Тений январьыште Российыште «Пилотдымо авиаций системе-влак» национальный проектым илышыш пурташ тӱҥалме. Тудын тӱҥ шонымашыже – 2030-2035 ийлаште пилотдымо авиацийым вияҥдымаш, ты направлений дене инженер моштымашан ончыкылык специалист-влакым школ парт кокла гычак ямдылаш тӱҥалаш. 2030 ий мучашлан Российысе чылаже 4872 тыгай класс лийшаш. Ты проект Марий Элыштынат илышыш шындаралтеш. Йошкар-Оласе технологий колледжыште да республикысе 17 школышто тений «Пилотдымо авиаций системе-влак» специализированный класслам почаш палемдыме. Тыгай тунемме вер-влак кокла гыч иктыже – Советский район Роҥго кыдалаш школ. Тиде да моло проект нерген мыланна тунемме верыште нылле ий наре тыршыше, тышеч коло ий утлажым – школ директорлан, Марий Эл образованийын сулло да Россий Федераций общий образованийын почётан пашаеҥже Надежда Шабалина дене мутланышна.
У класс-влак
– Молан алят отпускыш ом кай? – ойлаш тӱҥале Надежда Михайловна. – Кажне кечын гаяк «Пилотдымо авиаций системе-влак» национальный проект почеш тений школыштына почылтшаш кок специализированный класслан оборудованийым приниматлем. Пӧлем-влакым шке вийна дене уэмден олмыктенна, чылажымат проектын йодмашыже-влак почеш ыштенна. Ынде тушко оборудований-влакым конден шогат.
Кабинетлам уэмден олмыктымо деч посна ты направлений дене пашаеҥ-влакым туныкташ кӱлын. Тыге школын кум педагогшо тунеммашым онлайн йӧн дене эртен. Нунын кокла гыч иктыже школ директорын воспитаний паша шотышто алмаштышыже, историйым туныктышо Наталья Шабалина тений майыште Ульяновскышто стажировкымат эртен. Тыгаяк стажировкым сентябрьыште информатикым туныктышо Виктор Фёдоров ден ешартыш образованийым пуышо педагог Михаил Алмакаев эртышаш улыт.
Надежда Михайловна у класслам мыланна уло кумылын ончыктыш. Кок пӧлемыштыжат эше свежа чия пуш озалана. Ошалге-канде тӱсан класслашке парт-шамычым вераҥдыме, туштыжо тӱрлӧ ӱзгар-шамыч кият. Надежда Александровнан мутшо почеш, ик пӧлемыште йоча-влак теорийым тунемаш, тыгак олмыкташ да беспилотникым погаш тӱҥалыт гын, весыштыже практике занятий-шамычым эртараш палемдыме. Но тыгай классыште изирак дроным гына виктараш тунемаш йӧн уло, сандене кугуракше дене занятий-влакым спортзалыште эртараш тӱҥалыт.
А оборудованийже чынжымак тачысе илышлан келшыше да мемнан гай тукымлан йӧршеш уждымо манын каласаш гына кодеш. Тиде, мутлан, беспилотник-влакын детальыштым печатлаш 3D-принтер, тунемме конструктор, шуко функциян принтер, аралалташ шинчалык, сеть да молат. Дрон-влак (чылаже коло нылыт лиеш) шотышто ойлаш гын, изиракше «Пионер» лӱман лиеш, а кугуракше – «Геоскан». Проектым илышыш пурташ школлан федеральный бюджет гыч 12 миллион теҥге ойыралтын.
Надежда Михайловнан каласкалымыжым колыштмеке да пӧлем-шамычым шке шинча дене ужмеке, вигак шонымаш лекте: очыни, тыште эртаралтше занятий-влак шукыштын ик эн йӧратыме лиеш, поснак – эрге-шамычын. Тидым йӱкын каласымекем, школ директор «Мо шонеда, йоча-влак беспилотник-влакым виктараш тунемаш кызытак школыш толнешт» шыргыжале.
«Ямде улына»
Мийымына кечын чия пуш нине класслаште веле огыл, тыгак школ мучко шижалтын. Моло тунемме вер семынак кеҥеж каныш жапыште оралтым тӱжвачынат, кӧргыж гычат молгунамсе семынак черетан у тунемме ийлан ямдылыме.
– Шукерте огыл гына террор ваштареш виктаралтше специальный оборудованийым вераҥдыме пашам ыштен шуктышна. Тыгай установкым саман йодеш, сандене кызыт тудын деч посна огеш лий, – каласыш вуйлатыше.
Но, чыным ойлаш гын, школлан таче «косметический» манме олмыктымаш гына огеш сите, тудым капитально уэмдыме паша моткоч кӱлешан.
– Вучена да лишыл ик-кок ийыште шонымаш шукталтеш манын шонена, – умбакыже ойла Надежда Михайловна. – Но тыглай гына вучен шинчена да нимом огына ыште огыл. Школ идалык мучко чарныде пашам ышта да жап дене тӧр вияҥеш. У тунемме ий койын лишемеш, ончычсо семынак йоча-влакым уэш парт коклаш шындаш ямдылалтме пашам кӱлынак ыштыме, да 1837 ийыште мемнан школысо икымше туныктышо-влак кузе икымше гана тунемше-влакым вашлийыныт, меат таче тидлан ямде улына. Тиде режим ни Кугу Отечественный сар годым, ни перестройко пагытыште нигунамат пудырталтын огыл.
