Параньга район Усола ялысе ФАП-ым ынде нылле кандашыме ий «Республикын эн сай фельдшерже» чап лӱмым нумалше Е.Афанасьева вуйлата.
Оласе ӱдыр ялыш толын
Елизавета Семёновна ийготшо дене самырык огыл, кудло индеш ийым тема гынат, йєратыме пашажым умбакыже шуя, тудын деч кораҥын, йӱкшен огыл. Такшым Афанасьева оласе ӱдыр, Йошкар-Ола медучилищыште (кызыт колледж) 1971 ийыште фельдшерлан тунем лекмеке, тудлан эрыкан дипломым пуэныт. Лиза моло кум ӱдыр дене пырля военкомат гоч Кишинёвыш, воинский частьыш, каен, но тушто нунылан паша келшен огыл. Коктынжо Украинысе Николаев олашке каеныт, а коктынжо Марий Элыш пєртылыныт. Тыште Афанасьевам Тазалыкым аралыме министерстве Шернурыш колтен, но туштыжо чыла вер айлыме лийын. Варажым маныныт: «Кушто практикым эртенат, тушкак каен кертат». Тыге тудо Параньгашке, рӱдӧ эмлымверыш, йоча ыштыме пєртыш, толын. Но ик жап гыч Усола медпунктышто ыштыше ӱдырамаш паша гыч каен да Лизалан тушко каяш темленыт. Самырык ӱдыр келшен. Тыште тудо кӱрылтыш деч посна кудло кок ийым темымешкыже ыштен. Сулен налме канышыште лийын гынат, пашаеҥ укелан кєра уэш пашашке пєртылын.
— Елена Семёновнан паша гыч кайымекыже, тышке ик самырык пашаеҥ тольо, но пашадар изилан кєра кайыш, — ойла Усола ял администрацийым вуйлатыше Ю.Сидоров. – Тылеч вара эмлымверна кок ий яра шинчыш.
Мутланымашке ветеран-влак ушемым вуйлатыше, ончыч колхозышто парторганизаций секретарьлан ыштыше Е.Зайцева ушныш. Тудо тыге мане:
— Медпункт петырымылан кєра ик жап эсогыл вашкеполыш службо гыч медсестра уколым ыштен кая ыле.
Кок ий — фельдшер деч посна
Лишне эмлымвер укелан кєра верысе калыклан ятыр йӧндымылыкым шижашыже пернен. Ончычсо медпашаеҥ Е.Афанасьеват тидым ужын да чонжо корштен, чытен огыл, уэш пашашке пӧртылаш келшен. Но ончычсо эмлымвер пашам ышташ келшыше лийын огыл, чот тоштемын. Усолаштак кок пачеран кермыч пєртыштє иктыже яра шинчен. Тудым медпунктлан келыштараш кутырен келшеныт. Ачалаш верысе калык полшен, пашалан кумылын пижын. Пєръеҥ-влак субботникым ик гана веле огыл эртареныт, леведышым, кӱварым ачаленыт, верандым ыштеныт. Чиялан, моло кӱлешлан калык шкеак оксам поген. Ик кечын иканаште латкок ӱдырамаш полшаш толын. Ӧрдыжкӧ оксам ышташ коштшо пӧръеҥ-влаклан кажныж деч ик банке чиям налын пуаш йодыныт. Иктат тореш лийын огыл. Чыла пашам шке кумылын, яра ыштеныт. Пєртым кермыч дене телым оптеныт улмаш да растворыш келшыдыме ешартышым пыштеныт, тыге пырдыж чот вўдыжген. Рейкым кырен, комыжлаш пернен. Ныл ий наре ончыч котельныйышт пўртўс газ дене пашам ышташ тӱҥалын. Тиде йодышым рашемдашат чот тыршаш пернен. Е.Афанасьева район администрацийышкат, рӱдӧ эмлымверын тӱҥ врачше деке ик гана веле огыл ачалыме йодыш дене миен, полышым йодын. Тыге тӱҥ врачын полшымыж дене кермыч пєртыштє пластик окна-влакым шындылыныт.
— Мыланна Елизавета Семёновна тыште капельницымат, уколымат ышта, Параньгаш шумеш коштмо огеш кӱл, — ойла умбакыже Е.Зайцева. – Кугу опытан фельдшерым ме кокымшо врач семынак аклена. Эм денат эмлалташ темла, калык медицинымат ок мондо.
Е.Афанасьева, чынжымак, калык дене пашам ыштен мошта, тышке толшо кажне еҥым порын вашлиеш, чон почын мутлана, кӱлеш каҥашым пуа.
