Таче газетнан унаже – ече дене СССР-ын спорт мастерже, Советский район Колыгудо ялын ӱдыржӧ, кызыт Йошкар-Олаште илыше Виолетта Михайловна Ибраева (Кутузова).
Ече спорт теле пагыт дене кылдалтын. Тушто посна тренировко кӱлеш, а чытымаш дене ойыртемалтмыштлан да яндар южышто ямдылалтмыштлан кєра ечызе-влак койыш-шоктыш денат пеҥгыдырак улыт. Адакшым спортын ты видыштыже капкылын чыла ужашыже, манаш лиеш, «пашам ышта»: кид-йол, ваче, туп… Ече дене мунчалтыме годым шӱлыш ласкарак лиеш, вўр сайын коштеш.
Изем годым ялыште…
– Авам йӱштылаш пураш огеш лий манын ойлыш, – ер серыште шинчыше изи Виолетта Виктор изажлан ушештараш тєча. «Ойлет, тетла пырля коштыкташ ом тӱҥал», – вашмутым кольо садет да вигак шып лие.
– Мый нимоланат вуйым шийын омыл. Ешыштына Виктор изам, тудыжо куд ийлан кугурак, мыйым моткоч йӧратен, эре пеленже коштыктен, – эртышым шарналтен каласкала В.Ибраева. – Тунам йочажат пеш шуко лийын. Тӱрлӧ модыш дене модынна: футбол мечымат чуменна, икте-весым поктылынат куржталынна… Икманаш, эреак тарванылынна, тєрштылынна, яндар южышто лийынна. Телым гын курык йылгыж шинчен. Кас велеш пижергынат, йолашнат кӱр гай лийыныт. Капка йымач авамын кушко кайымыжым ончалын, вашкерак мӧҥгыш пурен, вургемнам кудашын, коҥгамбак кошкаш пыштенна, шкежат тушкак ыраш кӱзен шинчынна.
Мо оҥайже: тунам кылмыме, тӱрлӧ чер нерген шоналтенат огынал. Ийым кочкынна, памаш гыч шоргыктен йогышо йӱштӧ вӱдымат йӱынна да таза куржталынна. Эмлымвер ушыштат лийын огыл.
Баскетбол, волейбол, ече…
Виолетта Ибраеван аваже, Ирина Давыдовна Кутузова, медицине пашаеҥ лийын, ӱдыржым эскерен, витаминан кочкышым пукшен.
– Шарнем, мый жаритлыме пареҥгым шем кинде да шєр дене кочкамат, кечыгутлан темше лийынам, – адакат изи годсо пагытыш пєртыльє таче кечылан сулен налме канышыште улшо, но пашам ыштыше Виолетта Михайловна. – Можыч, шуко жапым уремыштак эртарыме ече спортлан шӱкалтыш семын лийын?.. Такшым школышто тунеммем годым баскетбол, волейбол денат сайын модынам, куржталынам. Ушнур школыш ялем гыч латик йоча тунемаш коштынна. Шыже-шошым кажне кечын вич километрым йолын эртенна гын, телым мый ече дене куржталынам. Авам чаманен, шокшын чикташ тыршен. Чатлама йӱштӧ годым шовычым пӱтыралын да «гагаринский» (тунам ялыште тыге маныныт) упшым упшалтен.
Кызыт шокшын чиктымыжлан авамлан таум веле ыштем.
Сеҥышылан – йылгыжше пӱгыльмӧ
Икана У ий пайрем деч ончыч школышто ече дене таҥасымашым эртареныт. Ӱдыр тушто кокымшо верым налын. Пӧлек шотеш йылгыжше пӱгыльмым кучыктеныт.
– Тидлан мый моткоч куаненам. Варажым тренировкыш кошташ тӱҥалынам. Тыге ик сеҥымаш почеш весе куандарен, ече спортлан кумылаҥынам, – ойла Виолетта Михайловна. – Икана таҥасымаш деч ончыч Ушнур школышто ботинкан у пу ечым пуэныт. А мый корнышто курык гыч мунчалтен волмем годым тудым пудыртенам. Шортын, мӧҥгыш каенам…
Йӱдвел пайремыш – Марий Элын чапшым аралаш
Кундемна ече, куштылго атлетикылан келшен толшо. Виолетта кыртмен ямдылалтын. 10-шо классыште тунеммыж годым Мурманскыш «Йӱдвел пайремыш» Марий АССР-ын сборный командыштыже улшо виян ечызе-влак дене пырля Марий Элын чапшым аралаш ӱжыныт. М.Токарев, В.Исаев, Р.Королёва… дене пырля ялысе тунемше икымше гана тыгай кӱкшытан таҥасымаште вийжым терген.
– Курыкшат моткоч кугу, кӱкшӧ да тура лийын. Тыгайжым тушто икымше гана ужынам, ӧрынам, лӱдынам. Мунчалтен волымем годым писылык нерген гала, камвозаш гына огыл шоненам, – шарналтен ойла Виолетта Ибраева.
Варажым марий ӱдыр чылажланат тунем шуын. Ятыр гана єрдыж кундемласе ечыгорнышто вийжым терген, призёр радамыш логалын
Самолёт, поезд, автобус…
В.Ибраевам тренер Л.П.Глушков ямдылен.
