Шке жапыштыже Шернур районысо Лажъял кундемыште верланыше «Дружба» колхоз ончыл радамыште лийын. Шарнем, тыште эсогыл ончыл опытым шымлыме шот дене республик кӱкшытан семинарым ик гана веле огыл эртарыме, вет озанлык пасу пашаж дене поснак ойыртемалтын. Тыште шошо агам районышто ик эн ончыч мучашленыт, техникым шотышто кученыт, ончыл агротехникылан моштен эҥертеныт, сандене пасу паша лектышышт куандарыше лийын. Районышто ятыр колхоз панкрут радамыш лекте гын, тыште тӱшка озанлык аралалт кодын. Кызытат ышта (ынде тудо СПК СХА маналтеш), но ончычсо куат ятырлан мӧҥгештын. Эсогыл панкрутыш лекме тӱрыш лишемын.
Пошкудо «Чевер ӱжара» колхозыштат тыгаяк сӱрет палдырнен, но тудлан полыш кидым Медведево районысо «Семёновский» госплемзавод шуялтен. Пўтынь озанлыкым, тудын мландыжым, погыжым налын. Ынде тыште жаплан келшыше вӱта чоҥалтын, тушто сай урлык вольык шога, да шуко шӧрым лӱштат, пасулаште куатле технике пашам ышта. Шӱдӧ утла еҥлан паша вер лектын.
Лажъял кундемыште верланыше озанлыкын «вӱд пундашышке» кайымыжым ужын, тиде спонсор тышкат «шинчажым пыштен». Озанлыкын вуйлатышыже тӱшка погынымашкат ик гана веле огыл толын, артельым шке шулдыржо йымаке налаш ямде улмыж нерген ойлен. Туге гынат артель член-влак тыгай ой дене келшен огытыл, паша деч посна кодмо шотышто кокытеланеныт. Кеч-мо гынат, озанлыкын 947 гектар мландыжым аукционыш луктыныт да госплемзавод тушто сеҥен налын, шукияш шудым айлыше пасум куралын, кокияшым ӱден. Тылеч посна 145 гектар мландым ончычсо артель вуйлатыше налын, фермер озанлыкым почын.
— Мемнан кызыт курал-ўдымє 1027 гектар шке мландына гына кодын, — шўлыкын ойла «Лажъял» озанлыкын агрономжо М.Морозов. – Тыгай кумдык мыланна озанлыкым вияҥдаш ок сите. Тидым шотыш налын, пошкудо Кужэҥер районысо ончычсо «Рассвет» колхозын яра кийыше мландыжым арендыш налынна, тыгак Сердыж кундемысе ик фермер шке пасужым арендыш пуаш ямде.
У вуйлатыше
Артельым 2018 ий апрель гыч Л.Глушков вуйлаташ тӱҥалын. Ончычшо тудо Шернур посёлкысо йоча спорт школым вуйлатен, вара «Лажъял» артельыште инженерлан ыштен. Тудын вуйлаташ тӱҥалме жаплан озанлыкын кандаш миллион теҥге парымже погынен улмаш. Кредитлан, налоглан, пашадарлан парым кушкын гына толын.
— Кугу задаче шоген: озанлыкым туткар деч утараш, — каласкала артель вуйлатыше Л.Глушков. – Мый кум йыжыҥым палемденам: эн ончыч озанлык умбакыже шаланымым, сўмырлымым чарен шогалташ. Тышкыже ме, кеч пӱйым пурын, шуынна. Кокымшо – йол ӱмбаке шогалаш, икшырымын пашам ыштыме кӱкшытыш шуаш. Кызыт ме лачак тыгай пагытыште улына. Кумшо йыжыҥ – вияҥме корныш лекташ. Тидлан пеҥгыде негызым ыштыман. Кызытсе жапыште тыгай кӱкшытыш шуаш ямдылалтына. Кодшо ийысе лектыш почеш ме парымым тӱрыс пєртылтен сеҥенна, кеч изиш гынат, парышым налынна.
У вуйлатыше эн ончычак вольык ашныме пашаште вашталтышым ышташ пижын. Комплексыштышт 150 ушкалым ашненыт, но ятыр вуй вольык лейкозан лийын, нуным кораҥденыт. Ынде 117 ушкалышт кодын. Черле вольык олмеш кодшо ийын сай урлык вич тӱж тунам У Торъял районысо «Первый май» колхоз деч налыныт. Ончыкыжымат налаш лийыныт. Озанлыклан вич процентан кредитым ойырат гын, тидым ышташ куштылгырак лиеш. Тыгак шкеныштын кудло вуй тунашт уло. А такшым шке ончыланышт тыгай задачым шынденыт: лишыл кок-кум ийыште ушкалым кокшӱдӧ вуй марте шукташ. Артель вуйлатышын мутшо почеш, тынар деч шагал огыл ушкалым ашныме годым гына вияҥме корныш шогалаш, экономикым пеҥгыдемдаш лиеш. Тидын нергенак ойленыт февральыште озанлыкын кодшо ийысе пашажым иктешлыше тӱшка погынымаште.
