1 февральыште Звенигово район Какшамарий ялыште пагалыме туныктышо, верысе школын ончычсо директоржо, Кугу Отечественный сарын ветеранже Евгений Кутасовлан пӧрт пырдыжыштыже шарнымаш оҥам почыч.
Тиде мероприятий 100 ияш лӱмгечыж вашеш эртаралтын, вет ила гын, ты кечын тудлан лач тынар ий темеш ыле. Адакшым 2023 ий Российыште Педагог ден наставникын идалыкыштлан увертаралтын, сандене мероприятий тидланат пӧлеклалтын.
Ик ялыште – 22 шарныктыш!
Чыла тиде верысе чолга еҥ-влакын тыршымышт дене ышталтын. Ик тыгай еҥже – мер пашаште поснак кугу чулымлыкым ончыктышо краевед Галина Сорокина. Шарнымаш оҥам почмаште тудын надыржат моткоч кугу.
Галина Леонидовнан палдарымыж почеш, тиде Какшамарийыште лӱмлӧ еҥ-влаклан почмо 12-шо шарнымаш оҥа! Эшежым але марте чылаже 10 памятникым шогалтыме. Манаш веле! Ик ялыште – тынар шуко шарныктыш! Такшым амалжат уло, вет тыште марий калык верч тыршыше да историйыште кугу кышам кодышо моткоч шуко еҥ шочын-кушкын. Нуно уло илышыштым манме гаяк марий калыкын илышыжым эшеат вияҥден колтышашлан пӧлекленыт. Сандене лӱмешышт шарныктышым почмым пӱтынек суленыт!
Шарнымаш оҥам почмаш
Евгений Кутасовлан шарнымаш оҥам почмашке моткоч шукын: Марий Эл Кугыжаныш Погын председательын алмаштышыже Наталья Козлова, район администраций вуйлатышын алмаштышыже Ольга Михайлова, «Саскавий» марий ӱдырамаш ушемын еҥже-влак, тыгак пошкудыжо, родо-тукымжо, шочшыжо-шамыч, верысе школ гыч туныктышо ден тунемше-влак – чумыргеныт ыле. Нуно чылан гаяк Евгений Леонидович нерген ойлышт да моткочак кӱлешан поро пашам шуктымылан верысе калыклан тауштышт. Тунемше-шамыч илыш корныж нерген радамлын каласкалышт.
Тылеч вара мероприятийын эн тӱҥ ужашышкыже, шарнымаш оҥам почмашке, куснышт. Тидым тунемшыже, ӱдыржӧ да уныкаже ыштышт. Умбакыже чыланат ик минут шып шоген шарналтышт, да кумылан-влак мемориал оҥа деке пеледышым пыштышт.
Экскурсий, палдарымаш
Мероприятийын кокымшо ужашыже школышто эртыш. Эн ончычак погынышо-влакым верысе школ тоштерыш ӱжыч. Тушто изирак экскурсий лие.
Ынде чыланат школыш куснышна. Тыштыже Евгений Леонидович нерген утларак палдарышт. Тудын нерген ӱдыржӧ Лариса Евгеньевна поснак радамлын каласкалыш. Ачаже, аваже, еш илышышт, тунеммышт нерген пален налаш погынышо-влаклан, очыни, чылаштлан оҥай ыле. Санденак, экраныште фотографий-влакым ончыктен, кужунак ойлыш гынат, еҥ-шамыч кугу кумыл дене колыштыч. Мутшым эше шуя гынат, иктат тореш огеш лий ыле докан, вет Лариса Евгеньевна тӱрлӧ оҥай факт нергенат ойлыш. Мутлан, нунын деке шке жапыштыже, 1973 ийыште, кумдан палыме актёр Евгений Моргунов толын каен улмаш! Тудо да ачаже эсогыл кол кучаш пырля коштыныт. А кузе палыме лийыныт? Галина Сорокинан ойлымыж почеш, нуным Андрей Эшпай палымым ыштен.
Евгений Леонидовичын ӱдыржӧ деч вара икмыняр молыланат мут пуалте. Мутлан, Галина Ширяева, Галина Шкалина пагалыме туныктышо нерген ойлымышт жапыштак марий яллаште шочмо марий йылмынам арален кодаш кӱлмӧ нерген поснак палемден кодышт да пӧлек шотеш кондымо ятыр книгам школысо да ялысе библиотеке-влаклан пӧлеклышт. Тыге нуно кызыт республикыште эртыше «Йӧратыме книгагудетлан у книгам пӧлекле» акцийышкат ушнышт. Лӱмлӧ поэтессына Мардан Рая (Раиса Николаева) шке почеламутшым лудын пуыш. А верысе «Ӱшанлык» ансамбль сылне мурыж дене мероприятийым сылнештараш полшыш.
Кумшо ужаш школын кочмыверыштыже эртыш. Тушто погынышо-влак кокла гыч кӧ эше мутым налын огыл улмаш гын, нуно Евгений Леонидович нерген порын шарналтен ойлышт.
Илыш корныжо
А тиде пагалыме айдемын илыш корныж дене палдараш гын, кужун радамлаш лиеш. Евгений Кутасовым 1942 ийыште эн ончычак армийыш налыныт, а вара Кугу Отечественный сарыште кредалын. Тушеч, пиалеш, илыше пӧртылын. Тиде 1947 ий 27 мартыште лийын.
Тылеч вара тудо Чуваш кугыжаныш учительский институт пеленысе курсым, Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш пединститутым тунем лектын. Институтышто шинчымашым погымыж годымак Звениговышто Пашаче молодежьын кас школ директоржылан ыштен. Вараже Какшамарий школыш куснен да тыште тӱҥалтыште историйым туныктышо лийын, а икмыняр жап гыч директорлан шогалтеныт. Тудо верысе школышто самырык историк-шамычын кружокыштым почын, а вара – МАССР-ыште икымше школьный краеведений тоштерым! Тыршымыже арам лийын огыл: 2014 ий гыч тиде тоштер тудын, Евгений Леонидович Кутасовын, лӱмжым нумалеш.
Тиде айдемым тунемшыже, туныктышо, верысе калык кызытат порын шарнен илат. А кунам еҥ-влак верч уло чон дене тыршет, лӱмет огеш мондалт. Тиде эре тыге лийын да лиеш…
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
