Онар тукым
Марий Элна спортын икмыняр видшылан келшенак толшо. Мутлан, чытымаш да тыршымаш дене кылдалтше куштылго атлетике да ече дене куржталмаште спортсменна-влак Россий веле огыл, тӱнямбал кӱкшытыштат чапланеныт. Ты вид элыштынат кумдан шарлыше. Адакшым ече дене таҥасымашым биатлон семынак пӱтынь тӱня мучко ончат. Мутлан, Олимпиадымак налаш.
Мутем жапше годым тале ечызе, СССР-ын спорт мастерже, таче кечылан РФ бразованийын почётан паша‰еже, отлитчникше, Кужэҥер район Токтайбеляк селасе «Берёзка» йоча садыште вуйлатышылан тыршыше Маргарита Шибанаева (ӱдыр фамилийже Чепакова) нерген.
Изирак капан, поро кумылан, но тура шинчаончалтышан, а тидыже, мутат уке, пеҥгыдылыкшым палемда, ӱдырамаш дене йочасадыште вашлийынна.
– Пандемийлан кӧра йочасадыштат тӱрлӧ нелылык дене тӱкнаш логалын. Но ончычат, кызытат тыгак, пашаштына эн тӱҥ – икшыве-шамычын тазалыкышт, – мане Маргарита Шибанаева.
– Уремыш лекташ тыршена. Такшым ме тыште тӱрлӧ сынан да кўкшытан мероприятийлашке ушнена, ийготым шотыш налын, занятий-влакат программе
почеш эртаралтыт. Физкультурат уло. Йоча-шамычым пӱртӱс, верысе кундем дене палдараш тыршена, вет нуно чылажымат ужын, кид дене кучен ончен веле шарнен кодыт.
Таза илыш-йўла, физкультур, пӱртӱс нерген куанен каласкала. Вес семынже огешат лий докан. Жапше годым Маргарита Андреевна шкежат тале спортсмен лийын, ече дене СССР-ын спорт мастерже нормативымат шуктен. Сандене физкультур, йоча-влакын тазалыкышт эреак эн ончылно кодыт.
А тидыжым шкеак ончал савырнышна. Йочасадыш пурымаште вигак икмыняр стенд шинчалан коеш. Теве ик фотошто ӱдыр-рвезе-влак футбол дене модыт, ача-ава дене пырля турслётыш лекмыштат войзалтын.
Варажым физкультур дене занятийым эртарыме посна залыш пурышна. Тушто тренажер, тӱрлӧ снаряд, мече, обруч шке верыштым муыныт. Баскетбол дене модашат вер ойыралтын.
Мутланымашна адакат самырык жапыш кусныш: куштылго атлетике, ече, сбор, таҥасымаш…
Икымше пу ече
– Мый шкеже Марий Турек район Ӱлыл Турек ял гыч улам. Изинек спортым йєратен кушкынам. Чынжым гын Римма акам почеш ече спортлан кумылаҥынам. Школышкына физкультурым туныкташ Анастасия Ивановна Осипова толын. Тудо шкеже ече дене СССР-ын спорт мастерже лийын, сандене ты вид дене секцийым почын. Акам тушко возалтын. Ужам: тўшкан тренировкыш коштыт, сборыш каят, куанен пӧртылыт… Мыйынат тушко ушнымем шуын. «Тендан деке мияш лиеш мо?» – йодынам акам деч. «Тренер деч йод», – манын. Миенам, ботинкан пу ечымат пуэныт. Эх, куа-
ненам! Акам дене мунчалташ каенна да… Саде пу ечетым икымше кечынак пудыртенам. Кумыл волен, ачам деч клеитлен пуашат йодынам, но ок лий улмаш. Йєра, вурсен огытыл, вес мужыр ечым пуэныт. Такшым тунам школышто ече дене шукын коштынна, кыртмен тренироватлалтынна. Эрденак, куд шагатлан, зарядкыш лектынна. Урок деч вара адакат ямдылалтынна: ончыч ечыгорным ыштенна, тошкенна, вара куржталынна. Уло кумылын тренироватлалтын, сай результатым ончыкташ тӱҥалынна, – шарналтен каласкала Маргарита Андреевна.
