22 мартыште «Марий Эл» газетыште «Сказочная карта России» проектлан О.Татаринован «Салика» национальный брендлан темлыме Саликан визуальный сӱретше шотышто С.Носован «Ала Салика, ала Салика огыл…» статьяже савыкталтын. Тидын шотышто кодшо номерыште Г.Зайниевынат материалже лекте. Таче ме тидын шотыштак В.М.Васильев лӱмеш Йылмым, сылнымутым, историйым шымлыше марий институтын специалистше-влакын иктешлымашыштым савыктена. Тудым нуно Марий Элын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыжын йодмыж почеш ямдыленыт.
«Салика» ӱдыр образым анонсироватлыше сӱретым да текстшым шымлымеке, МарНИИЯЛИ-н ученыйжо-влак тудым «Сказочная карта России» проектыште кучылташ йӧрдымылан шотленыт. Тидым нуно теве мо дене умылтареныт:
- Проектын фольклор ужашыжак йоҥылыш — марий фольклорышто Салика лӱман йомак персонаж уке. Тиде иктешлыше образ гына. Салика марий лӱм тӱвыра илышыш С.Н.Николаевын «Салика» пьесыж (1936-1937) почеш шындыме постановкым сценыште ончыктымо деч вара пурен. Ты спектакль кызытат М.Шкетан лӱмеш МАрий национальный драме театрын визитный картычкыже семын кодеш.
- Ӱдырын образшым художественно да стилистическиат йоҥылыш ончыктымо. Героиньын тӱжвал сынжат марий йомакысе идеал-влаклан келшен ок тол. Национальный костюмын ожнак пеҥгыдемдалтше канонжо-влакым шотыш налме огыл, ӱдыръеҥын да ӱдырамашын вургемыштым луген пытарыме. Мутлан, шымакшым марлан кайыше ӱдырамаш-влак гына чиеныт. Социальный статусым ончыктышо вуйчиемым шындымеке, ӱдыръеҥын ӱпшым шымакш йымаке поген шындыман. Ӱдырын шовычшат мусульман фатам ушештара. Шовыржо тувыржо деч кужу, а нуно мӧҥгешла лийшаш улыт. Марий национальный костюмым ойыртемалтше тӱр сӧрастарышаш. Лач тудын гоч калыкнан кӧргӧ чон да материальный поянлыкышт нерген умылымаш шочеш, а ты сӱретыште тудлан вер шагал ойыралтын.
- Ӱдырын чурийвылышыже, тӱжвал сынже, койыш-шоктышыжо марий ӱдырын образшылан йӧршеш келшен огыт тол, санденак сӱретын нравственно-этический могыржо ок шижалт.
- Ӱдырым сӱретыште вераҥдыме фонат умылыдымашым луктеш, лачшымак руэн налме тичмаш огыл куэ ӧрыктара. Фон олмеш йомак сюжет гыч этюдымат келыштараш лиеш, тидын годым Марий кундемын ойыртемжым ончыкташ полшышо национальный символикымат кучылташ келшен толеш ыле.
- Сӱретым умылтарыше текстым содержаний шот дене псевдонаучный да абсурдный семын аклыман: поснак аралтыш тапычке, тушто илыше водыж нерген ойлымым авторын шонен лукмыжлан шотлыман. Марий йомакыште тидын нерген возалтме нигуштат ок вашлиялт.
Учёный-влакын тӱрыс иктешлымашышт тыгай: темлыме Салика ӱдыр образ формо, кӧргӧ структур, содержаний, семантике шот денат марий калыкын идеалжылан келшен ок тол, марий фольклорын курымла дене погымо мунлыкшым почын огеш пу, сандене ты проект тӱшка калыкын умылыдымашыжым веле луктеш.
Марий йӱла дене кылдалтше кеч-могай йодышым ончыч квалифицированный специалист-влак дене пырля каҥашыман да иктешлыман. Кугезе калыкнан исторический материалжым палыде, тыгай проектлаш ушнаш шотлан ок тол.
Савыкташ С.Носова ямдылен
