«Йылме пеледышым пого – Тудо вет ӱмырыштет
Шерге дечат шерге пого,
Эн кугу вий кидыштет…»
(Валентин Колумб)
«Тиште» акрет финн-угор шомак. Ожно тудо «шӱдыр» манмым ончыктен. Нине йылмылаште тачат тудымак ончыкта. Марий йылмыштат тиште — тиде пале, тамга. Марий возыктышна шуко тӱрлӧ тамга гыч тӱҥалын. Тудын негызлалтме пагыт гыч таче марте 245 ият эртен. Лач тунам 10 декабрьыште Санкт-Петербургышто «Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка» марий грамматике ош тӱням ужын. 1998 ий гыч ме ты кечым Марий тиште кече семын кугыжаныш кӱкшытыштӧ кумдан палемдена: йылмынам палымым, пагалымым ончыктена, тӱрлӧ мероприятийым эртарена, возыктышна дене кылдалтше паша лектышым иктешлена. Теният Йошкар-Олаште Марий тиште кечылан пӧлеклалтше мероприятий радам моткоч поян лийын. Тудым эртарымашке тӱрлӧ министерстве, кугыжаныш, шанче, образований тӧнеж, мер организаций ушненыт.
Регион вуйлатыше А.Евстифеев марий калыкым парйем дене саламлен. «Ты пайрем кажне еҥын, кӧ шочмо йылмыж дене мутлана, тудын поянлыкшым да моторлыкшым тунемеш да умылаш тырша», — каласен тудо. Чынжымак, меропритяийлашке ушнышо кажне еҥ пайрем шӱлышым шижын, очыни. Кугу таум ыштыман Марий тӱвыра рӱдерын пашаеҥже-влаклан, оҥай программым ямдыленыт, эпидемий условийыште тудым офлайн, онлайн йӧн денат сайын эртарен колтеныт. Эн оҥай, тӱшка калыкым авалтыше мероприятийже-влакым шергалынак лектына.
Марий тиште кечылан пӧлеклалтше торжественный пайрем М.Шкетан лӱмеш национальный кугыжаныш драме театрыште эртен. Погынышо-влакым Марий Эл Правительстве председательын икымше алмаштышыже М.Васютин, образований да науко министр Н.Адамова, тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министрын алмаштышыже М.Матвеев, Оньыжа Э.Александров да молат саламленыт. Марий тиштынам арален кодымо дене кылдалтше пашаште ойыртемалтше-влаклан тӱрлӧ кӱкшытан наградым кучыктеныт, икмыняр конкурсым иктешленыт. Тидын нерген посна возена.
А тылеч ончычшо театрыштак Российысе сӱретче ушемын еҥже, «Марий Эл Республикын самырык талантше-влак» кугыжаныш премийын лауреатше, Олык Ипай лӱмеш молодежный кугыжаныш премийын лауратше, сӱретче Мария Клюкинан «Марий йомак тӱня» ончерже почылтын. Тушто тудын марий калык йомаклан, мурылан, «Кече-Солнышко» йоча журналлан сӱретлыме пашаже-влакым вераҥдыме. Ончерын презентацийжым сӱретче шкежак эртарен.
Театрын фоештыжак вес оҥай ончерат ыштен. Тудым фотокорреспондент-влак Иван ден Денис Речкинмыт ямдыленыт. Марий калыкнан 50 лишке ончылъеҥже-влакым войзен налыныт. Марий тӱвыра рӱдер полшымо дене ончер проект моткоч ойыртемалтше лектын. Автор-влак тудым «Калык – Марий Элын поянлыкше» манын лӱмденыт.
Фоештак варажым сылнымут-сылнысем унагудо почылтын. Писатель, поэт, музкант-влак шке мастарлыкыштым ончыктеныт: Надежда Эмыкан, Алена Яковлева, Елена Иванова-Сергеева, Христина Александрова, Игорь Попов, Виктория Матвеева, Ирина Закиева, Любовь Абукаева, Марина Чермакова, Лидия Иксанова, Эльвира Ендылетова, Александр Петров, Эрик Петров, Геннадий Григорьев.
Театрын вес пӧлемыштыже Леонид Яндаковын «Сар кыша» книгаж почеш презентацият сайын эртыш. Писатель ийготшылан кӧра шкеже толын кертын огыл гынат, тудым аклыше, творчествыжым палыше йолташыже-влак шуко сай мутым ойленыт.
Поро йӱлаш савырныше «Мый марла ойлем» акцийымат тений Марий тӱвыра рӱдер вес семынрак эртарен. Ончылгоч марий йылмыш шыҥыше йот шомак-влакым марлаш кусараш темлен. Сайын кусарыше-шамычшым варажым палемденыт.
Кастене ты фоештак кугурак ийготан-влак коклаште «МУНЛО» интеллектуальный модыш лийын. Нылымше гана эртаралтше мероприятийыш ушнаш шонышо-влак районла гычат толыныт. Чылаже куд команде лийын Марий йылмым, сылнымутым, историйым, йылмым, йӱлам палыме дене кылдалтше йодыш-влаклан вашешташ кӱлын. Ончыко Кужэҥер район гыч «Чумбылат» команде лектын. Кокымшо да кумшо Морко гыч «Чолпан» да Юлсер гыч команде-влак лийыныт. Но шере пӧлекым организатор-влак кажне командылан кучыктеныт.
Варажым пайремыш мийыше-влакым театрын артистше-влак М.Шкетанын «Ачийжат-авийжат» пьесыж почеш шындыме спектакль дене куандареныт.
Ошыгечынже кумылан-влак МарНИИЯЛИ-ште эртыше «Марла чын возена» чумыр диктантыш ушнен кертыныт. Тудо кандашымше гана эртен. Тений онлайн йӧн денат тушко ушнаш лийын. Диктантлан текстым Ю.Артамоновын Какшан эҥерын моторлыкшо нерген возымо произведенийже гыч ужашым налыныт.
Марий тиште кечыланак пӧлеклалтын ыле С.Г.Чавайн лӱмеш книгагудышто эртыше Юл кундемысе калык-влакын национальный книга фестивальышт. Тудо кундемнан 100 ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтын да тыгак онлайн йӧн дене эртен. Юбилей вашеш республикыште марий калык, тудын тӱвыра поянлыкше дене палдарыше 10 кугу книга савыкталт лектын. Тыгак фестивальыш Пошкырт, Мордва, Татарстан, Одо, Чуваш кундем-влакын национальный савыктышышт ушненыт.
Лачшымак Тиште кечынже МарНИИЯЛИ-ште марий шанчызе, краевед-влак погыненыт. «Лӱмлӧ марий ученый-лингвист И.С.Галкинын шочмыжлан 90 ий темме лӱмеш «йыргешке ӱстелым» да «Айста марла чын возена да кутырена» шанче-практик семинарым эртареныт.
С. НОСОВА
М.Скобелевын фотожо
