2019 ий 1 январь гыч пеҥгыде коммунал шӱкшакым (ТКО) погымо, лукмо да пытарыме услугым илыме услуго радам гыч кораҥдыме да коммунал услугын составышкыже пуртымо. Тидын дене келшышын, палемдыме роскотым илыме верым кучымо да олмыктымо квитанций гыч кораҥдыме. Ынде ТКО дене кылдалтше коммунальный услугылан чыла потребитель – шочын вочшо азажат, вийвал пӧръеҥжат, ӱмыржӧ шумым кроватьыште вучен кийыше шоҥгыеҥжат – Марий Элын Промышленность, экономический вияҥмаш да торговльо министерствыжын пеҥгыдемдыме тарифше почеш тылзе еда 82,73 але 85,86 теҥгем ик семын тӱла. Регионысо Строительстве, архитектур да илыме-коммунал озанлык министерствын пунчалже дене келшышын, ик еҥын шӱкшакым кышкыме норматившымат пеҥгыдемдыме: чыла шотыштат йӧнан пачерыште илышын тудо идалыкыште 1,85 куб.м чумырга гын, йӧнан огыл, тыгак шке пӧртыштӧ илышын – 1,92 куб.м. А тынаржым идалык мучко чынже денак погена мо?
– Идалык мучко погымо торын кугытшым кажне потребитель уто нелылык деч посна шотлен луктын кертеш: ик контейнерыш 1,1 куб.м шӱкшак пура, – республикыштына шӱк реформо йодышым виктарыше Пӱртӱс поянлык, экологий да йырым-йырысе средам аралыме министерствын пӱртӱс дене пайдаланыме да кугыжаныш экологий экспертизе пӧлкан начальникше Александр Суханкин рашемда.
Марий Элыште шӱк реформым илышыш пуртымылан пел ият эртыш. Тиде жапыште у системын ситыдымашыжат, сай велжат раш палдырнышт. Эн кугу ситыдымаш семын калык тачат услугын шерге улмыжым палемда. Тидыжым поснак льготан категорийыш пурыдымо шуко шочшан да пропискан еш-влак шижыт. Мутлан, вич еҥан ешлан шӱкым погымо да лукмо услугылан тылзе еда 400 утла теҥгем тӱлаш логалеш, а идалыкыште – 5000 наре теҥгем. Ялласе шагал огыл пӧртыштӧ тӱҥ шотышто икшыве-влак пропискыште улыт, но шкешт олаште илат але ӧрдыж кундемыште пашам ыштат. Палемдыме услуго дене огыт пайдалане гынат, ача-аваштлан, родо-тукымыштлан нунын олмеш тичмашнек тӱлаш перна.
– Тиде йодыш ял калыкым чынже денак чот тургыжландара, молан манаш гын ятыр пӧртыштӧ прописке почеш шуко еҥ шотлалтеш, сандене услугылан палемдыме суммат кугу лектеш. А илатше пенсионер ача-ава але ик-кок еҥ… Кызыт «Благоустройство» ООО региональный операторын районысо инспекторжылан калык деч прописке почеш огыл, а фактический адрес дене илыме нерген справкым погена да тургыжландарыше тиде йодышым решатлаш шонена, – палемдыш Волжский районысо Сотнур ял шотан илем администрацийым вуйлатыше Владимир Солдатов. – Шӱк реформым илышыш пуртымо дене кундемна палынак яндареште, вет региональный операторын машинаже торым кок кечылан ик гана поген наҥгая. Сотнур селаште да эше 10 ялыште чылаже 35 евроконтейнерым шындаш палемденна. Тымарте 14 йоҥгытым вераҥдыме, таче (18 июньышто – авт.) теве эше латкокытым кондышт. Нуным калык шуко илыман да коштман верлашке шындыктышна. Шкат паледа, «Тӱнян шымше чудыжо» конкурсышто участвоватлыше Теҥыз шинча ерыш калык элнан тӱрлӧ луклаж гыч телыже-кеҥежше толеш. Тыгодым кажныже пеленже иктаж-мом пурлаш да подылаш конда. Шӱкым ужар кумдыкыш кышкен ынышт кодо, пеленышт поген, контейнерыш конден шуышт манын, Сотнур гыч Руш Шайраш кайыме кугорно воктекат, участковый эмлымвер ваштареш, эсогыл кок контейнерым шындыктышна – пайда уло. Но… верысе южо еҥын койышыжо ӧрыктара: пӱчкедыме кушкыл укшым кузе коремыш кышкен, тачат тугак кышка, йӱлалташ монь ок шоно.
…Чаманен палемдыман, тыгай сӱрет Марий Элыштына эше шуко кундемыште вашлиялтеш. Мутлан, ты районысак Карай ялыште торым оптымо контейнерлам шындылме огыл. Калык шӱкшакшым коремыш наҥгаен кышка. Тыгайым ужаш, чынжымак, шучко. Но верысе пӧръеҥ-влак шыжым-шошым мо лиймыжым иквереш чумырен йӱлалтат, да корем угыч «шӱкым приниматлыме пунктыш» савырна.
Вес ситыдымаш – икмыняр пӧлеман, пачеран але пӧртан еҥ-влак услугылан прописке почеш веле огыл, собственностьышто улшо кусараш лийдыме моло погышт верланыме адрес денат тӱлат. Айдемын, мутлан, кок пачерже уло гын, шӱкым погымо да лукмо услугылан 82,73 але 85,86 теҥгем огыл, а кок пачаш шуко тӱла.
