ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ

Ӧрша калык гармонь почеш огеш кушто

«Ялыште тӱвыра пӧрт уло гын, илыш веселарак, оҥайрак эрта», – тӱрлӧ кундемыш лектын коштмо годым, тыге ойлымым чӱчкыдынак колаш лиеш. Чынжымак, калыкын илышыже веселан эртыже манын, культур пашаеҥ-влак эрже-касше але каныш годымат манме гай шке пашаштышт тыршат. Кеч-мо гынат нуно илышыште куан тулым чӱктат. Теве Советский район Ӧрша селаш мийыме годымат верысе калык тӱвыра пашаеҥ-влакын тыршымыштлан сай акым пуыш.

Ӧрша тӱвыра пӧртым 1969 ийыште «Броненосец Потёмкин» колхоз чоҥен. Тунам ончышо-влакын залыште 200 верым келыштареныт улмаш, но жап эртыме семын 120 верым коденыт.

Ош кермыч дене нӧлтымӧ ик пачашан оралтыштак почто, ветеринар участке да «Ростелекомын» офисше верланеныт. Ончыч туштак ялысе библиотеке лийын улмаш, но тудым варажым школыш кусареныт.

Тӱвыра пӧртыштӧ шокшо, йоҥгыдо. Залыште пу пӱкен-влак радам дене шогеныт. Тыгайже пытартыш жапыште нигуштат койын огыл ыле. Моло культур пӧрт дене таҥастарымаште, тушто сценыжат кӱшнырак. Очыни, чоҥымо деч вара нигӧ вашталтенат огыл.

– Ӱмаште тӱвыра пӧртлан 50 ий темын. Лӱмгечылан кугу пайремым эртарышна. Тушко изижат-кугужат чылан рӱж погынен толыныт ыле. Уремыштат, кӧргыштат эр гыч кас марте сылне сем, муро йоҥгеныт, – каласкала культур пӧрт вуйлатыше Н.Топорова. – Такшым селана изижак огыл, иктаж 600 наре еҥ ила. Кундемыштына марий-влак дене пырля рушыжат, татаржат да моло калыкын шочшышт ваш келшена, икте-весым умылена.

Надежда Топорова верысе культур пӧртыш 2004 ийыште, Марий кугыжаныш педагогический институтын тӱҥалтыш классла факультетшым тунем лекмеке, толын. Тудо жаплан школышто паша вер лийын огыл, сандене Надежда тӱвыра пӧртыштӧ культорганизаторлан ышташ тӱҥалын. Тиде паша тудлан лишыл лийын шуктен, калыклан тӱрлӧ мероприятийым, пайремым эртарымашке моштымашым пыштен. Латкок ий деч вара Н.Топоровалан Ӧрша тӱвыра пӧртым вуйлаташ ӱшаненыт да кызытат ты пашам йӧратен шукта. Тыгодымак Наталья Михайловна школышто тӱҥалтыш класслаште математике урокым туныкта.

Культорганизаторын сомылжым чолга да усталык шӱлышан еҥ-влак Людмила Полушина ден Римма Павловна Булыгина шуктат, коктынат пел ставкыште улыт.

Культур пӧрт пелен икмыняр творческий коллектив: «Пеледыш» мурышо да хор ансамбль, «Улыбка» ден «Ассорти» куштышо да «Карамелька» мурышо группо-влак – пашам ыштат. «Пеледыш» ансамбльыш кокла ийготан ӱдырамаш-влак, а молышкыжо икшыве-шамыч куанен коштыт.

– Кажныже мураш мастар. Римма Павловна солист семын чӱчкыдынак сценыш лектеш. Тудо ансамбльыш коштшо ӱдырамаш-влакым мураш туныкта, а йоча-шамыч дене Людмила Полушина пашам ышта, – палемдыш вуйлатыше.