Жап дене тӧр
Палемдыман, таче Роҥго школ у да жаплан келшыше проектлам илышыш пуртымаште – эреак ончыл радамыште. Ӱмаште гына ты тунемме верыште «Образований» национальный проектын «Кызытсе школ» федеральный проектше почеш естественнонаучный да технологий направленийла дене шинчымашым пуышо «Кушмо точко» кумдыкым почыныт. Шке вий дене уэмдыме кум кабинетыште тунемше-влак химий, биологий, физике дене шинчымашым у оборудований полшымо дене налыт. А «Цифран тунемме кумдык» проект кышкарыште школын информатике кабинетыштыже 15 компьютер уло: кажне икшывылан цифран технологий дене пайдаланаш йӧн ышталтын. «Кажне йочан сеҥымашыже» федеральный проект почеш таче тыште турист-краеведений да школ лесничестве направленийла дене паша виян ышталтеш. Тунемше-влак шымлыме пашашт дене Россий кӱкшытан конкурсышто сай результатым ончыктат. Мутлан, 2018 ийыште «Подрост» чодыра конкурсышто Иван Жданов ик номинацийыште кокымшо верым налын.
Эре ончылно
Школын тоштержат уло Российлан чапланен манын каласена гын, нимынярат огына кугемден ойло, шонем. Тений шошым гына «Без срока давности» всероссийский фестивальыште «1941-1945 ийласе Кугу Отечественный сарыште СССР-ын калыкше ваштареш виктаралтше геноцид дене палдарыше процесс-влак дене кылдалтше судебный дела-шамычым почын пуышо экспозиций-влак» тематический направлений дене лач Роҥго школ призёр радамыш лектын. Тунемме верысе краеведений тоштерыште эртыше пагытым шарныктарыше да кызытсе жап дене кылдалтше кок тӱжем наре экспонат аралалтеш. Чыла тидын деч посна тыште кумдан палыме писательна А.Крупняков лӱмеш пӧлем-тоштер уло, шке жапыштыже тудыжо лач ты тунемме верыште шинчымашым поген. Тыгак марий йылмым да литературым туныктышо, педагог-методист, калык просвещенийын отличникше Л.Петровалан кумдык ойыралтын. Тоштер дене кылдалтше проектлам илышыш пуртымо пашам Наталья Шабалина вуйлата, тений тудым эсогыл наградым кучыкташ Москвасе ВДНХ-ш ӱжыныт ыле.
«Кажне йочан сеҥымашыже» федерал проект почешак общеобразовательный организацийыште «Лӱдыкшыдымылык школ» проект поснак вийым налын. Вийым налын веле огыл – тудын лектышыж дене тунемме вер районышто веле огыл, тыгак республикыштынат чапланен. Ты направлений дене тунемше-влак тӱрлӧ кӱкшытан таҥасымашлаште ончылно улыт, школышто район да республик кӱкшытан слёт-влакым да моло мероприятийым эртарат.
– «Лӱдыкшыдымылык школын» районысо штабшым мемнан туныктышына Наталья Владимировна Шабалина вуйлата, а школышто ты дисциплине дене шинчымашым Михаил Васильевич Алмакаев пуа. Шке жапыштыже кӱлеш оборудованийым ойыреныт, педагог-шамыч утарыше-влакын курсыштым эртеныт. Икманаш, тиде направлений дене специалистна-влак улыт. Кӱлыт физкультурым туныктышо-шамыч, нунын шотышто пытартыш жапыште чӱдылык поснак палдырна. Туныктышо-влак кокла гыч шукыштлан тӱрлӧ направлений дене стажировкым эрташ, квалификацийыштым вашталташ логалеш, молан манаш гын, чаманен каласыман, ни политехнический вузын, ни МарГУ-н студентше-влак школлаш пашаш пураш кумылышт уке. А мыланна технический специалист-шамыч кӱлыт, математик-влак шотышто гын республик мучко – «катастрофа», – чон почын каласыш директор.
«Олма саднат уло»
Эше школын кудывечышкыже пурымо годымак Надежа Михайловналан «Ой, тендан тыште могай ару!» пелештышым. Тидлан школ директор мылам мучашлан вашмутым пуыш:
– «Ару» каласышда. Тунемме верыштына «Школ кумдыкым тӱзатымаш» проект илышыш пурталтеш, тудым ме лу-латкок ий ончычак ямдыленна. Кажне класслан, туныктышылан школ пеленысе кумдыкым пеҥгыдемденна, нуно тудлан вуйын шогат, тушто кеҥеж мучко арулыкым кучат. Мемнан выпускникна-влакын шындыме олма саднат уло… Икманаш, чыла велымат вияҥаш да йоча-влакым вияҥдаш тыршена. Нунын чотышт тунар шуко манаш огеш лий гынат, тиде ончыко каяш чарак огыл, а мӧҥгешла – кажныжлан илышышыже верым муаш, тудын моштымашыжым вияҥдаш йӧным ыштен моштымаш. Тиде мемнан тӱҥ пашана. Нимом ончыде, ме шочмо эллан да самырык тукымлан служитлена.
Г.Кожевникова
И.Речкинын фотожо
