Тыгай ой уло: «Ты але вес калыкын шкенжын кухньыжо уло гын, тиде — калык, а уке гын, ужашыже веле». Республикыштына 40 тӱжем лишке татар ила. Шукертак нуно толыныт, лакемыныт, но шкешотан вераштым, йӱлаштым, кочкышыштым арален коденыт. Тидым Марий тӱвыра рӱдерын эртарыме «Калыксий» фестивальже годым татар кухньын кечыже эше ик гана пеҥгыдемдыш.
Татар-влак, нунын кочкышышт, йӱлашт нерген шуко возаш лиеш, но молан? Коклаштынак илымыштлан кӧра ме нунын чылажак огыл гынат, шукыжым палена. Кочкыш шотыштат марий, руш, татар-влак икте-весышт деч шуко мо сайже дене пайлалтыт. Мутлан, ме чыланат эчпочмакым, чак-чакым, беляшым йӧратена. Но эн ойртемалтшыжым ончыктыдеак огеш лий.
Ты калыкын эртыме корныжат кочкышым ыштымаште шке палыжым коден. Вет акрет годым татар-влак тӱҥ шотышто степь мучко ик вер гыч весыш кусныл иленыт. Кугу под ден казанлаште кочкышым шолтеныт, шылым кӱктеныт. Чесым кужу жап аралаш йӧршын ямдыленыт. Кызылыкымак налаш. Тиде — имне шылым кужу жап шинчалыште кучен коштымо чес. Шке жапыштыже Иван Грозный кугыжан дворыштыжат кӱктымӧ шылым лачшымак татар повар-влак ямдыленыт, возат. Шылым татар йӧрата. Имне, шорык, ушкал, лудо, моло кайыквусо шыл деч посна тудо ок иле. Татар-влакын кучымо ислам верашт сӧсна шылым гына лавыранлан шотла. А эше татар-влак халяль умылымаш почеш илат. Ислам дене келшышын мом ышташ да мом кочкаш лиеш, тиде — чыла халяль. А мом огеш лий — харам.
Татар кочкышышто ру дене ыштыме руаш гыч кӱэштме тӱрлӧ когыльо уло: белиш, перемеч, кыстыбай, эчпочмак, элеш, беккен, губадья… Киндым «икмек» маныт. Шӧр-торык кочкышат ятыр. Чак-чакым марий-влакат йӧратат. Тудым татар-влак кугурак пайремлан ямдылат. Чай дене йӱаш ыштыме моло сийымат мӱй дене тамлештараш йӧратат, мутлан, коштымо тӱрлӧ фруктым. Чайым татар-влак, чынжымак, шуко йӱыт. Лач чай, арака огыл, татар-влакын унам ончымо атрибутыштлан шотлалтеш.
Татар ешыште пӧръеҥ оза. Ик эн сылне пайремлан ешым ыштымаш да аза шочмаш шотлалтыт. Самырык-влакын ушнымекышт, никахым эртыме деч вара, суртыш толын пурымо йӱла ончылгоч палемдыме радам дене эртышаш. Тиде йӱлам оргнизатор-влак фестивальыш толшо-влакланат ончыктышт.
Татар-влакын национальный чиемыштат ойыртемалтше. Пӧръеҥ-влак вуйыш тюбетейкым чият. Тудо тыглай кечын да пайремлан чийышашлык лиеш. Тюбетейкын сӧрастарымаштыже эре шнур але имне поч гыч ӱп пырче лийшаш. А ӱдырамаш-влакын вуйчиемышт нунын ийготышт да статусышт нерген палдара. Ӱдыр-влак йолва мучашан калфакым чият гын, марлан кайыше ӱдырамаш-влак вуйым веле огыл, уло кап-кылым вургем дене петырат. Пайрем еда чын татар-влак лач тыге чийышаш улыт. Тылеч посна нуно тӱрлӧ сылнештарышым, мотор йолчиемым пагалат.
«Калыксий» фестиваль кышкарыште эртыше татар калыкын кочкышыжо да йӱлаже дене республикысе Татар тӱвыра рӱдерын пашаеҥже-влак палдареныт. Тудын вуйлатышыже Ильгиз Гайсин — марий татар-влак коклаште пагалыме еҥ. Пелашыже дене коктын шке калыкыштын тӱвыраштым арален, вияҥден толмо шотышто ятыр ий тыршат, ятыр мероприятийым эртарат. Пелашыже шкежат татар ӱдырамаш-влакын «Ак калфак» ушемыштышт шога. Палемден кодыман, Марий Элыште Татар-влакын региональный калыкле-тӱвыра автономийышт уло, тудым Амир Шакиров вуйлата. Презентацийыш фестивальын участникше, тыгак татар калык гыч лекше пагалыме еҥ-влак ӱжалтыныт.
С.Носова.
Авторын фотожо.
