Тыгай лум-поранан январь тылзе пытартыш гана кунам лийын, илалше-влакат раш каласен огыт керт, очыни. Пуйто пургыж тылзе, черетшым лугкален, шорыкйол тылзе ончык шӱшкылтын. Кодшо арня тӱҥалтыштак лум чот лумын. Кушкыжмын, 16 январьыште, Йошкар-Олаште эрдене пашаш каяш лекше-влак, мутлан, 5-ше №-ан троллейбусым 40 минут утла вучен шогеныт, «умдан» транспорт лум шукылан кӧра кудалышт кертын огыл. Вара семын кававундаш пуйто шӱтлен, лум чарныде оптен. А 18 январь кастене поран ӱшташ тӱҥалын, мардеж талышнен, южо вереже секундышто 17 метр писылык дене пуалын, палемденыт игечым эскерыше-влак. Игече йӧршын вашталтын.
Вашталтын веле огыл, лӱдыкшым да йӧндымылыкым конден: корнылаште лум чот шынден. Кугорным эрыктен шогеныт гынат, тунамак пургыжтен. Сандене районлаште школ автобус-шамыч кудалыштмым чарненыт, школьник-влакым дистанционно туныктеныт.
Марий Элысе Госавтоинспекций ты кечылаште эреак шижтарен шоген: кӱлеш деч посна шке машина дене корныш лекман огыл. Марий Турек – Сардаял рейсовый автобус дене кайыше-влак могай туткарыш логалмышт нерген шукынжо интернетыште лудында, очыни. Автобус 14 шагатлан тарванен да палемдыме верыш 20 шагатлан веле миен шуын. Пижын. А пассажир-влак коклаште йоча-влакат лийыныт. Йӧра, чылажат сайын пытен, Сардаял гыч Константин Захаровлан трактор дене шупшын лукмыжлан меат таум ойлена.
Поснак ял калык орланен. Яллаште 19–20 январьыштыже тӱня деч ойырлымо семынак иленыт. Корно укелан кӧра нигуш лектын кертын огытыл, лум кӱжгыт кыдалыш шумеш шуын. А вет ала-кӧжлан пашашкат, эмлымверышкат каяш кӱлын. Юмылан тау, поранеш йомшо, корнеш кылмен колышо нерген увер шоктен огыл.
Марий Элыште веле огыл, Юл кундемысе моло пошкудо кундемлаштат сӱрет тыгаяк лийын. Татарстан ден Чуваший границыште корным ту жаплан петырыме. Башкирийыште, Пензенский да Самарский областьлаште автомашина кудалыштмым иземденыт.
19 январьыште Марий Эл мучко шуйналтше федеральный кугорныштыжо междугородний автобус, маршрут такси да грузовой транспорт-влаклан амал деч посна корныш лекташ чарыме. М-7 «Волга» магистраль Москва гыч тӱҥалын Татарстан марте петырыме лийын. 19 январьыште «Волго-Вятскуправтодор» ФКУ увертарен: Марий Элын федеральный корныштыжо 25 технике пашам ышта, 14 комбинированный машина, лумым эрыктыше кум трактор, автогрейдер, куд погрузчик да шнекороторный манме машина. Нуно, лумым шӱкен корным лопкаҥденыт, лумым шупшыктеныт, пижын шичше машина-влакым шупшын луктеденыт.
Мобильный пункт пашам ыштен. Тушко пурен, водитель-влак ырен, телефоныштым зарядитлен кертыныт, нунылан шокшо кочкышым, кӱлеш годым медикаментым темленыт. Ситуацийым Марий Эл вуйлатыше Ю.Зайцев шкежак эскерен шоген.
Каласыман, нелылык автомобиль корнышто веле огыл, эсогыл кӱрньыгорныштат шижалтын. Мутлан, 21 январьыште Москва – Йошкар-Ола поезд ик шагат утларак вараш кодын толын. Йошкар-Ола – Казань поезд дене кудалше воза: «10:20 шагатлан Озаҥыште лийшаш улына ыле, но теве ик шагатат утла Гари станцийыште шогена».
Посна мутым Йошкар-Ола нерген ойлыман. 19 январьыште 16:00 шагат гыч 21 январь 12:00 шагат марте посна ямде улмо режимым увертарыме. «Ола» муниципал унитар предприятий йӱдшӧ-кечыже пашам ыштен. Мэрийын уверже почеш, 19 январь йӱдым оласе уремла гыч 2000 кубометр лумым шупшыктымо. Чылаже 40 технике лектын, щеткан 7 трактор тротуарым эрыктен, 3 грейдер автомашина кудалыштме корным шарен. Технике шагаллан кӧра 20 наре тракторым араш пернен.
Ял дене таҥастарымаште олаште вестӱкырак нелылык шижалтын. Мэрийыште умылтарыме почеш, тӱҥ задаче – эн первыяк автомашина-влак кудалыштме кугорным эрыкташ. Молыжо: кудывечылаште лумым огыт эрыкте (сандене ни кудал пураш, ни лекташ огеш лий), тротуар олмеш аҥысыр йолгорно дене ошкылаш перна, кугорнышто лумым шӱкен кайыме деч вара корно тӱрысӧ лум курыкым нигӧ ок кышке, социальный объект (школ, поликлинике, йочасад да т.м.) тура машина-влак шукын пижын шинчат, автомашина-влакым шогалташ вер (парковко) уке – лач нине йодыш-влак почеш шукын вуйым шийыныт.
Иктышт вуйым шийыныт гын, весе-шамыч, кидышкышт кольмым налын, лумым кид вий дене эрыктеныт. Иктын-коктын, тӱшкан-тӱшкан – пачерыште шинчымеш, пашаште куаным налыныт, а вес велым, капкылыштым тарватылын, тазалыкыштым пеҥгыдемденыт.
Те шкеат шижда, игече рушарнян, 21 январьлан, тӧрланыш. Мардеж шыпланыш. Поранынат вий-алже мӧҥгеште, коеш. «Кок кече уремыште нигӧ ыш кой, а таче куткыла тарванылыт: чыланат лумым кышкат, шупшыктат», – каласыш ял гыч толшо палымем. Чылажат веран-верышке пӧртылын. Кас велеш Йошкар-Олан мэрже калык деке тыгай мут дене лектын:
– Корно пашаеҥ-влакын йӱдшӧ-кечыже уло вий дене тыршымыштлан кӧра тӱшка калыкым шупшыктышо транспортын пашаже икшырымын каен, нимогай кӱрылтыш лийын огыл. Туге гынат паша умбакыже шуйна. Частный секторлаште, квартал коклаште да поснак кудывечылаште лум эше шуко. Йолешке-влакын коштмо тротуарлам эрыктыман. Тидлан эше кок-кум кече кӱлеш. Олаште илыше-влакым умылаш йодам.
Эрла гыч (шочмо гыч – Л.С.) посна пунчалым лукмо марте школыш, йочасадыш, ешартыш шинчымашым пуышо учрежденийлашке йоча-влакым шонымо семын коштыкташ лиеш. Йӧнда уло гын, мӧҥгыштак кодса.
Кертме семын шке машина дене огыл, а общественный транспорт дене пайдаланыза. Пашаште вуйлатыше-влак дек посна йодмаш уло: транспортлан кӧра вараш кодмылан пашаеҥым наказатлаш ида вашке.
Тыгеракын, игече шке вийжым ончыктыш. Мутат уке, айдеме пӱртӱс ваштареш каен ок керт, но тудын вашталт кертмыжым эреак шижын шогыман, кеч-можланат ямде лийман. Могай иктешлымашым ыштена?
– Корнышто лумым эрыктыше кугу куатан специальный технике республикысе олалаште да районлаште огеш сите;
– кучем велым полыш да тӱткыш улмо годым лекше нелылыкым писын кораҥдаш йӧн лектеш, кугу эҥгек марте ок шу;
– Госавтоинспекций пашаеҥ-влакын мутышт почеш, шогалтен кодымо машина-влак корным эрыкташ чаракым ыштат. Тидын нерген тымартеат эре ойленак шогымо, но кодшо арнясе игече эше ик гана пеҥгыдын шижтарыш;
– еҥ-влак ӧрдыжтӧ ончен ышт шого, пырля ик вийыш чумыргышт;
– тидыжым мыскара семын каласышаш: сурт коклаште, машинаште, пачерыштат лумым эрыктыме кольмыда эре лийшаш.
Кеч-мом манза, тыгай лум-поран деч посна эсогыл йокрокланыме. Интернетыште возымо келшыш: «Тиде Россий да матушка-теле. Африкыште огына иле вет. Чылажат пешак сай». Ешарем, лум лач 19 январьыште, Крешене кечын, чот оптыш, калык ойпого почеш, тугеже шурно сайын шочеш.
Л.СЕМЕНОВА
М.СКОБЕЛЕВЫН фотожо
Марий Элын кугыжаныш илыме вер надзор департаментше увертара:
Шуко пачеран пӧрт кудывечыштыда але илыме верыштыда лумым эрыктыме йодышым тӱрлӧ йӧн дене пуэн кертыда.
Икымше – шкендан виктарыше компанийышкыда увертарыза.
Кокымшо – госпаблике гоч йодмашдам кодыза. «Вконтакте» соцсетьыште шкендан илыме вердан администрацийжын тӱшкажым муза да тушко публичный комментарийым але личный сообщенийым кодыза.
Кумшо – Госуслуги.Дом. мобильный приложений гоч.
