Шочмо мланде
Пеҥгыде чон рӱдӧ лийже эре кӱдынь
17 сентябрьыште Шернур район Кукнур кундемын кечыже 29-ше гана эртыш. Ты вер-шӧрыш кызыт 27 ял пура. Пытышыжым шотыш налаш гын, тӱрлӧ жапыште 60 наре ял лийын. Таче тушто чылаже 2100 утла еҥ ила. А мыняр еҥлан эше Кукнур кундем – шочмо-кушмо вер?! Шотлен пытараш огеш лий. Ятырынже пеш тораште улыт, туге гынат южышт, сулен налме канышыште але отпускышто улмышт дене пайдаланен, толын каяш тыршат. Спорт таҥасымаш-влакым, конкурс ден концертым ончаш эсогыл вес кундем, район гычат лиедат.
Торжественный парадыште Российын, Марий Элын да Шернур районын тистыштым нӧлташ кажне гана почётан еҥ-влаклан ӱшанат. Тиде гана Кукнур кундемын шочшышт – верысе школышто туныктышо ден тренер-влак Евгений Максимович ден Валентина Григорьевна (Волжский район гыч) Чепаковмыт, Геннадий Николаевич (ятыр ий Шернур район муниципальный образованийым вуйлатыше) ден Наталья Ильинична (журналист, ятыр жап «Шернур вел» газет редакцийыште тыршен) Яндуловмыт, ӱмаште футбол турнирыште сеҥыше «Звезда» командын (Йошкар-Ола) капитанже, Россий Федерацийын сулло туныктышыжо Евгений Юрьевич Марков (Советский район) ден Кукнур кыдалаш школын чолга спортсменкыже Аня Пидалина нӧлтеныт.
Саламлыме мутым Шернур район администрацийым вуйлатыше Александр Викторович Кугергин ден Кукнур ял шотан илем администрацийым вуйлатыше Леонид Семенович Долгушев ойленыт. Александр Викторович палемден: «Пайрем кеч могай игечыштат эртаралтеш. Тугеже ты кундем икшырымын вияҥеш, ий гыч ийыш сылнештеш. Туге гынат пырля ыштышаш пашана эше ятыр… ». Чынак, пытартыш ийлаште куанаш шагал огыл амал лийын: ятыр ялыш шукертак вучымо газ (!) пурталтын, социальный пӧрт, Йӱштӧ Кугызан илемже (тудым умбакыжат вияҥдыман), йоча площадке чоҥалтыныт, школ кудывечыште писатель да просветитель А.Ф.Конаковлан бюстым (тений – шочмыжлан 135 ий, пайрем кечын пеледыш аршашым пыштен шарналтыме), «Точка роста» рӱдерым почыныт, тыштак жапын-жапын олмыктымо паша кая, Шернур гыч Кукнур, эсогыл Киров дене чек марте чапле корным (!) ыштеныт, Аҥанур велне фапым чоҥеныт, шӧрым перерабатыватлыше да шӧр сатум лукшо «Шӧртньӧ нектар» цехым пашаш колтеныт… Район вуйлатышын ты кундемым умбакыжат тӱзаташ тӱҥалына манын ӱшандарен каласыш. Вес ийын Кукнур кундемын кечыжым эртараш тӱҥалмылан 30 ий лиеш. Ты мероприятийымат районын идалыкаш паша радамышкыже пурташ темлыш.
Тӱшка калык ончылно «Союз Кукнур» футбол командын капитанже Андрей Виноградов нунылан эреак полшен шогышо кугурак йолташышт-влаклан тауштымо семын шарнымаш медальым кучыктыш. Кукнур волостьын кубокшо верч футбол турнирыш участник семын ушнаш кумыланже эреак шукын улыт. Тений 15 команде йодмашым пуэн ыле – латиктынже модыныт.
Кукнур гыч кок команде лийын, 1-ше ден 3-шо верыш лектыныт, кокымшыш – Шернур район Мустай ял гыч «Нива». Эн сай вратарь – Павел Терехов («Союз Кукнур»), эн сайын модшо – Родион Глушков («Кукнур-2»).
Кирам нӧлтымаштат (16 кг) тений 10 пӧръеҥ ушнен. Мо оҥайже, 2008 ийыште икымше верыш 44 гана нӧлталше лектын гын, 2019 ийыште сеҥыше (Александр Темешев, Шернур район) 170 гана нӧлталын, ӱмаште – 157 гана (Александр Иванов, Кужэҥер район), а тений (у правил – 5 минут жапыште) – 128 гана (Алексей Чимаев, Шернур район). Ю.Зонов лӱмеш эртарыме ты турнирын чумыр историйыштыже ты гана ик эн кугу ийготан, 69 ияш, кирам нӧлтышӧ Василий Петухов (У Торъял район) лийын – 103 гана нӧлталын!
А теве Александр Иванов ӱмаште икымше вер дене кайыш, чотак куанен, да тений эсогыл Киров ола велым командировко гыч пӧртылшыжла Кукнур пайремыш вашкен. Но изиш вараш кодын, сандене тудлан показательный выступленийым ончыкташ темлышт – 5 минутышто 143 гана нӧлтале. Такше эн сай результат, сандене организатор-влак кумылжым ышт кодо, тудлан ик тӱжем теҥгем кучыктышт. «Моткочак толын шуаш тыршенам. Фуран машина дене улам, корнывалне шогалтен кодышым. Тендан дене пешак келша. Йошкар-Оласе Пеледыш пайремыштат тынар участник ок лий кунамже. Тау тыланда!» – каласыш тений кеҥежым Йошкар-Олаште эртыше Пеледыш пайремыште кумшо верыш лекше, 24 килограмман кирам 131 гана нӧлталше А.Иванов.
Школ стадионышто ик вере да вес вере я куан, я ойгырен кычкырлыме йӱк шоктен гын, школ коридорышто модшыжат, ончышыжат шукын лийыныт гынат, пешак шып – шонен шинчыше-влаклан иктат мешаен огыл. Тыште шахмат турнирыш Шернур ден Советский районласе 8 ял шотан илем гыч ушнышо 9 йоча команде, тыгак кугыеҥ-шамыч таҥасеныт. 1-ше ден 2-шо верлаш тений гына сентябрьыште чумыргымо «Пешка» шахмат клубын кок командыже лектын. А 3-шыш – Шернурысо 2-шо №-ан кыдалаш школын командыже. Кугыеҥ-шамыч коклаште 1-ше верым «Пешка» шахмат клубын тренерже Эдуард Данилов сеҥен налын.
Ял шотан илем кумдыкыш пурышо кугурак яллаште илыше-влаклан кажне ийын иктаж-могай да конкурсым (суртым эн чаткан кучышо еш, мелнам, когыльым кӱэштше, пакча-саскам ончен куштышо, марий кочкыш, ӱдыр-влак коклаште моторлык конкурс…) эртарат. Тыге айдемын мастарлыкше молылан коеш да шкенжынат чон куанже ешаралтеш. Тенийже, мутлан, Российыште калык-влакын тӱвыра поянлыкышт идалык кышкарыште Кукнур тӱвыра да каныме пӧртын пашаеҥже-влак «Когыльо пайрем» программым темленыт. Тушко ушнышо озавате-шамыч куэштме тӱрлӧ когыльыштым мурен, шунен сийленыт.
Пайрем толеш да кая. А тудо кажне ийын лийже манын, чынже денак, чылалан тыршыман. Верысе школ ден тӱвыра да каныме пӧртын пашаеҥже-влак, футбол, баскетбол да шахмат турнирым эртарыше-влак, спорт дене пеҥгыде кылым кучышо самырык тукым вийыштым пыштеныт.
Каласен кодыманак эше теве мо нерген. Тиде кечын Кукнур школын баскетболисткыже-влаклан эрденак Йошкар-Олаште эртыше чемпионатыш кудалман ыле. Корныжо кужу – 140 наре километр. 11-ше классыште тунемше капитан Аня Пидалинан чонжо шортын. Тудлан таче пайремыште кугу ӱшаным ыштеныт – Кукнур гимн йоҥгалтме почеш Шернур районын тистыжым (вес ийын Кукнурын тистыже лийшаш) нӧлташ. Но кок вережат кузе шуаш? Пеҥгыде рӱдан, вий-куатан ӱдырлан тиде ӱшаным шукташ верысе баскетболистке-шамыч (тунемше ден студент-влакын командышт) да тренерышт В.Чепакова чыла йӧным ыштеныт! Нуно турнирым шым шагат эр деч вараракак тӱҥалыныт, а тренер оласе организатор да моло команде-влакын тренерышт дене кутырен келшен, варашрак мийымыштым умылаш йодын.
Аня парадыште шоген, тистым нӧлтен, йӱр вошт – вичкыж формо дене. Тудо вес семын кертын огыл. Самырык спортсменкын вашмутшо пеҥгыдын йоҥген: «Кукнур кундемын историйыштыже мыланем икымше гана флагым нӧлташ ӱшаненыт, тетла тыгай огеш лий, умылыза мыйым…». Лиеш, Аня, илышыштет эше тыгай тат тыйын, пырля тунемше, спорт дене кылым кучышо йолташет-влакынат! Тидлан умбакыжат сеҥымашке шуаш, шочмо мландым тӱзатыме верч тыршаш, молым тараташ кумылда полша.
Теве могай кӱкшытым куча Кукнур пайрем. Тиде огыл мо кӱкшӧ ак ты пайремлан? Тугеже ты кундемыште чын патриот-влакым куштат, туныктат! Тыгай мероприятийыште самырык тукым шке вел лӱмлӧ, кӱкшытыш шушо землякыштым, таза илыш йӱла дене пеҥгыде кылым кучышо-влакым ужын, шкештат тӱрлӧ спорт таҥасымашке ушнен, чонышт да уш-акылышт денат пойдаралтын кушкыт.
Светлана Пехметова
Авторын фотожо.
