130 тӱжем наре еҥым Марий кундем Кугу Отечественный сарыш элнам аралаш ужатен. 56 тӱжемже веле сӧй пасу гыч пӧртылын. Кызыт Йошкар-Олаште илыше Раиса Павловна Киселеваланат тыгай пиал шыргыжалын: сар гыч илыше толын. Кужу ӱмырым илен. Эртыше кечылаште тудо 95 ийым темен. Лӱмгечыж дене саламлаш тудын деке мӧҥгышкыжӧ Йошкар-Оласе ветеран-влак советын еҥже-влак миеныт. Нуно олан мэржын лӱмжӧ дене тудлан шарнымашан пӧлекым кучыктеныт.
Саламлыме шомак коклаштак Раиса Павловна эртыме илыш корныжым, поснак сар жапым, шарналтен каласкален:
— Мый сарыш шке кумылын каенам. Кужэҥер райвоенкоматыш йодмаш дене 1941 ийыштак миенам. Комсомолко лийынам. Ончыч мыйым медицине курсыш тунемаш колтеныт. Вара — 1942 ийыште Касвел фронтын 33-шо армийыжын 42-шо санитарный дивизийжын 455-ше стрелковый полкшын санитарный ротышкыжо санитарлан. Тунам Совет Армийын тӱҥ хирургшо Николай Бурденко сарыште ош халатым чийыше ӱдырамаш-влак нерген тыге каласен: «Санитар сумкам нумалше, сусыргышо йолташыжын капше деке лап лийше салтак шеҥгелне уло элна шога. Мемнан санитар-влак ойлаш лийдыме лӱддымылыкым ончыктат, вет нуно кажне минутышто шке илышышт дене рисковатлат, но долгыштым герой семын шуктат. Тыгай примержым тӱжем дене кондаш лиеш…»
Кугу Отечественный сар годым правительствын кӱштымашыже-влак коклаште иктыжым ончыктенак кодыман. Тудо «О порядке представления к правительственной награде военных санитаров и носильщиков за хорошую боевую работу» маналтын да 1941 ий 23 августышто лектын. Тудын почеш сусыргышо салтакым оружийже дене пырля лукшо санитарым кугыжаныш награде дене палемдышаш улыт улмаш. Сар мучаш марте военно-медицинский службын личный составше гыч 116 тӱжем еҥ, здравоохраненийын 30 тӱжем пашаеҥже орден да медаль дене палемдалтыныт. 42 медицине пашаеҥ Совет Ушем Герой лӱмым налын. Чылаже сар жапыште 22326905 салтак ден офицер госпитальлаш логалыныт. Медпашаеҥ-влакын тыршымыштлан кӧра 76,9 процент салтак угыч стройыш пӧртылын, 6,1 процент салтакшылан полшен кертме огыл. Йошкар Армийыште тунам 100 тӱжем наре ӱдырамаш медик ыштен. Раиса Киселеват, ӱдыр фамилийже Чернова, тиде радамыште лийын.
Раиса Павловна 1943 ий 14 августышто кугу кредалмаш кайыме вер гыч нелын сусыргышо кандаш салтакым луктын. Тунам тудым «За отвагу» медаль дене палемденыт. Йолташыже Сергей Шершневымат, лучко еҥым лукмыжлан, тыгак награде вучен. «За боевые заслуги» вес медаль пелен наградной кагазыште гын тыге возалтын: «Наступательный кредалмашын неле условийыштыже медицине службын лейтенантше Раиса Чернова санитарный ротышто медицине полышым пуэн, 120 салтак ден командирым пидын».
«Йошкар Шӱдыр» орден дене ӱдырамаш 1944 ийыште палемдалтын. Тидын нерген тыге возалт кодын: «1944 ийыште 22.08 гыч 3.10 марте эртыше наступательный бой годым санитар Чернова Р.П. 130 сусыргышым луктын, 1018 боец ден офицерлан коваштышкыже инъекцийым ыштен».
Раиса Павловна шкенжым кызытат лӱддымӧ айдемылан шотла. А тунам тыгай лияш маршал Георий Жуковын приказше кумылаҥден: «Сусыргышо-влакым сӧй пасуэш кодаш огыл!» «Ме тыгак ыштенна. Молан вийна ситен, чыла ыштенна, утларакат, очыни. Кеч-могай неле условийыште сусыргышо-влаклан полшашак тыршенна. Нуным улак верыш шупшын толашенна: плащ палаткыш пыштенат, шке ваче валнат. Бомбитлымымат, пулемёт ден артиллерий лӱйкалмымат ончен огынал», — шарналта неле жапым ветеран. Шкежат икмыняр гана сусырген, но тидын нерген тунам шонен огыл.
Кугу Отечественный сар деч вара Раиса Павловна кужу жап Кужэҥер районысо эмлымверыште пашам ыштен. Таче тудо Йошкар-Олаште ила.
С.Носова.
Снимкыште: Р.П.Киселева сар годым; ветераным лӱмгече дене саламлаш мийыме годым.
Фотом Йошкар-Оласе ветеран-влак совет гыч налме. 
