5 майыште Финн-угор тӱнян культур рӱдыверже — Унчо села – уэш республикнан тӱрлӧ кундемже гыч веле огыл, пошкудо Татарстан Республик, Киров кундем гыч уна-влакым ик верыш чумырыш. Тушто «Кугече Pairem» фольклор фестиваль эртыш.
Верысе калыкым да пайремыш толшо-шамычым сылне муро, гармонь сем почеш Шлань тӱвыра пӧртын «Эр кече» фольклор ансамбльже пушланыше мелна кышыл, туара, шоҥешталтше пура дене вашлие.
Пайремым торжественный почмаште тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Галина Ширяева, Морко район администраций вуйлатыше Александр Голубков, Унчо ял шотан администраций вуйлатыше Иван Евсеев, Российысе марий-влакын федерал калыкле-тӱвыра автономийыштым вуйлатыше Лариса Яковлева,лийыныт. Нуно чылаштым пайрем дене саламлышт да чыла сайым тыланышт.
Умбакыже сценыште усталык коллектив-влак: «Келшымаш» (У Торъял район, Кузнеч), «Мадена» (Киров кундем, Кикнур), «Какшан сем» (Оршанке район, Кугунур), «Кодам сескем» (Советский район, Кодам), «Кумыл» (Кужэҥер район, Йывансола), «Шишор» (Татарстан кундем Арск район), «Шырча» (Волжский район, Пызьыргуп) да верысе «Унчо ӱжара» — мастарлыкым ончыктышт, шке кундемысе Кугече йӱлашт дене палдарышт, мурышт, куштышт да тӱрлӧ модыш дене модыктышт. Марий-влак тӱрлӧ кундемыште илат, сандене кажныжын ойыртемжым пален налаш оҥай ыле. Мутлан, Пошкырт кундем Балтач районышто Кугече годым курчакым ыштат да вӱд йогын дене колтат. Тидын дене калык коллектив лӱмым нумалше «Ӱжара» ансамбль палдарыш.
Пайремыш толшо кажне коллектив гаяк «Кугече сурт» конкурсыш ушнен. Выставкыш нуно шке кундемыште ямдылыме кочкышым, ыштыш-кучышым ончаш да аклаш веле огыл, кучен, тамлен ончашат луктыныт. Ӱстембалныже мо гына уке!? Мелнаже, туараже, тӱрлӧ кӧрган когыльыжо, салмамуныжо, перемечше… Ну чот шӱвылвӱдым луктыч вет! А эн тӱҥжӧ кажне ӱстембалне – шоган шӱм дене чиялтыме чевер муно. Ӱдырамаш-влак пашалан кожмак улмыштымат ончыктеныт. Иктышт, сылне мурым йоҥгалтарен, акрет годсо кӱнчылавондо дене межым шӱдыреныт, носким пидыныт, тӱрленыт, шовычыш йолвам колтеныт, а весышт ӧранвочко дене ӱйым шӱшкыныт, шуарыште мушым шуреныт. А жапше годым тыгай пашам кажне суртышто ӱдырамаш ыштен моштен. Чаманаш кодеш, тыгай сомылым кызыт пайрем годым веле ужаш логалеш.
— Кугечылан ме лӱмынак йошкарушмен гыч ямдылыме кинде дене шапым (пурам) ямдылена. Тыгак тӱрлӧ кӧрган когыльым, кравецым, перемечым, салмамуным ыштена, мелнам кӱэштына, — ойла Пошкырт кундем гыч уна Алевтина Домрачева. — Тышке толмылан моткоч куаненна. Шуко коллектив дене палыме лийынна, кажныже вургем денат, койыш-шоктыш денат, адакшым кочкышым ямдылыме шотыштат ойыртемалтыт. Унчо кундемыште акрет йӱла аралалт кодын, тидлан кушкын толшо тукымымат кумылаҥдат.
— Кугече годым лӱҥгалтыш дене лӱҥгалташак кӱлеш. Тидын нерген ожнат кугурак-влак ойленыт. Капкыл куштылемеш, чонет эрыкталтеш, — маньыч Оршанке вел гыч юарлен лӱҥгалтыше артист-влак.
Пайрем жапыште йоча-влакланат жапым веселан эртараш чыла йӧн лийын: тӱрлӧ модышышто чолгалыкым ончыктеныт, пони дене коштыныт, батутышто тӧрштылыныт, «овартыме курыкышто» мунчалтеныт, изи машина дене кудалыштыныт… Шикшеш кӱктымӧ шылым, шере ватым тамлыме нергенже ойлыманат огыл!
Кугече пайремым изи годсекак куанен вучем. Эрдене-эрак кече лекмым ончаш, мончаш пурен лекмеке, у вургемым чияш, а вара шоган шӱм дене муным чиялташ, когыльым ышташ… А когыльо кӧргыжым Унчо вел калык комбо але лудо шыл да шӱраш але рис дене ышта. Тыгай кочкышым ятыр районышто ыштат, но Унчо кундемыште Кугече когыльыш ший оксам, ложашым, шинчалым, шӱчым, пуным, а мӱкшым ончышыжо мӱкшым пыштат. Тидым шотыш налын, Унчо этнокультур комплекс пеленысе «Акреттӱр» студий мужедме когыльым ямдылен. Тудым тамлен ончалме деч ончыч чон вургыжын, вет когыльо кӧргыштӧ мо лектеш манын шонет. Мыят лӱддеч иктым пурльым ложаш лекте, а весыште — ший окса! Тугеже вес тыгаяк пайрем марте шийвундылан да ӱстембал чеслан поян лиям!
«Кугече сурт» конкурсышто сеҥыше-влак:
1-ше вер — Унчо книгагудо пеленысе «Кӱдыроҥгыр» ӱдырамаш клуб;
2-шо вер – Шлань ялысе «Эр кече» фольклор ансамбль;
3-шо вер – Кугу Шале тӱвыра пӧртын «Ший оҥгыр» фольклор коллективше.
Теве тыге Финн-угор тӱнян культур рӱдыверыштыже эше ик пайрем поро шӱлыш дене эртыш. Тушко мийыше кажне еҥ мӧҥгыжӧ волгыдо шарнымаш дене пӧртылын манын ӱшаныме шуэш, вет Унчо кундемыште шке йӱлажым палыше да аклыше, тудым тукым гыч тукымыш шуйышо калык ила. Тушто унам вашлийын, ончен моштат да вес пайремлан уэш куанен вучаш тӱҥалыт.
Алевтина Байкова
Авторын фотожо.
