МАССР-ын сулло туныктышыжо, талантан мурызо да гармонист, мер пашаеҥ, Ида Крылован шочмыжлан 100 ий теммылан пӧлеклалтше шарнымаш кас-влак Марий Турек районысо рӱдӧ библиотекыште да Сысоево ялысе тӱвыра пӧртыштӧ эртеныт.
«Мурышто – мыйын чонем»
Книгагудысо вашлиймашке посёлкысо кыдалаш школын кугурак класслаштыже тунемше-влак погыненыт. Нуно Ида Ивановнан тӱрлӧ арвержым, ятыр кидпашажым чумырымо выставкыште кумылын онченыт.
Калыкнан йӱлажым, тӱвыражым да муро поянлыкшым аралыше ӱдырамашым да тудын ыштен кодымо пашажым аклен, чолга да мер пашаште ойыртемалтше кум ӱдырамашлан 8 Март вашеш кажне ийын премийым кучыктат. Тидын нерген Марий Турек район вуйлатыше, районысо депутат-влак погынымашын председательже Лариса Яндыбаева кугешнен каласен.
Палемдыман, Ида Ивановна лӱмеш муниципал премийым 2010 ийыште Марий национальный конгрессын Марий Турек районысо пӧлкажын йодмашыже почеш ыштыме.
Краевед Вера Сорокина тыгай дене паледалтше кокла гыч – ончыл радамыште. Шарнымаш касыште тудо талантан да усталык шӱлышан, спортым да музыкым йӧратыше ӱдырамашын илыш корныж гыч оҥай факт-влакым каласкален.
Вашлиймаште Ида Крылован Эльмира ӱдыржӧ шке пелашыж дене лийын. Тидын шотышто Эльмира Николаевна дене телефон дене кужу жап мутланышна. Аважым тыгерак шарналтыш:
– Пашам йӧратыше, пеҥгыдын йодын моштышо лийын. Ачам тудын дечын латныл ийлан кугурак лийын. Пырля витле ий илымыштлан коло кече ситен огыл: ачам ош тӱня дене чеверласен. Ача-авамын ик ӱдырышт улам. Изиэм годым врач лияш шоненам, но латикымше класс деч вара авамын ойлымыж почеш пединститутыш тунемаш пуренам. Тудын семынак мыят туныктышо лийын лектынам. Нылле ий ты пашаште тыршенам.
Ачам ден авам верысе клубын коллективышкыже пырля коштыныт: авам мураш пеш кертын, гармоньым шоктен. Семӱзгарым шокташ тунемаш мыламат темлен. Мончаште кок мурым тунемын шуктенам ыле. Мылам, какши капкылан ӱдырлан, гармонь моткоч нелын чучын, садлан тетла тудым кидышкат налын омыл. Авам семын мураш йӧратенам, икымше класс гычак тӱрлӧ вере мастарлыкым ончыктенам. Шымше классыште ик конкурсышто итальян мурызо Робертино Лоретин «Санта Лючия» мурыжым йоҥгалтарыме дене икымше верым налмем тачат сайын шарнем. Сеҥымаш – авамын надырже. Металлофоным пӧлекленыт. Тудо кызытат мӧҥгыштем аралалтеш да тунамсе пиалан пагытым шарныкта.
Авайым калык пагален, тудым поро мут дене гына шарнымаш чоным вӱчка. Ургаш, тӱрлаш мастар лийын да тидлан мыйымат кумылаҥден. Ятыр тувырым мылам урген. Шарнем, икана Кугечылан у тувырым чиен, ковам деке каенам да лӱҥгалтыш дене лӱҥгалтыме годым камвозынам. Кайык сӱретан мотор оворкан тувырем амыртымылан ну, чот шортынам.
Авам поро кумылан лийын, но кӱлеш годым, мутлан, мутым колыштдымемлан кожгатенат кертын. Тудо койыш-шоктышыж дене ачаж гай лийын маныт. Ачаже райисполкомышто пашам ыштен, ик жап Кугу Руял шымияш школын директоржо лийын.
Ача-авам чыла шотыштат пример улыт, садлан нунын тыршымыштым калык пала да шарна. Тиде мылам пеш шерге.
Ида Крылован шӱм-чон поянлыкшым аралымыж, шочмо верже верч чон йӱлен тыршымыж нерген Вера Александровна тыгерак ешарыш:
– Ида Ивановна Марий ушемым ятыр ий вуйлатен. Тиде жапыштак «Савак кундем» фольклор да этнографий ансамбль шочын. Артист-влак тошто годсо вынер тувыр дене сценыш лектыныт. Калык лӱмым сулен налше коллектив кундемнан чапшым Российыште да йотэлыштат кӱшкӧ нӧлтен. Ида Ивановна ден шукерте огыл ош тӱня дене чеверласыше Зоя Поликарповна Михеева ансамбльын шӱмжӧ лийыныт.
Ида Ивановна велосипед дене пӱтынь районым йӱдвел кундемже гыч кечывалвелыш, эрвел гыч касвелыш кудалышт эртен. Тудлан кажне ялым ончен лекташ оҥайын чучын. Кундемнам шымлен, марий калыкым, шочмо йылмым, кугезе йӱлам моткоч пагален да аклен.
Эльмира Николаевналан – 78 ий. Тудат аваж семынак «Савак кундем» ансамбльыш коштеш, да моло участник-влак дене пырля куана да кана.
Мероприятий мучаште, Ида Крылован мурыжо-влакым колыштын, йоча-влакым ыресла тӱрлаш туныктеныт. Мастер-классым кидмастар-влак Вера Сорокина ден Надежда Соснова эртареныт.
***
Сысоево тӱвыра пӧртыштӧ эртаралтше «Илыш муро» регион-влак кокласе фестиваль калык мурым мурышо-влакым иквереш чумырен.
Марий Турек, Параньга, Кужэҥер районласе, тыгак Татарстан Республик да Киров кундем гыч толшо усталык коллектив да верысе артист-шамыч Ида Крыловам порын шарналтеныт да мастарлыкышт дене кумылым нӧлтеныт.
Алевтина БАЙКОВА
Фотом Марий Турек районысо Сысоево книгагудын да
рӱдӧ библиотекын архивышт гыч налме