— Кызыт кажне гаяк еҥын тазалыкыштыже могай-гынат экшык уло. Эсогыл самырык-влак коклаштат тыгаяк сӱрет палдырна. Лу йоча гыч иктыже веле йӧршеш таза шочеш, вет ӱдырамаш-влакын тазалыкышт пеҥгыде огыл. Мӱшкыран ӱдырамаш-шамычын шукыштын гемоглобинышт ӱлыкшӧ але давленийышт «тєрштылеш». Еҥ-влаклан диспансеризацийым жапыштыже эрташ темлем. Мутлан, теле жапыште. Кеҥежым кажныжын пашаже шуко. Айдеме таза гын, кумылжат кӱзышӧ, пашам ышташат куштылго, — ойла Е.Афанасьева.
Нелылык гыч кузе лекташ?
Елизавета Семёновна ялысе эмлымверын проблемыж-влак дене палдарыш:
— Медицине оборудований шотышто пеш чӱдын илена. Мутлан, кардиограф лиеш гын, черле еҥлан вигак ЭКГ-м ыштен сеҥем ыле. Тыгак ӱдырамаш-влакым ончымо кресле, тонометр моткоч кӱлыт. А теве писын полышым пуаш кӱлшӧ чыла медикамент уло. Аптеке пунктым почын огынал, тидлан шуко документым ямдылыман ыле. Мўндыр Лажмарий, Элнет гай медпункт-влак эмым ужалаш налыт. Элнетыштыже кызыт медпашаеҥжат уке. Мый рецептым возен пуэм да эмым Параньгашке миен налыт. Фельдшерын пашаже тугакшат шуко. Школышкат, йочасадышкат кайыман, ӱжмӧ почеш черле-влак деке мӧҥгышкышт миен толман. Йӱдым вашкеполышым ўжыктат гын, кечывалым черле еҥ деке фельдшер мийышаш. Мый ынде самырык омыл, сандене, мутлан, Кугунур гай ялыш миен ом шу. Адакшым эмлымверыште мый шкетын гаяк тыршем. Санитарке тыште чырык ужаш окладлан гына ышта. Тудо кӱварым мушкеш да кая веле. А тичмаш пашадарлан кече мучо ышта ыле гын, мый тудым еҥ-влакым ӱжашат колтен кертам, кагазымат возаш полша ыле. Самырык-шамыч медпунктышто ышташ огыт келше, пашадар пешак изи, а ответственность моткоч кугу, шуко йодыт. Юже кечын приёмыш коло шым еҥ марте толыт.
Ме Е.Афанасьева дене пашадар нерген мутланышна. Чынжымак, моткоч изи. Пенсийже лу тӱжем теҥгешке изишак ок шу, пашадарже тидын деч кок тӱжемлан гына кугурак. А самырык ӱдыр толеш гын, мутлан, вургемымат ыштыман, озанлыкымат кучыман, иктаж-кушко миенат толман, марлан каяш ямдылалтман. Елизавета Семёновна тыгак манеш: «Ме машина орава лакыш пижше гай улына, тушко логалынна да нигузе лектын огына керт. Тыгак паша шотыштат. Кудалтен каяш неле».
У оралтым вучен шуктат мо?
Но эн чотшо Елизавета Семёновнам эмлымверлан у оралтым чоҥымо йодыш тургыжландара. Тыгай йодыш дене район администрацийышкат, министерствышкат, моло вереат миен коштын. Сӧреныт, но кызытеш шонымашкыже шуын огыл. Тудын ойлымыж почеш, эмлымверлан у оралтым чоҥат да вес пашаеҥ толеш гын, кызытсе ФАП-ын айлыме верым тудлан пачер семын пуаш лиеш ыле.
Район администраций вуйлатыше тыге ойла: эн ончыч Олорысо эмлымверым ачалена, капитально олмыктена, леведышыжым, окнажым, омсажым вашталтена. Тыште оралтым кермыч дене ыштыме. Ондропсолаштат уым чоҥыман, тушто оралте пу гыч ыштыме.
А кызытеш Усолаште у оралтым чоҥымо шотышто раш вашмут уке.
Кугу опытан пашаеҥ медицинын первичный звеножлан тӱткышым утларак ойыраш кӱлмым палемдыш. Материальный базым пеҥгыдемдаш оксам ойырат гын, кызытсе деч ятырлан пайдалынрак пашам ыштен кертыт ыле. Рӱдӧ эмлымверыште койко-верым шагалемденыт. Тидат тургыжландара. А ветеран-влак ушемым вуйлатыше Е.Зайцеван мутшо почеш, Елизавета Семёновна гай ӱшанле фельдшер улмо годым верыштак эмлалташ лиеш. Рӱдӧ эмлымверыште ынде пел ий флюорограф уке, сандене я Шернурыш, я Марий Турекыш каяш перна. А нине посёлкылашке логалаш транспорт шотышто йодыш лектеш, тушко автобус огеш кошт гаяк. Флюорографий деч посна, мутлан, еҥ диспансеризацийым эртен ок керт. Тиде йодыш рашемдымым вуча.
Афанасьева тыге палемдыш: пытартыш жапыште медикаментым шукырак ойыраш тӱҥалыныт, калык диспансеризаций йєн дене утларак тергалтеш, аҥысыр специалист денат ятыррак еҥ лиеш.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
