Йошкар-Оласе марий активист-влакын мэр Евгений Маслов да администрацийын специалистше-влак дене Марий паркым чоҥымо да тӱзатыме йодыш дене февраль кыдалне вашлиймашышт нерген кодшо номерыште увертаренна ыле. Таче тендам кумданрак палдарена.
Илыш вашталтышым йодеш
Тунам олан мэрже Евгений Маслов «Марий парк» проектын кодшо ийын «Оласе йырвелым йӧнаным ыштымаш» федерал программыште сеҥымыж нерген ушештарен, ты кумдыкым тӱзатышаш верч йӱклышӧ-влаклан тауштен каласен. Подрядный организаций лишыл жапыште пашам тӱҥалшаш. 2023 ийыште проектын икымше этапшым шукташ палемдыме, но тачысе саман илышыш тӱрлӧ вашталтышым пурташ йодеш. «Россий президент В.Путин кодшо арнясе посланийже годым федеральный программе кышкарыште палемдыме кумдык-влакым тӱзатыме пашам тенияк мучашлаш кӱштен. «Марий парк» проектын кокымшо этапшым ме 2024 ийлан палемденна ыле, но чыла пашам тений ыштен шуктыман», – каласен шочмын эртаралтше вашлиймаште «Йошкар-Ола» ола округын администрацийжын тӱзатыме паша пӧлкажын начальникше Лилия Огородникова.
Марий але Мари парк
Икымше вашлиймаш годым Йошкар-Оласе администрацийын архитектур да олам чоҥымаш управленийын начальникше Андрей Дождиков тачысе кече марте мо ышталтме нерген каласкален, презентаций полшымо дене Марий паркын концепцийже дене палдарен.
Тудын мутшо почеш, пытартыш совещанийыште каласыме кок экшыкым кораҥдаш кӱлын, икымше – кузе чын возыман: Мари але Марий парк? Йылмым, литературым да историйым научно шымлыше В.М.Васильев лӱмеш марий институтыш серышым колтымек, тушеч вашмут толын: марий йылмыш кусарен, Марий парк манын возыман.
Тӱр деч посна кузе?..
Кокымшо – ончыч ямдылыме эскизлаште марий тӱрым (орнаментым) йӧршынат кучылтмо огыл улмаш. Тиде экшыкым шотыш налын, чоҥышо организаций теҥыллаш, увер стендлаш, тумбылаш, сценышке, тротуар кок велым марий тӱрым пышташ темлен. Тӱҥалтыште урнымат тӱр дене «сӧрастараш» палемдыме улмаш, но шонымаш вашталтын: тӱр олмеш арулык, пӱртӱс, вд поянлык да т.м. нерген возымо марий ой-влак (пале, калыкмут) утларак келшен толыт.
Орнаментым ышташ эсогыл кум тӱрлӧ йӧным темлен, тыгодым кум тӱрлӧ тӱс лектеш. Иктыже – йошкар тӱр, весыже – фрезирований (пу гыч пучкедыме семын) ош тӱсым пуа да кумшыжо – лазер дене гравировко, тыгодым тӱр шем тӱсым налеш. Чыла тиде сӱретыште пеш раш коеш. Марий активист-влак ик ой дене кӱреналге-йошкарге тӱсым ойырен налыныт.
Паркыш пурымо капка марий тӱрлан поян, кум меҥгыште кум тамгам шындыме лиеш. Эскизым Марий Элын сулло художникше Сергей Таныгин сӱретлен.
Эх, тавалтена!
Сцене шотышто каҥашымаш утларак кужун шуйнен. Тудо кугу, Звениговысо каныме паркысе гаяк, таҥастарен каласышт. Тыштат кум вариант гыч иктыжым ойырен налаш кӱлын. Пел сценым петырыше леведышым мероприятийлан келшышын вашталтылаш лиеш, умылтарышт мыланна, сандене тӱр орнаментшымат келыштараш нимогай нелылык уке. А теве ош кӱварыште кӱреналге-йошкар але, мӧҥгешла, кӱреналге-йошкар кӱварыште ош тӱрым пышташ гын? Кажне вариантшымат каҥашыме. Сценыште куштен-тавен, икмыняр жап гыч тӱрын тӱсшат ок код але йӧршын вес тӱсым налеш – тидын нергенат мут лекте. Но эн тӱҥ аргумент семын кучылтын, тыгай шонымашке шумо: марий тӱр – калыкын тамгаже, тудым тошкен кошташ… Сандене орнаментдыме кӱреналге тӱсан пеш пеҥгыде материал дене петырыман кӱварым шарыме, а тӱрым сцене «урвалтеш» пыштышаш верч йӱкленыт.
Кокымшо изирак сценыланат вер уло. Тушто тӱрлӧ вашлиймашым, мутлан, поэзий касым, самырык-влак шкеныштын мероприятийыштым эртарен кертыт.
«Марий парк» чарналтыш
Автобус да троллейбус чарналтыш (остановко) чылт парк ончыланак лиеш. Кызыт тудо вес семын лӱмдалтеш, но, илен-толын, кастене тора гычак марий тӱр дене сӧрастарыме «Марий парк» манын возымын волгалтмыжым ужын, кызыт могай кугу пашам тарватымылан акым пуэна, очыни. Умылтарен каласышт, марий сынан чарналтыш «Оласе йырвелым йӧнаным ыштымаш» программыш ок пуро, тудын шийвундо корныжо весе.
Каласена, кушто могай тӱрым кузе кучылтмо шотышто Марий Элын калык кидмастарже, тӱрызӧ Ираида Степановалан эҥертыме.
Мо тыгай «кӱсен»?
Марий парк чумыржо 7 гектарым айла. Кумдык кугу. Икымше этапыште ышташ палемдыме почеш, эн ондак капкам да сценым шогалтыман, корным шарыман.
Марий парклан йӱклаш тӱҥалмек, тудын нерген каҥашыме годым, шарнеда чай, кажне районын шке верже лиеш манын кутырымо ыле. Проектировщик-влак нуным «кӱсен» (карман) маныт, чылаже 17 «кӱсен» лиеш: 14 районлан да 3 олалан. Марий Эл деч ӧрдыжысӧ вес кундем-влаклан посна кумдык ойыралтеш. Тыге лектеш: «Марий паркыш» толшо уна капкам почын пура да, кугу сценышке миен шумешкыже, кажне район дене палыме лиеш, стендлаште уверым лудеш, ала родыжым я ожнысо ял пошкудыжым вашлийын, тенгылышке кутыралташ шинчеш.
Тиде – Марий паркын, рушла ойлаш гын, фишкыже. Сандене вашлиймаш-влакым вӱдышӧ Валерий Мочаев Мер Каҥаш лӱм дене газет гоч тыгай ӱжмашым ышташ йодо:
– Тек кажне район, шке коклаштышт кутырен келшен, шке пушеҥгыжым конден шында. Иктаж 35 ий гыч тышке толшо самырык марий рвезе «Тиде пушенгым мыйын кочам шынден коден» манын кертше!
– Мыланнаже, марий-шамычлан, кольмым налын, кунамрак могай пашашке лекман? – йодыш йоҥгалтын.
– Асфальтым шарымеке, тӱҥ корным ыштымеке, – вашештеныт ола администраций велым.
Лӱмегож
Проект почеш паркыште ош куэ да дёрен вондер аллейым шындаш палемдыме. Дёрен – йошкар вондан, ош тыгыде саскан вондо, Йошкар-Ола уремыште вашлиялтеш, Ботанический садыште куштат. «А молан лӱмегож огыл? Еҥ-влак лӱмегож кожлаш лӱмын южым шӱлаш коштыт. Айста марий чодыраште кушшо вондерым шындена, пайдажат кугурак лиеш», – темлен Николай Мамаев. «Сай ой», – келшеныт молыштат. Аллейым огыл гынат, верын-верын лӱмегож чашкерым шындаш гын, марий калык пӱртӱс аралтышым шижаш тӱҥалеш, шонена.
Ок лий-ла!
Шочмын вашлиймашке марий активист-влак шукынракак погыненыт, сандене у темлымаш-влак ятырак шочыныт. Мутлан, Марина Почтенева марий алфавитысе ӧ, ӱ, ҥ, ӓ, ӹ буква-влакым кушто-гынат кучылташ але пу гыч пӱчкеден шогалташ темлен. И.Степанова оръеҥ пушеҥгым ойырен налаш да оръеҥ йолгорным пышташ, марий тӱр лукым келыштараш ойым ыштен. Илен-толын, тидыжат-тудыжат, молыжат лийыт манын ӱшанена. Марий кечышот почеш эртарыме пайрем-влаклан Кугече лӱҥгалтышымат, Ӱярня курыкымат тыштак ужмо шуэш да, эх, закон почеш ок лий-ла! А теве йӧратыме «Пеледыш пайремышкына» тыште погынаш тӱҥалына – тидым ӱшандарен каласеныт.
Ончыкылык паша
Марий Мер Каҥашыште Марий парк шотышто мутланымашым ик гана веле огыл тарватыме, Изи Какшан серысе кумдыкышкат миен коштын савырненыт. Тылеч вара у шонымаш-влак шочыныт. Марий кудо, йоча-влак модмо площадке, кафе, эҥер дек волышо кӱвар, воктенак шуйнышо Пӱнчер отым тӱзатымаш да шуко моло – тиде чылажат ончыкылык паша. Организатор-влак умылат, тидлан программе почеш ойырымо шийвундо ок сите, тудым кычалман. Сандене Марий паркым тӱзатыме проектым уэш федерал программыш пуртышаш верч тыршыман, палемден мэр икымше вашлиймаште.
Оньыжа Эдуард Александровын Келшымаш кӱм пышташ темлымашыжым нигӧат ӧрдыжеш ыш шӱкал. Ола марий-влак тудлан верым палемдышт: капкам пурымеке вик – марий еҥ, тушко кидшым пыштен, чонжым луштарен кертше. Але тӱрлӧ-тӱрлӧ велым погынышо марий-влак, йырже шогалын, кугу тӱшка вий улмыштым шижышт.
Л.СЕМЕНОВА
Авторын фотожо
