Марий Элыште тӱрлӧ калык ила, туге гынат финным кажне кечынак от уж. Ты эл, тусо илыш, тыгак кундемна нерген мом шонымыштымат пален налаш оҥай ыле. Санна КЕЛККА дене Йошкар-Олаште палыме лийынна. Ӱдыр икмыняр кечылан рӱдолашкына пашаж дене толын.
— Санна, тый Марий Элыш икымше гана толынат? Кундемна нерген могай шонымашет?
— Финляндийыште Сало олаште илем. Тушто медшӱжарлан пашам ыштем. Марий кундемыште кокымшо гана улам. Йошкар-Олам ончал савырнен шуктенам, мылам тудо келшен. Мотор ола. Но мылам тудо тунар тӱжвал тӱсшӧ дене огыл, кунар поро кумылан калыкше дене келшен. Тыгак тыште телым лум шуко, а мӧҥгыштем лумым ынде кумшо ий ужын омыл. А Российыште мылам икмыняр гана лияш пиал шыргыжалын. Санкт-Петербургыш, Казаньыш, Карелийыш миенам. А йот элыштыже ятыр вере лиялтын: Германийыште, Италийыште, Венгрийыште, Израильыште. Эше Сибирьыш каяш шонымаш уло.
— Лум нерген ойлымо годым шӱлык шижалте. Очыни, тыланда тудо огеш сите?
— Моткоч ок сите. Мый ече дене кошташ йӧратем, а лум укелан кӧра тидым ыштен ом керт.
— Шижалтеш, тый шкежат поро, весела улат…
— Мый лютеран-влакын ешыштышт шочынам, санденак, очыни, тыгай кумылан улам. Изинек еҥым йӧраташ, поро лияш туныктеныт. Уло ешна лютеран черкыш кумалаш коштын. Но ик жап гыч авам чот черланен да ты тӱня гыч каен. Лач тунам юмылан ӱшанем иземын. Мый тудын деч молан эн лишыл айдемем налын манын, ятыр гана йодынам, но вашмутым колын омыл. Чонемлан пеш неле лийын, сандене религийым кӱчык жаплан коденам.
— Умбакыже корно куш тыйым наҥгаен?
— Тудо пагытыште изи чотан калык-влак нерген шымлаш оҥай чучын, садлан этнологий, финн-угор тӱвыра дене кылдалтше специальностьым налынам. Тунамак шке семынем кумалынам. Тиде мылам полшен, чонышкем ласкалыкым конден. Тиде жапыштак Турку университетыште медсестралан тунемынам. Юмо мылам кайыме корным ончыктен, Туркусо лютеран приходыш кошташ тӱҥалынам.
— Этнологийым, финн-угор тӱвырам шымленат, тугеже калыкна коклаште могай икгайлык улмым каласен кертат?
— Тӱвырана икгайрак. Но тыгодымак марий калык финн дене таҥастарымаште веселарак, чулымрак ала-мо. Тыште илыш шолмым утларак шижам. Мемнан дене чылажымат эплынрак, вашкыде, лачымын ышташ тыршат.
Тыгак ӱдырамашда-шамыч мураш, кушташ уста улыт, а Финляндийыште ӱдырамаш-влак спорт дене кылым кучат. Чодыраште куржталыт, тренажер залыш, ече дене коштыт, фитнесс, аэробике дене кылым кучат.
— Марий кочкышым тамлен шуктенат?
— «Мари» сийгудыш миенна. Марий калык кочкыш моткоч келшен. Поснак кинде кӧргыш пыштыме шӱр ден команмелна тамле ыле. Финн-влакынат тыгайрак сынан кочкышышт уло. Но марийын ты сийже мылам тамлырак чучо. Мый шкежат финн калык кочкышым ямдылаш йӧратем, тӱрлӧ емыж гыч когыльым кӱэштам. Тыгак рис немырыш емыжым ешарыме мылам келша, жаркойымат ыштем.
— Мыняр йот йылмым палет?
— Англичан да шведла шочмо финн йылме семынак сайын мутланем. Тыгак изиш руш, француз, эстон йылмым палем. Ончыкыжым марий йылмымат тунемаш кумылем уло.
— Тылат Финляндийыште илыше марий-влак дене вашлияш логалын?
— Уке, утларакшым мый вес калык кокла гыч араб да еврей-шамыч дене кылым кучем. Шукынжо беженец улыт. Черке паша дене нунылан полышым пуэна.
— Суоми мландыште илыше руш еш гыч йоча-влакым поген налме нерген репортажым телевиденийыште ятыр гана ончыктеныт. Тендан дене чынак тыгайже чӱчкыдын вашлиялтеш мо?
— Чылаж годым канде экранлан тынаржак ӱшанаш огеш кӱл. Да, ешла гыч икшывым наҥгайыме вашлиялтеш, но руш еш гыч гына огыл. Сандене мемнан дене вес эл гыч толшо-влаклан йоча нерген утыжым тургыжланаш амал уке.
— Шуко элыште лийынат, сандене тӱрлӧ кундемын илышыжым, тӱвыражым таҥастарен кертат…
— Российыште ӱдырамаш-влак ныжылгырак улыт. Моторын чият, чиялтат. Пӧръеҥ-шамыч пенгыдырак койышан улыт. Нелылыкыш логалшым аралаш вашкат. Тыгак Росийыште еҥ-влакын мый денем лӱдде, простан кутырымышт мыйым ӧрыктара. Теве Казаньыште лийме годым англичан йылмым туныктышо мыйым уремыште ужын да школышко унала наҥгаен. Йоча-шамыч дене урокым эртаренам. Нунылан тиде шкешотан практике лийын. Финляндийыште тыгай лийын огеш керт. Тушто еҥ-влак палыдымым чонышкышт пурташ лӱдыт. А Европышто пӱртӱсым утларак жаплат, йырым-йырысе кумдыкым яндарын кучаш тыршат.
— Мемнан деке вес ганат толаш кумыл уло?
— Мылам тыште келшен. Мый Йошкар-Олаште шке семынем шонышо еҥ-влакым муынам, мыйым тыште шукертак палыме семын вашлийыныт, мӧҥгыштем улмыла чучам, сандене вес ганат толаш кумылем уло. Ялыштат уна лияш йӧн лийже. Тунам марий калык нерген шинчымашем утларак кумдаҥеш, тендан илышда чотрак почылтеш. А ончыкыжым миссионер пашам ыштынем, ешым чумырынем. Кӧ пала, ала марий коклаштак пелашым муаш пиал шыргыжалеш.
Лидия ШАБДАРОВА мутланен.
М.Скобелевын фотожо.
