Теле эр. Пушеҥге укшлаште кийыше пушкыдо лумым тарай гай йошкарген лекше кече волгалтара. Кече йолван модмыжлан кӧра пӧрш ший чинчыла йылгыж кия. Кечын кӱшкырак кӱзымыж семын кушкыл-влакын ош ужгашт вес тӱсым налеш. Шернур район Кукнур чодырашке пурена. Йомак тӱняш логалмыла чучеш. Ик могырым кӱкшӧ пӱнчӧ-влак шогат, вес велым ужар кож-влак оролат. Ме Йӱштӧ Кугызан илемышкыже унала каена.
Марий Йӱштӧ Кугыза Марий Элын эн йӱдвел могырыштыжо ила. Арам огыл шӱргынам йӱштӧ чывыштылеш. Туге гынат ме шеҥгеке огына чакне, коча ден Лумӱдыр уныкаж деке миен шуаш, нунын деч лудшына-влаклан сугынь мутым кондаш вашкена.
Чодыраш пурымаште мемнан Чодыра оза вашлие. Тудо кожлаште шкем кузе кучаш кӱлмым, пӱртӱсым аралыме нерген каласкалыш да мемнам шудо эмлызе деке ужатыш. Ӱдырамаш порын вашлие, Кукнур велне могай шудын кушмыжым, тудын мом эмлен кертмыжым, кушкылым могай жапыште погымо дене палдарыш. А Мужедше кова лишыл жапыште мо лийын кертмым радамлын каласкалыш.
Чодыра дене умбаке ошкылына. Трук ончылнына изирак кож йӧрльӧ да кӱшыч велше лум мемнам вуй гыч йол марте леведе. Чылт мӧчӧр гай койын шогена. Ончена, ӱмбакына Вуверкува шинчажым виктарен, кидым рӱза, ала-мом вурседылын кычкыра. «Те мом мемнан илыме верыштына кычал коштыда, йӱк-йӱаным луктыда?! Чечас тендам кочкам!» – лӱдыктен варгыжеш тудет.
Камвочшо пушеҥгым ӧрдыж гыч эртен, шекланенрак ончыко тошкедена. Тулото деке толын лекна. А туштыжо шала вуян Овда тул воктене ӱпшым шерын шинча. Мемнам ужешат, кынелеш, пӱйжым шырен, шинчажым пашкартен, кӱдыкына лишемеш. «Э-э, кӧ тушто тымыкым пудырта, шеҥын коштеш?! Киямат ӱдыр, кынел, чечас ме нунылан ончыктена!» – кара ия ӱдырамаш. Коҥгамбалне мален кийыше Киямат помыжалтеш, мландыш тӧршта да мемнан йыр пӧрдаш тӱҥалеш. Шӱмна йолвундашке волыш, ынде пытышна манын шонена. Вуверкува, Овда ден Киямат ӱдыр мемнан чыла могырымат авырен шогалтеныт.
«Палена, кушко те каеда! Йӱштӧ Кугыза деке. Туштынам паледа гын, туштыш. Юмыла тау, вашмутым муна. Йӱштӧ коча деке корно почылто.
Ошкылына, чодыран моторлыкшым куанен ончена, пӱнчӧ пушан яндар южым шӱлалтена. Ваштарешна ош вургеман сонарзе, тупышкыжо пычалжым сакалтен, ече дене мунчалтен толеш. «Салам лийже, пагалыме уна-влак! Шижам, те Йӱштӧ Кугызан илемышкыже вашкеда. А мый шордым пукшымо верым ончалаш мийышым. Паледа вет, шушаш ий марий кечышот радам дене Шордын идалыкше лиеш, сандене тиде янлыкым кызытак жаплен ончыман, йӱштыштӧ шужен ынже кошт манын шекланыман. Кукнур чодыраште моло янлыкат ятыр уло: мераҥ, рывыж, тӱрлӧ кайыквусо. А теве шукерте огыл маскан пыжашыжым ужынам. Тыланда тудын малыме вержым ончыктем. Но тылеч ончыч пикш да пычал гыч лӱйкалаш туныктем. Молан манаш гын маска помыжалтеш гын, азапыш логалын кертыда», – манешат сонарзе, мемнам пикшым кучаш, пычал дене пайдалаш туныкта да лӧза пунан маскан кийыме пыжашыж деке наҥгая.
Ончылнына лум ора сӱретлалтеш. Тудын йымачше шокшо пар лектеш. Тушто маскан кийымыжым умылышна. Трук лум курыкет почылто да тушеч шем пунан янлык варгыжын кынеле. Векат, йӱкнам колын да помыжалтын. Мом ышташ? Куш пураш? Йол чытыра. «Пушеҥге вуйышко кӱзаш кӱлеш» , — ушыш шонымаш толын пурыш. Сонарзе Маска дене кучедалаш пиже. Янлыкым сеҥыш. Трук Маска айдеме йӱк дене мутланаш тӱнале. Тудлан сыраш огыл манын йодо, шушаш У ий дене саламлыш да Йӱштӧ Кугыза деке корным ончыктыш.
Ме умбаке тарванышна. Чодыра аланыш толын лекна. Покшелныже сӧрастарыме мотор кож шога. Теве пушеҥге шеҥгеч ваштарешна Йӱштӧ Кугыза ден Лумӱдыр уныкаже лектыч. Мемнан деке лишемын, ӧндал колтышт да пайрем кож деке лишкырак шогалаш ӱжыч. Мемнам шокшо чай, мелна дене сийлышт. Ончыкыжым тиде аланыште Йӱштӧ Кугыза уна-влакым шке пӧртыштыжӧ вашлияш тӱҥалеш. Коча тиде шонымаш лишыл жапыште илышыш пурен шуэш манын ӱшана.
Сӧрастарыме кож йыр куштен савырнымек, пайрем мурым муралтымек, Йӱштӧ Кугыза ден Лӱмӱдыр шушаш У ий дене саламлышт, мыланна, лудшына-влаклан тазалыкым, пиалым, Шордо идалык чыла сайым гына кондыжо манын тыланышт.
Лидия ШАБДАРОВА.
М.Скобелевын фотожо.