Надежда Михайловна шкежат икшыве-влаклан «Куштымашын юзо тӱняже» кружокым эртара, тыгак «Ассорти» группын участникше-влакым кушташ туныкта. А тушкыжо илалшыжат, самырыкшат уло кумылын коштыт.

Культур пӧрт пеленысе коллектив-влак эртарыме тӱрлӧ мероприятийыш кумылын ушнат. У ий, 23 февраль, 8 Март да тӱрлӧ дате дене кылдалтше моло пайремым веселан эртарат.

– Ялысе калык кажне ийынат Ӱярняш рӱж погынен толеш. Кугурак-влакат, изирак-шамычат модмашке ма мурен-куштымашке рӱж шогалыт, тиддеч посна конкурслаште уш-акыл пӱсылыкым, чолгалыкым, а тӱрлӧ таҥасымаште чулымлыкыштым ончыктат, – фотокартычке-влакым лышташлен шинчышыжла, каласкала Надежда Михайловна. – Вашке У ий лишемеш. Пайремым тӱвыра пӧртыштӧ эртарена, а каникул жапыште йоча-шамычлан тӱрлӧ модышым, таҥасымашым уремыште ыштена. Кумло-нылле икшыве погынышаш.

Кеҥежым «Пеледыш» ансамбль «Тукымвож йоҥгалтыш» конкурсыш (онлайн режимыште эртен — авт.) ушнен. Ӱдырамаш-влак кудым ямдыленыт. Тушто унам вашлийын, йӱктен-пукшен, ӱстембаке тӱрлӧ кочкышым ямдылен моштымыштым, кидпашам йӧратымыштым ончыктеныт да кокымшо верым сеҥен налыныт.

– Илалше-влакын кечыштлан уремыште эртарыме концертышкат ятырынак погыненыт ыле. Ончаш толшо калык мемнан артистна-влак дене пырля муреныт, куштеныт, самырык жапыштым шарналтеныт, – палемдыш Н.Топорова.

Моло кундемысе семынак Ӧрша селаштат самырык-влак шагалемыт. Ӱдыр-рвезе-влак верысе школым тунем лекмеке, тӱрлӧ оласе вузыш, техникумыш каят да, специальностьым налмеке, шочмо кундемышкышт огыт пӧртыл.

– Ончыч дискотекым кажне каныш кечылаште эртарена ыле, а кызыт – кок арнялан ик гана. Самырык-влак воктен улшо ялла гыч веле огыл, Азаново села, Советский посёлко гычат толыт, но шагалын, – чонжо коржеш вуйлатышын. – Йошкар-ола гыч эстраде артист-влакым ӱжына гын, калык чумырга.

Кеч-могай пайремыште марий калык гармонь почеш мурен-куштен тунемын, но Ӧрша велне тидын шотышто нелырак — тӱвыра пӧртыштӧ гармонист, баянист уке. Тидлан кӧра нунын кеч-могай пайремыштат, концертыштат караоке почеш эртат. Адакшым марий мурылан минусовкым интернетыштат муаш йӧсӧ.

Тӱнямбалне коронавирус шарлымылан кӧра ик жап культур мероприятий-влакым эртараш чареныт. Тидланак лийын, чылан гаяк онлайн режимыш кусненыт.

– Республикнан 100 ияш лӱмгечыжлан меат концерт программым ямдыленна ыле, но тудым онлайн йӧн дене эртарышна. Мутат уке, тыгайже калык дене ваш ужын, икте-весе дене мутланымылан огеш шу, – чонжым почеш Н.Топорова. – Шошымат концертым, акций ден конкурс-влакым онлайн режимыште эртарышна.

Икманаш, Ӧрша калыклан йокрок ынже лий манын, тӱвыра пӧртын пашаеҥже-влак сайынак тыршат. Тушко толшо-влакат шукемышт манын, кертмышт семын уэмден шогат, у тӱсым пуртат.

Алевтина БАЙКОВА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий