«Оласе йырвелым йӧнаным ыштымаш» («Формирование комфортной городской среды») федерал программе почеш олалаште калык тӱшкан коштмо мер кумдыкым тӱзатат. Могайым – калык шке ойыра. Йошкар-Олаште 24 проектым онлайн-йӱклымашке лукмо, нунын коклаште иктыже – Мари парк. Йӱклымаш 15 апрельыште тӱҥалын да 30 май марте шуйна. Чыладамат тушко ушнаш да Мари парк верч йӱкдам пуаш ӱжына.
Мо тугай Мари парк? Тудо могай лиеш? «Йошкар-Оласе марий погынымаш — Собрание мари города Йошкар-Олы» мер ушемын еҥже-влак Мари парк, илен-толын, могай верышке савырнышашым тыгерак радамлат:
— Мари парк – тиде йоча-влакын модмо верышт;
— Мари парк – самырык-влакын вашлийме верышт.
— Мари парк – илалше-влакын каналтен шинчыме верышт;
— Мари парк – творческий шӱлышан еҥ-влаклан усталык пашаштым (мурымаш-куштымаш, кидпаша, чием да тулеч моло) ончыкташ келыштарыме вер;
— Мари парк – турист-влакын ончен коштмо вер. Тыглай гына ончен огыл, а тек «О-о мемнанат парк уло, а тендан поснак ойыртемалтше» манын ӧрын ончен коштышт.
— Мари парк – марий эстраде шӱдыр-влакын концертыштым, выступленийыштым ончымо вер;
— Мари парк – марий сӱретче, поэт да писатель, моло творческий еҥ-влакын паша саскашт дене палдарыме вер;
— Мари парк – мураш-кушташ йӧратыше-влаклан чоным луштарыме вер.
— Мари парк – йӱдшӧ-кечыже пашам ыштыше еҥ-влакын кӧраныме верышт. Кӧранен гына ынышт кошт, тек «Мыят тыште мурен-куштен каналтем ыле да, оксам ыштыма-ан! Лишыл каныш кечын тышке толамак. Товатат толамак» манын шоналтышт. Пеш оҥайыс!
— Мари парк – марий калыкын тамга верже, Йошкар-Олан эн сылне верже.
– Мари парк – россий калыкым ушышо вер.
Мари парк лийшаш!
Марий Элын чоҥымо архитектур да илыме вер да коммунал озанлык министерствыжын увертарымыж почеш, 2022 ийыште тынар объектым калык йӱклымашке темлыме: Йошкар-Олаште – 24, Волжскышто – 8, Козьмодемьянскыште – 4. Могай кумдык верч еҥ-влак эн шуко йӱклат, тудым 2023 ийыште тӱзаташ (олмыкташ, чоҥаш, нӧлташ) тӱҥалыт.
– Йошкар-Олаште ойырен налме 24 проект гыч кумытшо шолдыралан шотлалтеш. Тиде Ленин проспектысе Мари парк, Тарханово микрорайонышто каныме парк да Какшан серыште спортплощадке. Мари паркым тӱзатыме паша 70 – 80 миллионыш шуэш, – палдарен Йошкар-Оласе марий погынымашын еҥже-влак дене вашлиймаш годым ола администрацийын Калык дене пашам ыштыме управленийын начальникше Сергей Рыбаков.
Ушештарена, проект «Оласе йырвелым йӧнаным ыштымаш» («Формирование комфортной городской среды») федерал программын «Илыме вер да оласе среда» нацпроект кӱшеш шукталтеш.
Икмыняр ий шеҥгек ончалын
Йошкар-Оласе Мари паркым кӧ ок шарне? Шоҥгылык велыш тайналтше илалше-влак нерген ойлаш гын, Советский уремыште верланыше Ленин садик манме садеран-вондеран Мари паркыш кастене мийыдыме марий еҥже укеат чай. Тунам илыш кузе шолын – Вячеслав Кольцовын шарнымашыж гычат раш коеш. Мари парк марий-влакын йӧратыме верышт лийын. Ойлат, Шкетан тушто пушеҥгым шынден коден.
Но республикым Леонид Маркелов вуйлатыме годым Мари парк пытыш, олмешыже йырваш йошкар кермыч дене петырыман Чарла кремльым нӧлтен шындышт. Марий мер толкынын чолга еҥже да моло активист-влак серышымат возен, марий общественностьымат тарваташ тӧчышт, но тунамсе «оза» шемер калыкын кумылжым ыш уж. Вара семын Мари парк мондалте… 2019 ийыште М.Шкетан лӱмеш Марий драмтеатрын «Марий Эл» куштышо да мурышо кугыжаныш ансамбль дене пырля шындыме «Марипарк» музык да хореографий спектакльже ту пагытыш пӧртылтыш да… марий калыкын чонжым уэш вургыжтарыш.
Тӱҥалтыш
Кажне тӱшка у сомыл ой-каҥаш, темлымаш, каҥашымаш деч тӱҥалеш. Мари парк нерген мут 2021 ийыште уэш ылыжын. Тидын нерген Марий Мер Каҥаш вуйлатышын алмаштышыже-оналмаш Валерий Мочаев тыгерак каласкала:
– IX Марий калык погын деч вара Йошкар-Олан делегатше-влак администрацийыште олан мэрже Евгений Маслов дене вашлийна: ӱшаным ыштымыжлан тауштымо (Погыныш «ужатыме» деч ончыч шкеж дене приёмым эртарен, кажне делегатлан марий тӱран сӧрал шарфым пӧлеклен) да отчётым ыштыме семынат. Тунам 20 еҥан активым чумырышна да шкенан погынымашыште, Йошкар-Олана утларак марий тӱсан, марлаже шукырак лийже манме шонымаш дене ыштышаш паша радамым чоҥышна. Чылаже 13 позицийым палемдышна, нунын кокла гыч эн тӱҥжӧ – Мари паркым пӧртылташ.
Умбакыже…
Январь мучаш гыч февраль кыдал марте Йошкар-Олаште, Волжскышто да Козьмодемьянскыште могай кумдыкым тӱзатышаш шотышто темлымаш-влакым каҥашымаш каен. Мари паркым ыштышаш верч Йошкар-Олаште илыше 100 еҥ деч подписьым поген, заявкым ямдылаш кӱлын. В.Мочаевын мутшо почеш, кӱчык жапыште шӱдӧ олмеш 236 подписьым погымо: лӱмнерым, илыме вер адресым, кидпалым ончыктыман улмаш – икманаш, инициативный группо кугу пашам шуктен. Чыла йодмашым ончен лекмек, республикысе Общественный совет переченьым (спискым) ыштен, Йошкар-Олаште тӱзатышаш объект-влак коклашке Мари паркат пурен. Тудо 18-ше верыште шога. Объектын паспортшым Йошкар-Ола администрацийын сайтыштыже ончалын кертыда.
Ушештараш уто огыл, «Оласе йырвелым йӧнаным ыштымаш» программе почеш кодшо ийын рӱдолан 9-ше микрорайоныштыжо марий сотемдарче (просветитель) Павел Глезденев лӱмеш саклымверым (скверым) почмо.
Мари паркыш мияльым…
Кызытеш тыге муралтен огына керт – эр, ондак. Молан манаш гын кӱлеш наре йӱкым поген, сеҥышыш лекман. Мари парк кушто лиеш? Рӱдолан Сомбатхей микрорайон кумдыкышто, ола рӱдӧ гыч Изи Какшан эҥерым вончен, Озаҥ кугорныш лектын кудалме годым пурла велыште кодеш. Пале (чек) меҥге семын кызытеш цирк шогалме верым але Тазалык аллейым ойлаш лиеш. Кумдыкшо – 3 гектар наре.
Эдуард Александров, Марий Мер Каҥаш вуйлатыше, Оньыжа:
– Марий-влак, таче ме тыгай поро корнышко толын лектынна, ола администраций мыланна моткоч кугу тӱткышым ойыра. Мемнан вийнам, пырля лийын моштымынам кучылтын, Мари паркым чоҥаш да тудым ик кугу чапле верым ыштыме пашалан мелын шога. Вес гана тыгай йӧн огеш лий. Кӱлеш наре йӱкым огына пого гын, вес йӧным муаш йӧсырак лиеш. Умылена, сеҥен кертына гын, бюджет гыч оксамат налаш корно почылтеш. Мари паркым почын, ме ончыкылык тукымлан сай шарнымашым, уныка-влаклан сай пӧлекым ыштен кодена.
Мари паркым Келшымаш парк семынат аклаш лиеш. Тышке Марий Элыштына, тыгак турист семын толшо вес калык-шамычымат шерге уна семын вашлийыт, марий калыкнан тӱвыраже, йӱлаже, кочкыш-сийже, вургемже дене палыме лийыт.
Мари парк капкатым почылдалын…
Чынжымак, марий калыкын каныме верышкыже марий тӱр дене сӧрастарыман капка гоч пурыман лиеш. Тудым сӱретыште ужыда. Марий Элын сулло художникше Сергей Таныгин келыштарен, но кузе каласышт погынымаште, мучаш марте ыштыме огыл. «Кызыт тӱҥ задаче – мландым айлаш. А кӧргыштыжӧ мо наста, могай арвер, могай архитектур объект-влак лийыт – ты пашалан вара, проектым сайлан шотлымеке, пижыт.
– Йошкар-Оланам Россий Федерацийын субъектше семын веле огыл, а Марий Республикын столицыже семын ужман. Мари парк марий пайрем, йӱла-влакым эртарыме сценышке савырнышаш, тыште марий муро, марла почеламут йоҥгышаш, – ик совещанийыште каласен Марий Эл правительстве вуйлатышын икымше алмаштышыже Михаил Васютин. Вес йылме дене кутырышо калыклан рашрак лийже манын, рушла ойлымыжым рушлак возалтем: «Это должно быть открытое природное пространство, точка сосредоточения с ярко выраженной этнической составляющей».
Таче мо ышталтеш?
Йӱклымаш кая. Тудо 15 апрельыште тӱҥалын да 30 май марте шуйна. Эртыше кандаш кечыште ятыр марий еҥ Мари парк верч шке йӱкшым пуэнат шуктен – тидым икте-весе дене мутланыма, ойым вашталтыма гыч пален шогена. Тугеже, манмыла, ий тарванен, паша сай тӱҥалтышым налын, умбакыже яндар уш дене, поро шонымаш дене виктарен колташ юмо полшыжо.
Инициативный группым вуйлатыше Валерий Мочаев йӱклымӧ шотышто «марий пушеҥгым» шонен луктын. Воштылыда але уке, сайлан але удалан шотледа, но «томжо» туто лийшашлык: кажне марий шке воктекыже 9 еҥым уша, нунышт адак шке йырышт тынарак тора да лишыл родыштым, пошкудыштым, тулар-тулачыштым, кугурак ийготан уныкаштым ушат, нунышт адак тыгак – икманаш, пушеҥге рӱдӧ гыч укш-влак шарлат. Мыняр шуко укш – тунар шуко еҥ (йӱк). Шуко йӱк – тиде сеҥымаш.
Мом палыман?
– Йӱклымашке кажне россий гражданин, кеч-могай вес калык гыч лекше еҥ, ушнен кертеш.
– Ийгот дене 14 ияш деч кугурак-влак йӱклен кертыт.
– Моло ийлаште Йошкар-Олаште илыше-влак гына йӱкленыт гын, кызыт республикысе чыла ола ден районлаште, Российысе тӱрлӧ регионышто илыше-влакат ушнен кертыт.
– Ик гана гына йӱклаш лиеш.
Мом ыштыман?
– Йӱклымӧ радам тыгай, ончыктена: https://12.gorodsreda.ru/ Принять участие /проголосовать /Регион: Марий Эл/ Муниципальное образование: Йошкар-Ола/ 2 страница: Мари парк по Ленинскому проспекту / проголосовать
– Ончыктымо портал южгунам «чыгына». Сандене https//pos.gosuslugi.ru/Ikp/ ссылке почеш пурыман да умбакыже кӱшнӧ умылтарыме радам почеш йӱклыман.
Лидия СЕМЕНОВА
Палемдымаш: Мари парк муткылдышым документыште ончыктымо семын возымо.