Пум шелыштыныт, пакчам кӱнченыт…
Жапше годым Анастасия Осипован воспитанникше-влак респуб-ликыштыжат ик эн талылан шотлалтыныт. Эреак, манаш лиеш, ончылно лийыныт.
– Чынак, республикыште пеш сайын выступатленна, мемнам иктат сеҥен огыл. Тидыже тренерын пашаж дене чот кылдалтын. Ме «Урожай» ДСО-лан куржталынна. Сбор-шамыч шукыж годым Звенигово олаште, а таҥасымаш Волжскышто эртаралтыныт. Мемнам тунам яра коштыктеныт, – таҥасымаш нерген мутшым шуя Маргарита Шибанаева. – Варажым корно Йошкар-
Олаш шуйналтын. Марий кугыжаныш институтыш тунемаш пуренам. А тушто тале тренер Рудольф Добрынин ямдылен. Воспитанникше-влак деч пеҥгыдын йодын. Такшым тыгак лийшаш. Кечеш икмыняр тренировкым ыштыман. Вич километрже тунам разминкылан веле шотлалтын. Такшым нылле километрым, южгунамже утларакат куржталынна. Мутат уке, тӱҥалтыш негызым Марий Турекыште пыштыме. Тау Анастасия Ивановналан пеҥгыдын йодын, спортлан кумылаҥден моштымыжлан. Техникымат сайын шынден, вет технически начарын куржат гын, кеч-мыняр виет лийже, садак жапым йомдарет. Адакшым кид вият лийман, шуко упражненийым ыштыман. Тыгайже мемнан чыла натуральный лийын: пум шелыштынна, пакчам кӱнченна, шудым нумалынна, оптенна… Теве мыняр тӱрлӧ тренажёр, упражнений… Поранан, пургыжан теле игечыштат, шокшо кеҥежым, йӱран шыже кечынат тренироватлалтынна. Южгунамже йӱр вошт туге куржталме – капыште эсогыл ик шӱртӧ
пырче кукшо верат ок код ыле. А тидыже койыш-шоктышым гына пеҥгыдемден. Шкем шке сеҥаш тунемынна. Мутат уке, южгунамже «Тетла ом кай» манынат шоналтыме. Ече спортышто пашам йєратыше айдеме гына сай результатым ончыктен кертеш.
Эстоний, Казахстан,
Моско область…
Самырык студентын корныжо умбакыже
МАССР-ын сборный командышкыже лийын. Маргарита ик сбор гыч весыш коштын, ик старт деч вара весыш ушнен. Республикнан ечызыже-влак личный первенствыште, тыглай тҥасымашлаште вийыштым тергыме деч посна районын, олан, республикын чапыштым всесоюзный спартакиадылаште, эстафетылаште, фестивальлаште араленыт. Самырык Маргаритат зональный, тыгак всесоюзный таҥасымашлаште вийжым терген, «Урожай» обществын чапшым арален. Эреак, манаш лиеш, сеҥыше да призёр радамыш логалын. Мутлан, Свердловск область Красноуфимскыште эртыше всероссийский ялысе теле спорт модмаште Маргарита Чепакова лу километрыште кокымшо верым налын да I теле всесоюзный ялысе спорт модмашке логалын. 1976 ийыште Звенигово олаште эртыше всесоюзный таҥасымаште кундемнан эн тале ечызыже-влак Людмила Николаева, Светлана Афанасьева, Римма Криваксина вийыштым тергеныт. Ты олаштак СССР-ын первенствышкыже Эстоний, Казахстан республикла, Моско область да моло кундем гыч ятыр спортсмен чумырген. Команде-влакым духовой оркестр пайрем марш дене вашлийын. Таҥасымаш КПСС-ын XXV съездшылан пӧлеклалтын. Тале-влак коклаште Маргаритат ойыртемалтын, РСФСР-ын Теле спартакиадыштыжат кокымшо верым налын. А спорт мастер нормативым 1979 ий мартыште Ярославльыште шуктен.
– Мыйын тунам чапле «Ярвинен» (эн сайлан шотлалтын) ечем ыле. Икымше кечын вич километр кужытышто пудыртенам. А кокымшо кечын лу километрыш куржаш кўлын, но мыйын ечем уке. Москва гыч ик ӱдыр шкенжын тыгаяк ечыжым пуэн. Лач тунам, чыла кокла гыч призёр радамыш логалын, СССР-ын спорт мастерже нормативым шуктенам. Ечым тренер ямдылен, мазьым йыген, терген пуэн. Чылажат шерге ли-
йын, чылажымат шке оксаж дене налын. Такшым кызытат шулдыжак огыл, – эн шарнымашан стартыш лекмыжым шарналтен каласкала СССР-ын спорт мастерже.
Чолга ӱдыр куштылго атлетике денат ойыртемалтын. Шуко олаште (Пермь, Свердловск…) эртыше стартыш лектын. Мутлан, Волгоградыште кроссышто кокымшо верым налын. Такшым уста айдеме чыла шотыштат уста.
Карпатышкат кӱзеныт,
калпакымат пидыныт
– Украиныштат Карпат курыкышко кӱзенна, шуко элым ужынна. Верысе кундемын моторлыкшым эскеренна. Эшежым ялысе-влаклан поезд, автомашина дене мӱндыр корныш лекмыже, самолёт дене чоҥештылмыже мом шогат! Москошто Йошкар площадьыштат лийынна, тӱрлӧ сылне верым шерын лектына ыле. Икманаш, экскурсийышкыже эреак лекташ тыршенна. Адакшым кевытлашкат коштмо. Тунам вет чылажат дефицит лийын. Сандене шкан веле огыл, палымына-шамычлан вургемым, уло командылан калпакым наледенна. Веселан, икте-весым умылен, икте-весылан полшен иленна. Тыгодым патриот лийынна.
Сборышто книгамат шуко лудынна, шкан пижергымат, гетрымат (ечызе-влак чиенна), телым мардеж ынже логал манын, наушникымат, калпакымат да моло кӱлешымат пидынна. Вургем шотышто начаррак лийын, сандене ты кидпаша кугу шӱкалтышым ыштен.
«Пеҥгыдырак лийынна», –
манеш спортын пайдаж нерген Маргарита Шибанаева.
– Спорт дисциплинылан да шкем сеҥаш туныктен. Мутат уке, кызытат спортын ты видшылан чон йӱла. Уке-уке да, школ воктеке лектын, тунемше-влакын куржталмыштым ончем. Лушкыдылыкышт коеш, конешне. Тидыже тале куштылго атлет лийын кертеш, а тидын кӱкшытым налмаште ойыртемалташ йӧнжӧ уло манынат, семынем шоналтем. Шижалтеш, физкультурым туныктышо, тренер-влак коклаште энтузиаст-шамыч шагалын улыт да, чаманен каласыман, самырык тукымым кызыт весе кумылаҥда: компьютер, смартфон…
Мый телевизор дене тӱнямбал чемпионатымат, Олимпиадымат тургыжланен ончем, тунам вара ик татлан самырык жапышкат пӧртылам. Самырык-влаклан теве мом темлем: яндар южыш шукырак лекташ, пӱртӱс лоҥгаште лияш, тарванылаш, а тидлан шкан жапым ойыраш. Таза лийза.
РФ образованийын почётан пашаеҥже «Берёзка» йочасадым вуйлатыше Маргарита Шибанаева – икшыве-шамычлан чыла шотыштат пример.
Е.Эшкинина