ЛӰМГЕЧЕ

Руэна веле огыл — шындена, куштена, аралена

Россий мучко чодыра озанлыкым вияҥдыме у корныш куснымеке, Кужэҥер велнат чодырам тареш (арендыш) налше лектын — 2007 ийыште «Куженерлес» ООО ышталтын. Вес ийынак чодырам тареш налме шотышто 30 ийлан договорым пеҥгыдемдыме. Тушто чодыра дене пайдаланыме да пу материалым ямдылыме веле огыл, тыгак чодыра озанлык дене кылдалтше моло пашам шуктымо шотышто кутырен келшыме.

Тичмашын огыл мутым кучышо обществын учредительже Р.Р.Мингазов предприятийын пашажым кӱкшын аклен ойлыш. Тыште опытан да чодыра дене кылдалтше шинчымашан специалист-влак ыштат, сандене пашашт ушнен толеш, мане да тидын шумлык предприятий вуйлатыше дене кутыраш темлыш. Мутнам «Куженерлес» ООО-н директоржо Р.Р.ХУСАИНОВ дене вашаталтена.

— Ренат Расимович, Те предприятийым ик ий утларак веле вуйлатеда, но, мый колынам, тудын пашаж дене ик ий веле огыл кылдалтында.

— Чодыра озанлыкыште 2000 ий гыч тыршем. МарГТУ-н чодыра озанлык факультетшым тунем лектын, куд ий Параньга лесхозышто тӱҥ лесничийлан, директорын алмаштышыжлан да лесничестве вуйлатышын алмаштышыжлан ыштенам. Вара  чодыра озанлык министр Геннадий Анатольевич Дворецкийын темлымыж почеш Кужэҥер лесничествым вич ий вуйлатенам. Икмыняр ий лесоустройство пашам шуктенам, тунам «Куженерлес» ООО-н тареш налме участкыжымат терген да аклен лекме. А 2019 ий март гыч тудым вуйлаташ ӱшанышт. Сандене мый тысе чодыра фондым тыглай арендатор деч сайынрак палем.

— Таклан огыл вигак чодырам кучылтмо у проектлан пижында?..

— Тудо кодшо ийынак кугыжаныш экспертизым эртен. Аренде договорышкат тидын дене келшышын вашталтышым пуртымо да илышыш шыҥдараш пижме. Ме ынде 10 ий мучко угыч пеҥгыдемдыме кугыт почеш пашам ышташ тӱҥалына. Ончыч шеледыме почеш ий еда 23 тӱжем кубометр чодырам руымо гын, ынде 30 тӱжем кубометрым кертына. Тидын дене пырляк чодырам шындыме паша кугыт 23 гектар гыч 36 гектар марте ешаралтын. Вет ме руэна веле огыл, эше тушко пушеҥге озымым шындена, кугеммешкыже  переген куштена, тул деч аралена. Кужэҥер районышто мемнан тареш налме чумыр участкына 15300 гектарыш погына.

— А кусарен шындышаш кушкылжым куштеда?..

— Ончыч шке куштымо, кок теплице лийын. Утыжым ужалыме. Вара молат кушташ тӱҥалыныт. Сандене уто роскотым ыштыме деч кораҥме. Шындышаш кумдык кугуак лийын огыл гын, налын шындаш пайдалыраклан шотлымо. Кызытат сӱрет кугунжак вашталтын огыл, шке шындаш тӱҥалаш амал уке. Кӱлеш наре озымым Советский ден Параньга районласе вес арендаторла деч налына. Кажне ийын нунын дене договор ышталтеш. Гектар еда 3,5 тӱжем штук озым шындалтеш гын, 36 гектарлан 130 тӱжем наре, а ешартышге 150 тӱжем наре штук кӱлеш. Тиде пеш шукыжак огыл.

— Озымжым шке шындеда але тарледа?

— Мемнан пашаче ешыште 13 еҥ тырша, тушечын визытше — лесник, молыжо — инженерно-технический пашаеҥ. Озымым кӱчык жапыште шындыман. Ме тидым шке вий дене ыштен огына шукто, сандене тарлена. Еҥ-влак (тӱҥ шотышто Салтакъял кундем гыч нуно улыт) кумылын толыт. Вет ме нунылан кок арня жапыште, технически терген лекме деч вара, тӱлена. Нуно ынде икымше ий веле огыл ыштат, сандене пашам палат. Тылеч посна мемнан моло паша уло: ончыч шындыме культурым эскерыман, уто кушкылым кораҥдыман, солыман. Тидым лесник-влак шуктат, но тарлыме-влакат полшат. Ты сомыл май, июнь, июль тылзылаште ышталтеш.

Тыгак самырык пушеҥге-влак коклаште утыжым (шертньым, шопкем, шолым) кораҥдыман, кӱлешанракым да шергыракым гына кодыман.  Уке гын нуно шындымылан, иман пушеҥгылан, кушкашыже мешаят. Тыгай паша ий еда, шым ий марте шукталтеш. Вара участкым терген лектыт, самырык пушеҥгын кӱкшытшӧ ден кӱжгытшым висат. Нормативлан келшен толыт гын, лесничестве, ты участкым чодыра дене кушкын шогалше радамыш  кусара да акт дене пеҥгыдемда.

Но тидын дене паша ок пыте. Умбакыже пушеҥге коклам шуэмдаш, утыжым руаш логалеш. Коло ийым шуктымеш тыге ышталтеш. Вара йырже могай пушеҥге кушмо угыч тергалтеш, шулдаканрак урлык кораҥдалтеш да нылле ий марте шуэмдалт руалтеш. Иман пушеҥге 81 ийлан, куэ ден писте 61, шопке 41 ийлан кушкын шуыт. Тылеч вара нуным материаллан йӧршын руаш лиеш.

— Тендан тӱҥ пашадаже могай?..

— Чодыра дене пайдаланымаш да пу материалым ямдылымаш. Договор дене пеҥгыдемдыме почеш мемнан чодырам руаш, ужалаш да доходым налаш правана уло. А тудым ончен куштымо пашам шукташ – мемнан обязательствына. Да тидлан роскотым ме чодырам ужален петырышаш улына. Ончыч производстват лийын, но вара шкенжым шке сулыдымылан шотлымо. 2010 ийысе пожар деч вара иман пушеҥгына, тӱҥ шотышто кож, шагал огыл когарген, кошкен. Тунам кугун руаш логалын. Тылеч вара сай иман пушеҥгыже шагал кодын, сандене пилорамым ончычсо семын кучаш пайдале лийын огыл. Тений гыч руымо кумдык ешаралтын гын, чодырам йыген, материалым ямдылымашке угыч пӧртылаш шонена.

— Чодыражым руэн ужаледа?..

— Договор почеш подрядчик-влак руат, да нуныланак ужалена. Шкешт верысе предприниматель-влакак улыт – Кужэҥер район гычат, Йошкар-Ола гычат. Нунын дене ынде ик ий веле огыл пашам ыштена. Чодыра законодательствын йодмашыжым палат да кӱлеш семын шуктат. Южгунам экшыкат лиеда, но ме тергена, мемнам тергат, ситыдымаш уло гын, мутым кучыктат. Кеч-мо гынат йодмашым шуктыде огыт керт – руымо верым эрыктыме, пожар деч аралыме шотыштат.

— Адакше синоптик-влакын ончылгоч увертарымышт почеш, тенийсе кеҥеж кукшо лийшаш, маныт.

— Телын шагал луман лиймыжак тыге ойлаш амалым луктын. Вет тул ылыж кертме лӱдыкшӧ эн чотшо кунам палдырна, шонеда? Шошым май тӱҥалтыште, эше кукшо шудо улмо годым. Тунам шукын пӱртӱс лоҥгаш  лекташ вашкат.   Сандене апрельыште вӱдыжгӧ ситыдыме тургыжландарыде кертын огыл, но вара майыште йӱранрак шогымо да ужар шудо лекме лыпландарышт. Туге гынат кеҥежым кукшо лийын кертеш. Шыже тӱҥалтыштат, шудо кошкымеке, тул ылыж кертме лӱдыкшӧ уло. Шекланыде ок лий.

Тидын годымак пӱртӱс условий шотышто ме моло районысо деч сайрак положенийыште улына. Мемнан дене утларакше лышташан пушеҥге кушкеш, эҥер ден ер шуко улыт, вӱдыжгӧ кучалтеш. Кукшо шогышо пӱнчер уке. 2010 ийыштат тул кугунжо кушто пижын, шонеда? Ял кундемысылан шотлалтше иман пушеҥган чодыраште. Кӱшыч йӱлен толшо тиде пожар мемнан денат шагал огыл тыгай пушеҥгым локтылын. Но тареш налме кумдыкыштына утларакше лышташан пушеҥге улмак тудым чараклаш полшен. Адакше ваштарешла тулым пижыктен колтымынат авырен. Туге гынат пожар 30-40 гектар чодыранам когартен ыле. Кушто утларак йӱлен, ме тушто, угыч шынден, самырык чодырам куштен шуктенна. Сандене тиде сомыл палыме манашат лиеш.

— А пашадаже кызыт кузерак кая?

— Мемнан пашаче ешна сайын ышта. Пашадарымат жапыштыже пуэна. Налогым да аренде акым тӱлымӧ шотышто парымна уке. Илыш ончыкыжо саемеш, осал чер ок тӱкӧ гын, умбакыжат пайдалын ышташ тӱҥалына. Мыланна тӱҥжӧ – шке праванам пален, обязательствынам шуктен толаш: чодырам кушташ, осал чер да тул деч аралаш. Тунам руашат, производствым виктарен колташат, финанс йодышым саемдашат йӧнна утларак лиеш. Мый тыге шонем да тыгак ышташ тыршем.

Юрий ИСАКОВ

Авторын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий