10 ноябрьыште элыштына Эл кӧргӧ паша органлаште тыршышын кечыже палемдалтеш. А кеч-могай пайрем годымат сай пашашт дене ойыртемалтше-влакым чапландарат да саламлат.
Марий Элысе МВД-н Козьмодемьянскысе полиций отделыштыже тыршыше Руслан Гердамат тиде радамыш пуртыман. Молан манаш гын, тудо пашам кӱлеш семын шуктымыжлан Эл кӧргӧ паша министерствын тӱрлӧ наградыж дене ятыр гана палемдалтын, Чап грамот ден Тауштымашым шуко гана кучыктеныт. Тыгак тудо «Ведомствын Почетан пашаеҥже» лӱмым сулен! Санденак таче тиде полицейский – мемнан унана.
– Руслан Григорьевич, тӱҥалтыште шкендан дене кӱчыкын палдарыза.
– Мый Козьмодемьянск олаште шочынам. Авам Курыкмарий район гыч, ачам – Украине гыч, а ковам немке лийын. Ушнымекышт, ачам ден авам Козьмодемьянскыште иленыт, вара Украиныш каеныт, умбакыже илыш корнышт Сибирьыш наҥгаен. А пытартышлан уэш ты олашкак толыныт. Тыге мый тыштак 9 классым пытаренам да верысе Электрон прибор колледжыш тунемаш пуренам. Но пырля тунемше рвезе-шамыч армийыш каяш кумылым ончыктеныт да мыят, академический отпускым налын, служитлаш каенам. Толмеке, уэш колледжыш пӧртылынам да тудым пытаренам. Такшым мый кызыт адакат студент улам: «Открытый университет экономики, управления и права» вузышто кокымшо курсышто заочно тунемам, юрист лияш ямдылалтам.
Армий пагыт нерген ойлаш гын, мый срочный службым эрташ Йошкар-Олашке, «Хомчикын батальонышкыжо» логалынам. Но икмыняр жап гыч лачак икымше Чечня сар тӱҥале. Тыге мыйымат тушко колтышт. Служитлыме кок ий жапыште сарыште мый кок гана ныл тылзе наре дене лийынам. Мӧҥгышкат тушечак мобилизоватлалт пӧртылынам. Ончыко пурен каласаш гын, Чечняште кокымшо сар кайыме годым тушко кумшо гана колтеныт. Тунам полицийыште пашам ыштенам, да ГИБДД-ште тыршыше-влак тушко ик эн ончыч кайыме.
– Руслан Григорьевич, Чечняшке икымше гана логалмыда годым улыжат 18 ияш самырык рвезе лийында, сандене сарыште чот лӱдыкшӧ да шучко ыле, очыни?
– Кунам ӱмбакына лӱйкаленыт, ончыч лӱдмыла чучын. Кунам лӱйкалат – эре шучко. А вара тунемалтын. Тӱҥалтыш жапыште, манмыла, нушкын коштынна гын, вараже эсогыл пӱгырненат огынал. Но тиде кугу йоҥылышна лийын. Молан манаш гын, тунам тидлан кӧра шукыштын ӱмырышт кӱрылтын. Туге гынат «Чеченский синдром» манме монь палдырнен огыл. Тушто мый мӧҥгӧ нерген шонаш тыршенам. Адакшым тунам келшыме ӱдырем ыле, сандене нелым чыташ куштылгырак лийын. Ты амал денак психикем пужлен, уш-акылем пудыранен огыл. Тыге лиеш гын, полицийыш пашаш огыт нал ыле. А мый Чечня деч вара колледжым тунем пытарен кертынам да вигак МВД-ште ышташ тӱҥалынам.
– А молан Те лачшымак тушко пашаш пуренда? Кушко кайышаш шотышто иктаж вес шонымашда йӧршын лийын огыл мо?
– Эше Йошкар-Олаштак срочный службым эртыме годым ме йӱдым ППС пашаеҥ семын ола мучко коштынна да порядкым эскеренна. Молан манаш гын батальон лачшымак тыгай задачым шуктен. Сандене тунамат мыйын еҥ-влаклан полшымем шуын. А Чечняште тыгай шонымаш эшеат пеҥгыдемдалтын да, нимыняр кокытеланыде, полицийыш пашаш пуренам. Да тӱҥалтыште ППС-ышкак – патрульно-постовой службышкак – налыныт. А кунам ГАИ-ште вер лектын, тушко куснаш темленыт. Петырымешкышт Козьмодемьянск воктенысе постышто инспекторлан ыштенам.
– Мом шылташ, тунам постлаште ГАИ пашаеҥ-шамычын машинам шогалтыме деч кажне гаяк водитель лӱдын. Вет иктаж-мо келшен толдымо лийын гын, штрафым тӱлыктен кертыныт. Тыге ынже лий манын, южышт взяткым пуаш тӧченыт. Тыландат тунам темленыт?
– Тунам тыгай лиймым ом шарне. А кунам технический надзор шотышто кугыжаныш инспекторлан ышташ тӱҥалынам, темленыт. Но мый кажныжым фиксироватленам, вет ме экономический лӱдыкшыдымылык преступлений ваштареш кучедалме службо дене пырля пашам ыштенна. Кызыт марте чылаже нылле наре тыгай случаят погынен докан, вет тений гына куд гана темленыт. А ӱмаште, моло ийлаште эше мынярын лийыныт?!
– Мом темленыт да темлат? Тӱҥ шотышто оксам?
– Кӧ мом кертыт, тудым темлат. Тӱрлӧ кугыт оксам, джентльменын наборжо манмым, кузе шкешт ойлат – «пакетым»… Но кушто мо кийымым ик ганат ужын омыл, молан манаш гын налын омыл. Сандене мый ласкан малем. Кеч-могай службо гыч йыҥгыртат гынат, ты шотышто титакдыме улмем палем да ом тургыжлане. Арака нерген ойлаш гын, мый тудым йӧршын йӱмаш уке.
Взятке нерген мутым шуяш гын, эн кугу суммым, 40 тӱжем теҥгем «Нерест» операций кайыме годым колым кучышо ик пӧръеҥ темлен. Ме машинажым корнышто шогалтенна да тушто мо улмым тергенна. Пӧръеҥ шуко колым наҥгая ыле. Суд тудлан ик миллион теҥге штрафым тӱлыкташ пунчалым луктын.
– Тудын семын взяткым пуаш тӧчышӧ-влак шотышто коррупций ваштареш кучедалме мерым приниматленда да вараже тидлан мутым кучышо, штрафым тӱлышӧ-шамыч тендам лӱдыктылаш тыршен але сырен коштын огытыл?
– Чылан гаяк йоҥылыш лиймыштым, законым пудыртымыштым, титакан улмыштым умылат. Сандене шкенан кундем гыч кӧмыт взятке дене логалыныт гын, нунын кокла гыч иктынат сырен коштымыжым шижын омыл. Чыланат мый денем саламлалтыт. «Кутырен келшаш» да взяткым темлаш але пуаш тӧчымышт годымак кажныштлан эре ойленам: мутланымына чыла возалтеш, ончыкыжым тидлан уголовно мут кучашышт логалеш. Но нуно пуйто шижтарымым колын огытыл: шкеныштынымак умбакыже ойленыт. Лач ик миллион штрафым тӱлаш пуымо пӧръеҥ, тудо Нижегородский областьыште ила, але мартеат «саламым» колта. Тудо шона, пуйто тудым кученам гын, тугеже тидлан премийым налынам, кӱкшырак званийым пуэныт да ынде полковник марте кушкынам. Но тиде йӧршынат тыге огыл. Мый алят полиций капитан улам.
– А полицийыште пашам ыштыме жапыште шкендан але весын илышыж верч иктаж-кунам поснак чот лӱдыкшӧ лийын?
– Шке илыш верч Чечняште лиедыме годым веле лӱдыкшын чучын. А теве кызыт мый корнышто пашам ыштем да тушто лӱдыкшыжӧ, шучкыжо шуэн огыл вашлиялтеш. Поснак аварийыш логалше еҥ-влак верч мый моткоч тургыжланем да нуным чаманем. Эсогыл шинчавӱд лектеш. Туткарыш логалше да колышо йоча-шамычым ужмеке, чонлан эн чот йӧсын чучеш. Тидым мый нигунамат ласкан ончен ом керт, очыни. Еҥ-шамычлан ме мо дене кертына, чыла шотыштат полшаш тыршена.
– Шкендан икшывыда-влак улыт да утларакше нуным шонен, чаманен, чондам тыгай кумыл авалта, очыни?
– Пелашем ден когыньнан кок эргына кушкыт. Иктыже – 17 ияш, весыже – 15 ияш. Но аварий лийме годым мый туткарыш логалше-шамыч, нунылан кузе полшышаш нерген азапланем. А эргына-влак нерген вара веле шонаш тӱҥалам.
Еш нерген мут лекте гын, 2010 ий годсек пелашемат, Надежда Вениаминовна, ГИБДД-штак пашам ышта. Но тудын отделже весе: административный практике инспекторлан тырша да тӱҥ шотышто документ-влак дене кылдалтше пашам шукта. Но ме ик вере ыштена гынат, южо кечынже икте-весынам йӧршынат огына уж. Молан манаш гын, задачына тӱрлӧ. А кокланже кабинетше воктеч эртен ошкылам гынат, ужмеке, тудын дене мутланен шогаш жапем уке. Ончалам, шыргыжалам да шке пашам дене каем.
– Коктынат ик сферыште веле огыл, ик ведомствыштак тыршеда гын, тугеже ваш умылашда куштылгырак, очыни? Паша дене кылдалтше тӱрлӧ йодышым пырля каҥашеда докан?
– Мый мӧҥгыштӧ паша нерген мондаш да еш нерген гына шонаш тыршем. Паша нерген пашаште вуйым пудыратылмат сита. Сандене чотак кӱлмӧ годым веле иктаж-мом каҥашен кертына.
– А мый уэш пашада декак пӧртылнем. Ала иктаж случай ик эн чот шарналт кодын?
– Теве тидын нерген ойлаш лиеш, очыни. Ик кечын почмо балкон дене малаш возым. Ешем вес пӧлемыште ыле. Эрвелеш иктаж 2-3 шагатлан помыжалтым да икмыняр жап гыч колам: пӧръеҥ «сумкамым пуыза!» манын кычкыра. Тунамак балконыш лектын ончальым да кок рвезе-шамычын, а почешышт пӧръеҥын кычкырен куржмыжым ужым. Писын гына чийышым да нылымше пачаш гыч икымшыш волышым. Тиде жапыште ик рвезыже лач мемнан пӧрт йыр куржеш улмаш. Ала сайын помыжалт шуын омыл да, ала вес амал дене кычкыральым: «Стой! Полиция!» Тидым колын, рвезе вес велыш куржаш тӱҥале. Но мый тудым садак поктен шуым. Вара тудым кучен колташ группым ӱжыктышым. Мо оҥайже, мый декем толмышт годым корныштышт кокымшо рвезыже логалын. Нуно чылаже кумытын лийыныт. Тыге икмыняр жап гыч тудымат кученыт. Вараже пӧръеҥын сумкажымат муыныт да пӧртылтеныт.
– Тунам шкендан дене кугешныме кумыл лийын? Тидлан тендам палемденыт?
– Уке, палемден огытыл. Да мылам тиде кӱлынат огыл. Мый шке пашамым шуктенам. МВД-шке ме пашам ышташ да служитлаш толынна. Айдемылан полшен кертынам гын, тугеже йӧра. Мемнан дене чылан сай пашаеҥ улыт.
Иктешлыме семын ойлаш гын, теве мом палемденак кодынем. Руслан Григорьевич дене мыняр мутланышна, тунар ик шонымашем чотрак да чотрак пеҥгыдемдалте: тудо чын пӧръеҥ да чын полицейский! Южыштын взяткым налмышт, моло семын «ужалалтмышт» нерген лудмылан, колмылан кӧра полицескийын чапше пытартыш жапыште мыняр-гынат волен ыле. А теве тиде пӧръеҥ гай шке пашаштым чот йӧратен да тыршен шуктышо-влак улыт гын, тугеже ме ласкан илен да мален кертына, вет палена: мемнан полицийна мемнам арала!
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
