почеш ямдылыме камамбер сырна 2018 ийыште Францийыште эртыше выставкыште Европышто ик эн сай семын аклалтын. Российысе выставкылаштат мемнан продукцийна эре кӱкшын аклалтеш.
– Элыштына каза шӧр гыч продукцийым ямдылымаш кузерак вияҥеш?
– Тачысе кечылан мо-гынат ышталтеш дыр, но фермер озанлык кӱкшытыштӧ гына. Мемнан денысе гай промышленный кӱкшытыштӧ огыл. Мый тидым эн ончычак «Шернур сыр завод» ЗАО директор-влак советын председательже Владимир Тарасович Кожановын тыршымыж дене кылдем. Тудо мемнан дене казам ашныме да продукцийжым перерабатыватлыме пашам виктарен колтен. Тыгай опыт Российыште тымарте лийын огыл. Санденак тӱҥалтыште йоҥылышат шуко ышталтын, шӧр продукцият парымыш гына пуртен. Но продукт Российлан кӱлын. Лач тидын нерген шонен, тудо ты пашалан пижын да йоҥылыш лийын огыл: производствына кызыт ий гыч ийыш вияҥ толеш. Да кызытат тудо, эллан кӱлмӧ кӱкшыт гыч ончен, мемнам пашалан кумылаҥден шога. Меат, шкенан кундемысе производство верч йӱлен, тидлан вийнам да моштымашнам пуэна. Тӱшкан тыршен гына шонымашке шуаш лиеш.
Юрий ИСАКОВ
