Геннадий Сабанцев
Марий АССР-ын калык поэтше, Кугыжаныш премийын лауреатше Семён Вишневскийлан 23 майыште – 105 ий
Кӱчыкын
Вишневский Семён Алексеевич Юлсер кундемысе Памар селаште кресаньык ешеш шочын. Шымияш школ деч вара Йошкар-Оласе музыкально-театральный техникумышто тунемын, «Марий коммуна» газет редакцийыште тыршен. 20 ияшым Йошкар Армийыш налыныт, да Вишневский варажым фронтышто кредалын, офицер лийын. Икмыняр гана нелын сусырген. Йошкар Шӱдыр орден, сӧйлык медаль-влак дене палемдалтын.
Демобилизаций деч вара «Марий коммуна» газет редакцийыш пӧртылын. Марий радиошто ыштен, Марий АССР писатель ушем правленийым вуйлатен, адак радиошто ыштен, М.Шкетан лӱмеш Маргостеатрын директоржо, «Пачемыш» журналын тӱҥ редакторжын алмаштышыже лийын, вара пенсийыш лекмешкыже уэш писатель ушемым вуйлатен. Сай лектышан сылнымут пашажлан Калык-влак келшымаш орден дене палемдалтын. Ик гана веле огыл Йошкар-Ола Каҥашын да Марий АССР Кӱшыл Каҥашын депутатшылан сайлалтын.
Семён Вишневскийын усталык аланже кумда лийын, тудо пеш шуко почеламутым, тидын шотыштак мыскара да койдарчык почеламутымат, поэмым, почеламутан повестьым, прозым серен, ятыр кусарен. Илымыж годым 25 книгаже, марла да рушла, савыкталтын.
Ӱмыржӧ 1990 ий 29 майыште кӱрылтын.
Семён Вишневскийын землякше-влакын шарнымышт гыч: тудо изинек мурылан, семлан шӱман улмаш; тӱрка кудыр ӱпан рвезе гармоньым сайын шоктен, шке гыч такмакым шонен луктеден. Тидыжак 17 ияш рвезым музыкально-театральный училищыш конден. Тунамсе илыш пагытше нерген поэт варажым почеламут дене возымо «Ош йӱксӧ» ден «Мӱндыр корно» повестьлаште чонжым почын.
Артист корно шупшылын огыл, поэзийын вийже сеҥен. Вишневскийын да тудын таҥашрак (изирак ма кугурак ийготан) марий поэт-влакын возаш тӱҥалме пагытышт элнан илышыштыже ятыр неле йыжыҥла дене кылдалтын. 1940 ийыште тудым салтакыш налыныт.
Кугу Отечественный сарын икымше кечылаж гычак Семён Алексеевич – кредалше армийыште. Артиллерий взводын командирже, ротын политрукшо лийын. Сӧй ден сӧй коклаште почеламутым возашат жапым муэш. Тудым «Марий коммуна» газетыш, «Родина верч» альманахыш колтылеш. Сар жапыште кок сборникше савыкталтеш: «Фронтовой корно» ден «Эрвел мардеж».
Кугу сар тул вошт эртен, нелын сусырген, но Юмо серлаген: марий поэт мӧҥгӧ илыше пӧртылын. Сарыште кредалме нерген тудо шке поэзийыштыже шӱм вургыж возаш тӱҥалеш. Лирический да тунамак келге философий шонкалымашан «Пиал» поэмыже поснак ойыртемалтеш. Тиде – марий литературышто шучко сарым сӱретлыше ик эн сай поэзий произведений. Лудшо-влакат, критик-влакат тудым кӱкшын акленыт.
Сар деч варасе жап, ойыртемынак 1960-шо ийла, марий поэзийын у шӱлышым налме пагытше лийын. Шочмо литературыштына ятыр у лӱм, у произведений-влак йоҥгалтыт. Но фронтовик-литератор-влак марий сылнымутышто рӱдӧ верым налын шогеныт. Нунын коклаште Семён Вишневскийын мут орлаҥгыже пеш тӱвыргӧ лийын. Ты жапыште ятыр книгаже лектын. Кугурак произведенийлаж гыч почеламут дене возымо «Ош йӱксӧ» ден «Мӱндыр корно» повестьлажым кӱшнӧ ушештарышна. Илышым кумдан ончыктышо тиде жанрым поэт кокла гыч шагалже ойырен налеш, ты шотышто Вишневский молылан мыняр-гынат пример лийын.
Кугу философий йодышлам тарватымаште, эртыше сар, айдеме тукымын ончыкылыкшо, айдеме ӱмыр, йӧратымаш, шочмо вер, пӱртӱс нерген ятыр почеламутыштыжо Семён Алексеевичын виян лирик улмыжым шижына. Тудо тыгак марий поэзийыште мыскара ден койдарчыкым вияҥден толын. Ныл корнан ик тыгай возымыжо ушыштем эреак йоҥга:
Нимыняр ок ӧрыктаре,
Мурыжо я куштыжо:
Койышыжо – курык наре,
Кӱч вуй наре ушыжо…
Семён Алексеевич марий поэзийыш толшо самырык уста еҥ-влакланат полшен шоген. Ик «Сылнымут шыже» погынымашыште мылам тудын вуйлатыме семинарыште лияш пиал логале, почеламутем-влак нерген кугу поэт поро мутым ойлыш. Тудын поро сугыньжо дене Алевтина Сенькован, Валентина Изилянован, Анатолий Мокеевын икымше мутпогышт ош тӱняш лектыныт.
Семён Вишневскийын почеламутшо-влак первый ончалмаште тыглайын возымыла чучыт, но нуно тидденак марий лудшын кумылжым савырат. Ик кугу поэт каласен: эн неле возаш проста почеламутым. Тыглай шомак дене лудшын чонжым кугу мастар веле йӱлатен кертеш. Лач тыгай лийын Семён Алексеевич Вишневский.
Фотом «Марий Эл» газет редакцийын архивше гыч налме.
