100 ийлан – шӱдӧ ялыш
Шернур районысо Куракин ялыште фермер Л.Тойшева вольык ашныме чапле вӱтам нӧлтен, ынде кок пачашан пӧртым чоҥен шукта.
Любовь Кирилловна шочынжо Йошкар-Олаште. Марий аграрный колледжыште тунемын, ветеринар специальностьым налын. Пашам ышташ да илаш пелашыжын шочмо велышкыже, Кукнур кундемыш, толын. Тыште тунамсе «Кукнур кундем» тӱшка озанлыкыште ветеринарлан тыршаш тӱҥалын. Тыгай специалист ялыште моткочак кӱлын. Но тӱшка озанлык пыкше-пыкше «шӱлен», панкрут радамыш лишемын. Сандене пашадарымат шот дене тӱлен огытыл. Тыге Тойшева, колхозышто кок ий пашам ыштымек, 2013 ийыште тӱшка озанлык гыч лектын да фермер радамыш ушнаш кумылаҥын.
— Тудо пагытыште фермер озанлыкым почаш да вияҥдаш кугыжаныш грантым пуэдаш тӱҥалыныт ыле, — каласкала Л.Тойшева. – Мыят бизнес-планым возышым да конкурсышто сеҥышыш лектым. Грант окса дене МТЗ маркан тракторым, пресс-подборщикым, шкенан районысо «Восход» колхоз деч индеш тӱж тунам нальым. Полыш окса тыгак у вӱталан блокым да профнастилым налаш ситыш.
Чын, грантым налме годым тудын кугытшын лу процент средства фермерын шкенжын лийшаш. Тойшевалан кредитым налашыже пернен. Ынде тудым мӧҥгеш тӱрыс пӧртылтен. Пӧртшӧ воктене жаплан келшыше вӱтам нӧлтен шынден. Кызыт латшым вуй ушкалже уло. А туна, ӱшкыж, презе дене пырля чылаже кумло ик вуйыш погына. Бизнес-план почеш шушаш ий январь тӱҥалтышлан ушкалже коло ик вуй лийшаш. Кызыт чыла вольыклан вер ок сите, кунаржым уремыштат шогыкташ перна. Сандене эше ик у вӱтам нӧлташ палемден.
— Грантым налме жапыште у трактор 640 тӱжем теҥгем веле шоген гын, кызыт кок пачаш шергештын, — мутшым шуя фермер. – Ончыч шудо рулоным трактор тележкыш нӧлташ КУН агрегатна лийын огыл. Ынде налынна да ятырлан куштылгынрак шӱлалтенна. Тыгак ынде шудым солаш косилкынат, шупшыкташ тележкынат улыт.
Фермерын кызыт кудло гектар мландыже уло. Тышечын коло шымытшым шкаланже собственностьыш возыктен. Кызыт эше кумло кум гектарлан документым ямдыла.
— Кундемыштына изи огыл кумдык мланде яра кия гынат, тудым шкалан налме паша йӧршынат куштылго огыл, — каласакала Любовь Кирилловна. – Мланде участке-влакым чек дене ойырымо гынат, тушто озажым палемдыме огыл. Вес семын каласаш гын, пай кумдыкын озаже уке. Сандене кызытеш ме шкаланна чек дене ойырен налын огына керт. Йодышым, очыни, суд гоч рашемдаш кодеш.
Фермер шке мландыштыже вике ден шӱльым йӧре да шожым ӱден. Но пасу пашам тӱрыснек шке вий дене шукташ кызытеш техникыже ок сите. Тойшева Кукнур кундемысе эше кок фермер, Чисола гыч А.Чендемеров ден Аптулят гыч А.Пушкарёв дене, пеҥгыде кылым куча. А.Чендемеров деч мутлан, ӱдышаш урлыкаш пырчым, тыгак пилорамыж гыч чоҥышаш материалым налын, тыгак технике дене полшаш йодын. А А.Пушкарёв шурным погымо комбайнже дене пырчым шийын пуэн. Тыге вольыклан пукшышаш пырчым, шудым ситышын шапашлен. Кодшо ийын икымше гана люцерным ӱден ыле. Кушкыл сайын вияҥын.
Чын, фермер шкетын гына чылажымат ыштен ок шукто ыле. Ӱшанле полышкалышыже – Алексей пелашыже. Вет техникымат виктарыман, вольыкымат ончыман, чоҥымо пашамат шуктыман. Пӧръеҥ вий деч посна ок лий. Бизнес-план почеш грантым налше фермер вич ий жапыште шке озанлыкышкыже кум пашаеҥым налшаш. Тойшева иктыжым пелашыжым возыктен. Талук пытымеш эше коктым налшаш. Кок йочаже уло. Иктыже нылымше классыште тунемеш гын, весыже садикыш коштеш.
Любовь Кирилловна але самырык, коло шым ийым веле темен. Фермер озанлыкым почаш йӧршынат лӱдын шоген огыл. Вет паша опытшо уло, ветспециалист семын вольык ончымо, эмлыме пашам сайын пала. Сандене тӱҥалме сомыл сай лектышым сӧрышаш.
Фермерын тӱҥ сатужо – шӧр. Кызыт тудым погышо-влаклан кече еда коло ик теҥге дене 120 литрым ужала. Уларак ужаш ушкалже презым ыштен, сандене шагал огыл шӧр тудым йӱкташ кая. Презылан шӧрым йӱктымым чарнымек да ужар курго ешаралтмек, лӱштыш ятырлан кугемшаш да ужалыме сатужат шукырак лиеш. Тойшева тӱкан шолдыра вольык деч посна эше шке кӱлешлан сӧснам, шагал огыл вуй сурткайыкым ашна.
Фермерын ешыже кызытеш тошто пу пӧртыштӧ ила. Воктенак кок пачашан чапле пӧртым нӧлтен шынден. Тений тушко илаш пураш шона. Ялышке шушаш ийын пӱртӱс газ толын шушаш. Пучым урем мучко шупшмо, тыгак пӧртлаште монтаж пашам ыштыме. Тидыже тысе кажне еҥын илышыжым ятырлан куштылемдышаш.
Куракин ял кугорно деч ӧрдыжтӧ верланен. Тушко шумеш асфальтан корно шуйналтын. Тыште нимогай социал учреждений уке. Пошкудо Кускин ялыште лачак кевыт кодын. Ончыч школат, медпунктат лийыныт. Ынде рӱдилемыш шумеш кошташ перна. Туге гынат ял калык ила, у пӧртымат нӧлта, икшывымат ончен кушта. 2016 ийлан шотлымаште ялыште 71 еҥ шотлалтын. Латкок ий ончыч латкандаш суртышто 77 еҥ илен. Кызыт сурт икмынярлан шагалемын.
— Ме ялыште ваш келшен, полшен илена, — ойла фермер. – Мутлан, шудо ямдылыме годым икте-весылан эҥерташ, полшаш кумылан улыт. Пайремымат пырля эртарена.
Кеч-могай ялыштат, поснак Куракин гай изи ялыште, фермер озанлык уло да тудо вийым налын гын, тыште чумыр илыш кунар-гынат волгалт кая. Вет фермерын эн ончычак техникыже уло, паша верымат пуа. Мутлан, Тойшеван вӱтажым, пӧртшым чоҥаш ял калыкак полшен. Тыге пашадарымат налын.
Снимкылаште: фермер Л.Тойшева; тудын чоҥымо у пӧрт да вӱта; икшыве-влак ялын ончыкылыкшо улыт.