Ушкал комплексыште шєр проводым шындаш ямдылалтыт, тыгак вольыклан «курго ӱстел» йӧн почеш пукшаш келыштарат. Кызыт кормам раздатчик дене пуэдат. Тений миксерым налаш палемденыт, тунам кид вий паша ятырлан шагалемеш ыле. Лишыл жапыште поилкым уэмдат. Теле гоч вольыкым пукшен лукташ чыла тӱрлӧ кургым, пырчым ситареныт. Но, чаманен каласыман, лӱштыш кугуак огыл. Тудым саемдышашлан тӱрлӧ курго ешартышым налаш озанлыкын оксаже лийын огыл.
Шурно лектышым мо кӱшеш кугемдаш?
Озанлыкыште тӱҥ агрономлан М.Морозов ынде ятыр жап пашам ышта. Чынжымак пасун технологшо, сай агроном улмыжым ик гана веле огыл пеҥгыдемден. Калыкыште пагалыме еҥ. Тудын усталыкшылан, тыршымыжлан кӧра тыште сай лектышым налыт.
— Ончылий чылаже кандашшӱдӧ тонн пырчым шийынна гын, кодшо ийын 749 гектар гыч 1088 тонным налынна, — ойла артель вуйлатыше Л.Глушков. – Тыгай кӱкшытыш урлыкашым севооборотым шотыш налын ӱдымылан, пасушко органический ӱяҥдышым лукмылан кӧра шуынна. Ончыкыжым шурно ӱдымӧ пасум 1,3 тӱжем гектар марте шуктышаш, тушечын 2,4 тӱжем тонн пырчым погымо кӱкшытыш шушаш улына. Озанлыкыштына ятыр ий урлыкашым вашталтыме огыл ыле, тўшка репродукций пырче гына лийын. Ӱмаште кандаш тонн элита урлыкашым налынна да ӱдымӧ ты пасу гыч кандашле тонным шийынна. Тудым ынде урлыклан коденна. Шукырак шурным пасум ешарен огыл, кажне гектарын лектышыжым кугемдыме, севооборотым моштен кучылтмо, шошо агам кӱчык жапыште эртарен колтымо кӱшеш налаш палемденна. Эше нылле-кудло тонн минерал ӱяҥдышым налнена. Тудат лектышым кугемдаш полшышаш.
Тыште пасу пашам жапыштыже да писын эртарен колташ техникышт сита. Мутлан, тӱрлӧ маркан тракторышт 16 уло, шым комбайнышт шотлалтеш – кумыт пырчым шийме, кокыт гыч силосым да кургым погымо. Тений техникым уэмдаш лийыныт: сцепкым, тырмам, дискаторым, пресс-подборщикым, а эше ончыкыжым К-700 тракторым да плугым налнешт. Тыгодым лизинг йєнлан эҥертынешт. А кызыт озанлыкын машинавечыштыже механизатор-влак шке вий дене шошо агалан техникым ямдылат, ачалат.
— Кодшо ийын мыланна кугыжаныш 1 миллионат 21 тӱжем теҥгеаш полышым пуэн, — каласкала тӱҥ бухгалтер И.Антропова. – Пасу пашам эртарен колташ 2,6 миллион теҥге займым налынна. Тений полышым пуат гын, ӱяҥдышлан, пестицидлан, топливылан кучылтына.
Пашаеҥым ешарен налнешт
Кызыт озанлыкыште коло кандаш еҥ пашам ышта. Лишыл жапыште коллективым эше коло наре еҥлан кугемдынешт. Тургым пагытлан ончыч колхозышто тыршыше, ынде пенсийыш лекше механизатор ден шала пашаш коштшо-влакым налыт. Калыклан паша верым ситарыме рӱдерыште учётышто шогышо-шамычымат жаплан полшаш ӱжыт. Тыгак озанлыкыште практикым эртыше самырык еҥ-влакат тышке уэш пєртылаш кумылан улыт. Специалист шотышто чӱдылыкым огыт шиж. Фермыште молокопровод укелан кєра шєрым ведра дене нумалаш перна, сандене самырык-влак кокла гыч дояркылан толаш кумылан еҥ шагал. Ончыкыжым тиде йодышымат рашемдат.
Пашадар нерген мутым лукташ гын, кызытеш тудо эше изи. Пашадар парымышт уке, тылзеш кок гана пуэдат.
Х Х Х
Таче республикыште «Лажъял» артель гай кокла куатан озанлык-влак ятырын улыт. Нуным ончыко ужын, тачысе пагытлан келыштаралт, пашаче коллективым шке почеш вӱден каен, ӱшандарен моштышо, калыкыште пагалымаш дене пайдаланыше еҥ-влак вуйлатат гын, нелылык гыч лекме корнышт волгыдо. Лачак кугыжаныш могырым полыш утларак лиеш гын, вияҥме татыш эшеат писынрак шогалыт ыле.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