– Такшымже айдеме фактический торлан тӱлышаш… Калыкын замечанийжым шотыш налын, тиде йодышым Россий Федерацийын Кугыжаныш Думыштыжо ончаш темлыме, – рашемдыш «Яндар эл» партийный проектын региональный координаторжо, «Йошкар-Ола» ола округын Депутат-влак погынымашыжын «Единый Россий» депутат группын еҥже Олег Богатов (снимкыште).
Шӱк реформын у системыже ончычшо шуко умылыдымашым лукто. ТКО-м погымо, лукмо да пытарыме услугылан колтымо квитанцийыш илыш гыч шукертак кайыше-влакым пуртымым ужмеке, тиде графам илыме верым кучымылан да олмыктымылан ямдылыме квитанций гыч кораҥдыде, услугылан посна квитанцийым ыштымеке, услуго дене пайдаланыдыме кундемлашке квитанцийым колтымеке, калык, манмыла шум шогалтыш да регионысо операторын офисышкыже корным кучыш. Туштыжо нылле-кудло еҥан черет эсогыл уремыштат шуйналте… Таче кечылан нине умылыдымашым потребительын тыршымыж денак шотыш-ратыш кондымо гаяк. Адакше, калык йодышыжым рашемдаш олашке кудалыштын але йыҥгыртен ынже орлане манын, республикнан 13 районыштыжо торым погымо, лукмо да пытарыме услугым пуымо шотышто абонент пунктым почмо.
Таче Юлын шола вел серыштыже верланыше илемла гыч торым «Благоустройство» ООО луктеш, тудым Йошкар-Оласе шӱкым сортироватлыме комплексыш конда да, кагаз, картон, текстиль, пластик, янда, кӱртньӧ гай пайдале фракцийым ойырен налын, кодшыжым тӱҥ шотышто Медведево районысо Кучкасолаште верланыше полигонышто тоя. Юлын пурла вел серыштыже верланыше кундемлаште тыгаяк пашам «Чистый город» ООО шукта. Нине предприятий тений 2384 у евроконтейнерым налыныт, а тымарте пайдаланыме тошто йоҥгыт-влакым олмыкташ тӱҥалыныт. Мо оҥайже, а тидыжым, мутат уке, сай велым палемдаш кӱлеш, южо кундемыште – поснак Параньга (380 контейнерым шындыме), Килемар (133), Юрино (110) районлаште да эсогыл Звенигово олаште – торым погымо йоҥгыт-влакым икымше гана вераҥденыт. Калык тидлан моткоч куанен, вет тушко оптымо торым мардеж пуэн огеш шалатыл, кӧргышкыжӧ пий ден пырысат пурен огыт керт. Оператор-влак тымарте регионыштына сеткан 100 утла контейнерым вераҥденыт. Марий Элысе УФСИН-ын производственный комплексше дене тыгаяк эше 50 йоҥгытым ямдылыме шотышто ойпидышым ыштеныт.
Предприятий-влак тыгак контейнер площадкыла да санкционироватлыдыме свалкыла гыч шӱкшакым шупшыкташ 50 утла спецтехникым «кычкеныт», ты чот гыч латиктыжым тений налыныт.
Республикысе южо предприятий, шийвундыжым аныклаш манын, торжым чодырашке але пасушко луктын кышкалаш тоштеш. Тыге санкционироватлыдыме свалке шочеш… Регионысо оператор-влак тыгай торын озажым огыт му гын, свалкым верысе администрацийлан кораҥдаш кӱштат. Южгунам, поснак кучемын кӱштымым палемдыме жапыште шуктыдымыж годым, шӱкым шке оптен наҥгаят, а пашан роскотшым администрацийлан петырыктат. Теве тыгай йӧн денак, мутлан, Йошкар-Ола-Медведево район чекыште верланыше санкционироватлыдыме ятыр свалкым кораҥдыме.
– Шӱк реформым эшеат вияҥден колташ, пӱртӱсым шӱкаҥдыме деч аралаш манын, 2024 ийлан Йошкар-Олаште, Волжск, Козьмодемьянск олалаште, Шернур да Морко районлаште шӱкым сортироватлыме ик комплекс дене чоҥаш палемдыме, – реформын регионысо проектше дене палдарыш Пӱртӱс поянлык, экологий да йырым-йырысе средам аралыме министерствын пӱртӱс дене пайдаланыме да кугыжаныш экологий экспертизе пӧлкан начальникше А.Суханкин.
Таче торым погымо, лукмо да пытарыме услуго дене республикыштына 92 процент еҥ пайдалана. Шӱк реформо тӱҥалме деч ончыч «Благоустройство» ООО торым 375 илыме вер гыч луктын, кызыт – 441 гыч. Шыже тӱҥалтыш йотке 685 кундемым авалташ палемден.
Эксперт-влакын шонымышт почеш, пеҥгыде коммунал шӱкшакым контейнерлаш погымо да пайдале фракций-влаклан ойырымо дене пӱртӱсын яндарлыкшым арален кодаш кугу ӱшан уло. Шӱк реформо тыгак санкционироватлыдыме свалке-влакым рашемдаш да кораҥдаш кугу йӧным ыштен. Илен-толын, ала россий калыкат японец-влак семынак шӱкым колыланжат огыл гын кок-кумытшылан ойыраш тунем шуэш. Тидыжым поснак кушкын толшо тукымлан изинекак ончыктыман.
Шӱк реформын уто-ситыжым нимучашдымын радамлаш лиеш. Но тачеш сита, очыни. Тыге гынат тиде теме деке эше ик гана веле огыл пӧртылына.
Маргарита ИВАНОВА.
Авторын фотожо
