Мужыр лаштыкнан тачысе унаже – Кужэҥер район Руш Шой кыдалаш школышто директорын туныктымо паша шотышто алмаштышыже Татьяна Васильевна Крылова.
Ик велым, тудо шуко моло гай тыглай айдеме, моткочак тыматле, шыма койыш-шоктышан ӱдырамаш. Тыгодымак пеҥгыдын йодын кертмыжат шижалтеш – содыки должностьшо изижак огыл. Шижалтеш пашажым уло чонжым пыштенак ышташ тыршымыже, ешыжым чот аклымыже, моторлыклан шӱман улмыжо.
Чонжо ялышкак шупшын
1992 ийыште Н.К.Крупская лӱмеш марий кугыжаныш педагогический институтын филологий факультетшым тунем пытарымекше, тудо мо верысе школыш пашам ышташ толын, але мартеат тыштак тырша. Шкежат ты школымак пытарен, вараже практикымат тыштак эртен.
– Вузым тунем лекме жаплан Йошкар-Ола деке лишкырак илаш куснаш – Ежово селасе техникумыш туныктышылан пашаш пураш йӧн лийын да тушко каяш темленыт. Но нылымше курс деч вара мый шочмо Шойдӱҥ ялышкемак марлан лектынам да пелашемын тыштак илымыже шуын. Шкемынат ялышкак пӧртылаш кумылем лийын. Тыге шочмо ялыштак кодаш кӧненам. Адакшым тиде жаплан марием клуб вуйлатышылан ыштен, – тӱҥалтыште кӱчыкын палдарыш Татьяна Васильевна.
Пелашыж нерген умбакыже ойлаш гын, вараже Виктор Петрович верысе лесничествыште тыршен. Пытартыш жапыште Санкт-Петербургышто ик организацийыште вахте дене охранниклан ыштен. Кызытеш декабрь гыч – мӧҥгыштыжак.
– Ончыч моло семынак вольыкымат шагал огыл ашненна. Кок ушкал, шорык шукак лийыныт. Но мый школ гыч мӧҥгышкӧ эре гаяк вара веле пӧртылынам. Пелашемат пашаш вес кундемыш коштын да жапын-жапын гына толын каен. Тидлан кӧра вольыкым ончымым чарнаш логале. Кызыт ик казам ашнена, – палдарыш ӱдырамаш.
Палена: каза шӧр моткочак пайдале. А Крыловмыт эрге-шешкышт, уныкашт дене пырля илат. Сандене каза шӧр йоча-шамычлан пеш лачеш толеш.
Ава ден шешке – пырля
Мо оҥайже, ава ден шешке ик школышто пашам ыштат.
– Анна Константиновна англичан йылмым туныкта. А Виктор эргына Толъяттишке вахте йӧн дене пашашке кудалыштеш, – рашемдыш ава.
– Кузерак шешке дене пырля пашам ышташ? Тудо иктаж-мо шотышто тендан деч ой-каҥашым йодеш-ок йод? Але Те тиде я тудо шотышто полшаш тыршеда?
– Мый школ директорын алмаштышыже улам да паша ответственный. Сандене южгунамже тидым тыге, тудым туге ышташ кӱлеш манын каласашат логалеш. Паша – тиде паша. Но иктаж-кӧ шылтален ойла гын, пыдал налам. Шкемынак вет, сандене чаманем. Кеч такшым шкежат тырша, пашажым сайын шукта. Ой-каҥашым йодеш гын, полшем. А тыглайже амал деч посна туныкташ тыршымаш, еш коклашкыштат шӱшкылтмаш уке, – вашештыш ава лийше.
Такшым вате-марий Крыловмытын кок шочшышт уло. Изиракышт, Надя ӱдырышт, кызыт Йошкар-Олаште ила да пашам ышта.
Кумыл уло – жап лектеш
Кажне гаяк ӱдырамаш могай-гынат кидпашалан шӱман. Татьяна Васильевна самырыкше годым гладь дене тӱрлаш кумылан лийын. А вараже тудлан пеледышым ончен кушташ моткочак келшаш тӱҥалын.
– Кеҥежым пакчам, кудывечым, пӧрт кӧргым ятыр пеледыш сылнештара, – палдарыш тудо. – Пытартыш жапыште ик эн чот ахименес келша. Тудым интернетыште ужынам да шкемынат шынден ончымем шуын. Тыге лӱмынак Казахстан гыч шумеш почто дене выписатленам.
Ончыч мӧҥгыштӧ авам окнашке эре глоксинийым шында ыле. Тудо колокольчик гай да эре да чот пеледын. Сандене пеледышлан чот шӱмаҥмаш авам деч куснен, очыни. Да такшымат мотор – тудо моторакыс. Тыгайым кӧ огеш йӧрате?!
Татьяна Васильевна шке сурт-оралтыже веле огыл мотор лийже манын азаплана, паша верыштыжат пеледыш-шамыч кумылым нӧлтышт манын шона. Мутлан, тудын темлымыж денак школ кумдыкыштышт кажне шошым клумбым ыштат да тӱрлӧ пеледышым шындат. Тиде сомылыш туныктышо-влак кумылын ушнат. Тӱҥалтыште гын тунемше-шамычын ача-аваштат полшеныт.
– Пеледышым йолташ вате, палыме-шамыч икте-весе дене вашталтылына. Тыге кажнынан пакчана у деч у сылне пеледыш дене эшеат моторрак лиеш. Тачысе кечылан мемнан пакчаште флокс гына 11 тӱрлӧ уло манын шотленам ыле. Роза 5 тӱрлӧ кушкеш. Тыгак тюльпан, нарцисс, бархатцы, гортензий, годеций, хризантеме улыт.
– «Тынар мландым арам айлет» манын, пелашда огеш шылтале? – йодым.
– Уке. Мӧҥгешла, тудо мыйым чаманен ойла: «Паша пеш шуко вет: кеҥеж мучко шӱкым кӱрман, вӱдым оптыман. Шканет эре пашам кычалат». Чынак, шокшо игече годымжо кажне кечынак вӱдым шавыман да шогылташ утыжденат сита, – вашештыш Татьяна Васильевна.
Ончыкыжым тудо эше клематисым ончен кушташ шона. Шынденжат ончен, но ойлымыж почеш, очыни, вер пешыже келшен толын огыл да кок пеледыш веле пеледалтын. Сандене тудлан тений кыртменак пижнеже. А эше нарынче пионлан чонжо йӱла.
Тыгак виноградым ешараш кумылжо уло. Кеч кызытат пакчаштышт кум тӱрлӧ сорт кушкеш. Ӱмаште ятырак шочын улмаш да палымыштлан, йолташыштлан пуэденыт, унала кайыме годым родышт-влаклан йокма шотеш наҥгаеныт.
– Пеледышымат, кушкылымат чын кушташ кызыт интернет чот полша. Тушто шуко группышко подписатлалтынам да ончем. А ончыч тӱрлӧ журналым выписатленам. Нуным иквереш чумырен, посна книга гайымат ыштенам ыле, – мане пеледышлан путырак шӱман айдеме.
Ончыкылан шонымаш
«Ончыкылан эн кугу шонымашда могай?» йодмемлан, нимынярат ны чояланаш, ны иктаж-мом шылташ тыршыде, аптыраныде, тыге вашештыш:
– Еҥ-влак шукынжо теҥыз деке миен толаш кумылан улыт. А мый тушто ик ганат лийын омыл гынат, тыгай шонымашем ала-молан йӧршын уке. Чонем огеш шупш. Мый кушто улам, тудо верыште шканем кеч-мом оҥайым муын кертам. Мутлан, телым пелашем кажне кечын ече дене коштын. Тудым ончен, мыят ушненам. Тыге теле мучко, очыни, иктаж вич гана коктын Кӱ курыкыш миен толынна. Тыҥге-туҥгеже лу километр наре лиеш да корнышто пӱжалт, ноен пытет. Но пӱртӱсыш лекмыжак мом шога!
Тыгак туныктышо выпускной 11-ше классше экзаменым сайын сдатлыже манынат шонен тургыжлана.
– Такшым мо кӱлеш, чыла улыла чучеш. Но мӧҥгыштӧ илаш эшеат йӧнанрак да сайрак лийже манын, пелашем эре мом-гынат ышта, чоҥа, уэмда, ешара. Мутлан, туалетат ынде кӧргыштак. Ончыкыжым пӧртыштак эше оранжерей, «Зимний сад» гай лийже да тушто шуко пеледыш кушшо манын шонем. Кызытсе пӧртна кок пачашан да вер шуко гынат, садак тидлан пристрой кӱлеш. Ешарен чоҥышаш нерген пелашем шкежат ойлен ыле. Но пеледышлан огыл, а мылам. «Тылат уроклан ямдылалташ, пашам ышташет иктат ынже мешай, туштак каналтен керт манын, посна пӧлемым келыштараш кӱлеш, – ойла. Кеч мылам тыгай пӧлемжым икымше пачашыште залыште тугакшат ыштен пуэн. Сандене пристрой лиеш гын, тушко оранжерейымак йӧнештарена, очыни. Тӱҥжӧ – таза лияш, – мучашлыш ойжым лаштыкнан унаже.
Мутат уке, илышыште эн тӱҥжӧ – тазалык. Таза лият гын, чыла лиеш. Поснак ешыште вате-марий ваш аклен, умылен, пагален, йӧратен илат гын, тунам кеч-могай шонымашат ятырлан куштылгынрак шукталтеш. А мутланыме гыч лач тыге чучо: Крыловмыт ешыште чыла тиде уло. Тугеже тек умбакыжат тыгак лиеш.
Любовь Камалетдинова