Ӱдыр 1976-1981 ийлаште шочмо кундемжын чапшым арален. Ик таҥасымаш почеш весе, кумшо, сбор, адакат старт… Шуко жапым корнышто, ӧрдыж кундемлаште эртарашыже логалын. Самолёт, поезд, автобус… Южгунамже пуйто вуят аҥырга… Тудлан поснак Минскыште эртаралтше сбор келшен. Тыгай годым спортын тӱрлӧ видше дене элнан эн тале спортсменже-шамыч дене палыме лият, нунын дене пырля молан-гынат тунемат, виянрак лият, ўшан ешаралтеш, тӱняончалтышат вашталтеш.
– Такшым мый «Спартак» центральный советлан куржталынам. Кажне кечыште мыняр кутышым эртымым, могай тренировко лиймым – дневникеш возенам. Тидыже теве кызытат аралалтеш, – фотографий-влакым ончыктышыжла, палемда ечызе. – Шуко ужын коштмыжо моткоч пайдале лийын. Сборышто свитерым, носким пидынна, лудынна… Лудашыже иктажше сай книгам конда гын, тудлан черет лийын.
Куандарыше 20 километр, пу ече
– Шарнем, Кемерово областьыште кум кечаш таҥасымаште вием тергенам. Ик кечын 5 километрым куржынна. Чыла сай, кокымшо каенам, но ечыш лышташ ден изи укш логалын, пушеҥгыш миен керылтынам. Пушкыдо келге лумышто ом шарне мыняр жап пєрдалынам. Финишыш лум курчак гай толынам. Упшемат шєрын каен, вургемем луман…
Кокымшо кечын 10 километрым чыменна, туштат призёр радамыш логалын омыл. Ӱшан йомын, вет кумшо кечын 20 километр кутышан трассым эртыман. Стартыш мыйым шогалтеныт. Куржам, куржам, а ечыгорныжо тасма гай шуйналтын, мучашыжат ок кой. Шӱлышемат пытен. Тыгодым тренерем кокымшо кает изиш чыталте манын кычкырале. Финишыш кумшо толынам, СССР-ын спорт мастерже нормативым шуктенам. Тылеч вара ечыж дене пуйто эшеат талын куржталаш тӱҥалынам, ты нормативым икмыняр гана пеҥгыдемденам, – мутшым шуя Виолетта Ибраева.
Эльбрус курык
Виолетта Михайловна дене пырля альбомым ончымына годым кидышкем курыкан верыште купальник, а тыгодым ечым чиен шогалше ӱдыр-влакын шыргыжын шогыман фото логале.
– Тиде Эльбрус курыкышто сборышто лиймына годым. Оҥай, конешне, игече шокшо, а йырым-йыр – ош лум. Теве тыгай верыште купальник дене гына коштынна. Чылт йомак. Тыгодым йоҥылыш камвочмеке, коваште моткоч писын сусырген, удыралалтын, вет лумжо тушто ала-молан тыгыде шӱраш пырче гай пеҥгыде лийын. Тыге ме йол чогашылым пеҥгыдемденна. Мутат уке, чот кӱшныжӧ тӱҥалтышлан шӱлаш неле лийын, а вара тунемалтын, – фотом ончалын, умылтара ече дене спорт мастер.
Катер почеш ече дене
Такшым спортсмен-влаклан шуко вере лияш, шуко мом ужашышт логалеш. Мутлан, Виолетта Михайловналан жапше годым Звениговышто, Юл эҥерыште, вӱд ече денат «мунчалташыже» логалын.
– Ончылно катер, а мый почешыже, кандырам кучен, – вӱд ече дене. Тыге катер шупшын каен. Абхазийыште сбор годым, Сухумиште, Шем теҥызыштат тыгак ямдылалтынна, йолым пеҥгыдемденна. Вӱд шуҥгалтыш дене кӱшкӧ нӧлталалтат, пуйто чоҥештен кает…
Саманлан келшышын
Таче кечынат сулен налме канышыште улшо, но пашам ыштыше, СССР-ын спорт мастерже Виолетта Ибраева чӱчкыдынак ече дене мунчалташ лектеш. 1978 ийыште налме ечыж денак. Ончыч классик йӧн дене веле куржталыныт гын, кызыт эрыкан йӧн денат вийжым терга. А кеҥежым сад-пакчаште тырша. Шошо шуэш, мланде почылтеш, йыраҥым ямдылен, помидорым, кешырым, шоганым… шында. Чодыраште емыж-саскамат пога.
– Чылажымат шкеак ышташ тыршем. Шке ыштен налме пайдалырак. Мончамат эргым-влак дене чоҥенна. Икманаш, мландым пургедат, шӱкым кӱрат, тарванылат – адакат шкешотан упражнений. Теве тыге илена, – шыргыжеш Виолетта Михайловна. – Мланде паша нойыктара, куандара, кандара, ласкалыкым пуа. Самырык тукымланат ече спортлан кумылаҥаш, яндар южышто куржталаш темлем. Таза лийза, шкендам аралыза.
Мӧҥгыштӧ пачерыштыжат, садыштыжат Виолетта Ибраева мебельым (шкафым, ӱстелым, пӱкеным) шкеак ыштен, узор дене келыштарен. Тидыжлан тудо техникумышто тунемын, паша ыштыме мастарлыкше йомын огыл. Кочкашат тыманмеш ямдыла, подкогылььм тӱрла, мелнам кӱэштеш… Икманаш, мастар кидан айдеме, поро ава.
Теве тыгай марий ӱдырамаш!
Е.ЭШКИНИНА
Авторын фотожо
