Марий тӱня
Виче марий, лишкырак лий!
27 февральыште Киров область Вӱрзым (Уржум) олаште «Виче мари» регионысо националь
но-культурный автономийын икымше гана конференцийыже лийын. А организаций семын тудо 2014 ийыште регистрацийым эртен.
Марий-влак тӱҥ шотышто латныл районышто илат. Мероприятийыш Вӱрзым, Кӱльмӱж, Левжа, Малмыж, Поляҥга, Пыжанью гыч марий актив, ХI Марий калык погынын делегатше-влак чумыргеныт ыле. Нуным Вӱрзым муниципальный образований вуйлатыше В.Байбородов, Марий Элын тӱвыра, савыктыш да калык паша шотышто министржын алмаштышыже Г.Ширяева, Киров кундемыште Марий Элын полномочный еҥже А.Макаров, «Виче мари» НКА-ам вуйлатыше, Киров областьысе калык-влак ассамблейын еҥже Н.Плетенева, «Уржум мари» НКА-м вуйлаты
ше А.Петрушин, Российысе марий-влакын национально-культурный автономийыштым вуйлатыше Л.Яковлева, Оньыжа Э.Александров шокшын саламленыт. Ты кечын марий мер илышыште чолгалыкым ончыктышо, тыгак пашам виктараш полшышо предприниматель-влаклан «Уржум мари» НКА-н Таумутшым, а секретарьже А.Курочкиналан И.Петров лӱмеш «Калык верч тыршымаш» медальым кучыктеныт.
Алевтина Николаевна Уржум велне эртаралтше мероприятий-влак нерген радамын каласкалыш. Шижалтеш, тиде шонымаш денак тӱрлӧ фестиваль («Яндар памаш», «Шыже пазар», «Сай мотор, Уржум!», «Вӱдтӱр марий сем»…) ден концерт-влак, Акпатыр онлан вуйым савымаш эртаралтыт, шарнымаш оҥамат почыт… Шке кундем, тусо калык нерген книга-влакым ямдылыме пашам А.Петрушин, В.Шеин шуктат.
Киров кундемыште 1993 ий гычак областьысе Марий культур рӱдер пашам ышта. Тудо Пыжанью район Вӱлэҥер (Марий Ошай) культур пӧртыштӧ шотлалтеш. Шонымаш кумда лийын – тудо областьысе чыла марий-влакым ушен, нунылан культурым, йӱлам вияҥдыме пашаште полышым пуышо рӱдер лийшаш ыле. Таче кечылан ты статусым огеш кучо, молан манаш гын тидлан посна окса полышат огеш ойыралт. Адакше ик эн кугу йодышыжо теве кушто – рӱдер моло район деч пеш тораште верланен. Сандене конференцийыште областьысе Марий культур рӱдерым Уржумыш кусараш темлымашым пеш порын вашлийыч да тидын верчак йӱклышт. Вет ты ола деч тораштак огыл Кӱльмӱж, Левжа, Малмыж, Поляҥга район-влак верланеныт. Тидым тӱрлӧ кӱкшытысӧ вуйлатыше-влак умылен вашлийыт манын, ӱшан уло, молан манаш гын Уржум районым вуйлатыше-влак рӱдерым шкешт деке кусараш тореш огытыл. Варажым кеч-могай мероприятийжымат тыштак тӱшкан эртараш келшен толеш. Теве налаш йоча-влакын регион-влак кокласе «Яндар памаш» усталык фестивальыштым. Тудо Киров олаште эртаралтеш. Нимом шылташ, ты фестивальым ончаш толшо шагал. Уржумышто эртараш тӱҥалыт гын, пошкудо районысо марий-влаклан корно кужыт огеш шижалт ыле.
Л.Яковлева ФНКА-н пашаж дене палдарыш, кызыт илышыш пурталтше икмыняр проект нерген каласкалыш. Тудо тыгак Марий культур рӱдерым Уржумыш кусарышаш нерген Киров областьысе губернатор лӱмеш йодмашым возаш лие. Тылеч посна Марий Эл ден Киров кундем коклаште Буйский села (Вӱрзым район) гыч Сысоевыш (Марий Турек район) кайыме куд километр корным тӧрлен шуктымо йодыш шотыштат серыш дене полшаш темлыш. В.Байбородовын палемдымыж почеш, ты корно экономике могырым веле огыл, тыгак кок кундем кокласе культур да мер илышым утларак вияҥден колташ полша ыле. А кызытеш чек коклаште верланыше чодыра федеральныйлан шотлалтеш, сандене тудым мучаш марте ыштен шуктымо йодыш чыгынен шогалын. Конференцийыш ме федеральный кугорныш лектын, Йошкар-Ола – Оршанке – Яраҥ – Пыжанью – Советск – Вӱрзым корно дене каенна. Но мӧҥгӧ вик чодыра гоч пӧртылынна – лумжо лачак тапталтын ыле. Шижалтеш, тыште ятыр машина кудалыштеш, но йӱран, поранан годым корно петыралтеш. Марий Эл гыч делегацийын машинажым виктарыше водительна тыге ме 100 утла километрым «пӱчна» манын палемдыш. 
Конференцийыште Оньыжа Э.Александров ХI Марий калык погын деч варасе иктешлымаш дене палдарыш да вес погын марте мер пашам кузерак виктарен колтышаш нерген ой-каҥашым пуыш. Тыгак икмыняр еҥлан Мер Каҥаш лӱм дене Тауштымо серышым кучыктыш. Министрын алмаштышыже Г.Ширяева республикысе да российысе бюджет гыч мер организаций-влаклан могайрак полышым пуымо да проектым возаш кӱлмӧ нерген ойлыш. Вет кажне регионлан культурым, йӱлам, калык кокласе кылым вияҥдыме йодыш дене кылдалтше пашалан Россий кӱкшыт гычат окса ойыралтеш. Марий юмыйӱлам вияҥден, ото-вакым арален кодымо шотышто ой-каҥашым Удмурт Республикысе марий организаций-влак каҥашым вуйлатыше А.Радыгин пуыш.
Россий мучко марий-влакын тӱшкан илыме кундемла гыч ты регион Угарман кундем семынак Марий Эл деке эн лишке верланен. Тусо школлаште Вӱлэҥерыште факультатив семын туныктымо деч посна моло вере марий йылмым огыт тунем. Туге гынат Виче марий-влак шкеныштым мондаш огыт пу. Нелылыкым ончыде, шке муро-куштымаш поянлыкыштым арален кодаш тыршат. Виче эҥерын шола серыштыже илыше марий-влак лӱм дене Т.Курочкина регион-влак кокласе «Вӱдтӱр марий сем» фестивальым кумданрак эртараш полшаш йодмыжат сай лектышым сӧра. Вет ты фестивальыште нуно моло деч ойыртемалтше моткочак сылне да поян муро да семым видош войзен, посна фильмым ышташ шонат.
Пошкудо кундемыште марий йылмым, кумылым, культурым, йӱлам арален кодымо шотышто полышым кунамже тысе марий-влак шагалрак шижыт. Кызыт такше кугыжаныш кӱкшытыштӧ тӱрлӧ программе уло. Проектым келыштарен мошташ гын, ятыр тӱҥалтышлан кугу шӱкалтышым ышташ лиеш. А паша кӱжгӱ, 2021 ийланат кугу план. Тудым конференцийыште пеҥгыдемдышт.
Светлана Пехметова.
Авторын фотожо.
