Интернетыште Йошкар-Олаште Марий Элысе калык-влак келшымаш пӧртым ышташ тӱҥалме нерген увер лекмеке, ты шотышто каҥашымаш койын ылыжеш. Иктышт пеш кӱлешан пашалан шотлат гын, южиктыже ты шонымашым илышыш шыҥдараш шонышо-влакым шудалешат манаш лиеш…
Марий Элын 100 ияш лӱмгечыже вашеш республикыш элнан премьер- министрже Михаил Мишустин толын коштын. Вашлиймаш годым регион вуйлатышына А.Евстифеев кундемыштына илыше тӱрлӧ калык ден конфессий коклаште кыл саем толмо да Келшымаш пӧртым ышташ кӱлешлык нерген ойлен. Тылеч вара тидын шотышто премьер-министрын пунчалже лектын: РФ Правительстве ты пӧртым чоҥаш 679,6 миллион теҥге кугыт субсидийым ойыра. Мемнан регионлан окса полышым пуаш кӱлешлыкым Кугыжаныш Думышто ончыкылык кум ияш бюджетым канашыме годым шотыш налыныт. 6000 миллион теҥгежым 2021-2022 ийлаште, а 76,9 миллионжым 2023 ийыште «Тӱвырам вияҥдымаш» кугыжаныш программе почеш ойырышаш улыт.
Келшымаш пӧртым шке жапыштыже Республикысе ончер рӱдерым нӧлташ палемдыме верыште чоҥаш тӱҥалыт. А тудо Первомайский урем ден Ленин проспект ушнымаште, ончычсо «Йошкар-Ола» унагудо олмышто лийшаш. Рӱдерым ныл пачашаным ышташ палемдыме. Тений мартыште чоҥаш тӱҥалшаш улыт. 2023 ийыште объект ямде лийшаш да пашам ышташ тӱҥалшаш.
Каласен кодыман, тыгай Келшымаш пӧрт-влакым Российысе регионлаште чоҥымо паша этнокультурный тӱшка-влак дене пашам ыштыме сай механизм семын аклалтеш. Тидым моло регионыштат палемдат. Пример шотеш пошкудо регионлам налаш лиеш. Мутлан, Татарстаныште 240 национально-культурный автономийым ушышо Татарстанысе калык-влакын ассамблейыштат Келшымаш пӧртыштак пашам ышта. Кажне организацийын шкенжын пӧлемже уло, а мероприятийым эртараш зал-влакым, оборудованийым, сцене костюмымат чылан Келшымаш пӧртыным кучылтыт. Технический базыжак мом шога…
Марий Элыште национальный организаций-влакым ушышо тыгай пӧрт уке. Кеч тидлан республикысе Мер-политик рӱдер келшен толмо нергенат ойлышо-влак улыт. Но тиде тыге огыл, ӱшандарыш тудын директоржо Эдуард Александров.
Тачысе кечылан Марий Элыште 50 утла тӱрлӧ калык ила. Нунын коклаште кылым саемдыме шотышто мер паша республикыште сайын кая, палемдыде ок лий. Келшымаш пӧрт лиеш гын, тудо эшеат сайрак. Тыгак 14 национально-культурный автономий уло. Но иктыжынат шке офисше уке. А кугыжаныш велым национальный йодышлан тӱткыш эре кӱлеш, Совет Ушемым ыштыме годым тидлан эше Ленин кугу верым ойырен.
Мом тыште ӱчашашыже: Келшымаш пӧртлан шийвундым ойырымо нерген пунчал республикын огыл, Россий Правительстве кӱкшытыштӧ лектын. Шоналташ гын, марий мер шӱлышан организаций-шамычын еҥыштлан погынашат эре верым кычалашышт логалеш. Эсогыл республикысе Марий тӱвыра рӱдерат филармонийын шеҥгелысе ик ужашыштыже гына вераҥын. Марий юмыйӱла рӱдерынат кызыт Йошкар-Олаште погынымо верже уке…
Келшымаш пӧртын кӱлешлыкше нерген икмыняр еҥ деч вашешташ йодынна:
Лариса Яковлева, Россий Президент пелен Наций-влак кокласе кыл шотышто советын еҥже, Российысе марий-влакын калыкле-тӱвыра автномийыштым вуйлатыше:
– Мый, Россий Президент пелен Наций-влак кокласе кыл шотышто советын еҥже семын рӱдолаштына Келшымаш пӧртым ышташ кӱлешлыкым палемдынемак. Ты паша Россий мучко Президентын кӱштымшыж дене келшышын ышталтеш, ме тудым шуктышаш улына. Тауштыман мемнан регион вуйлатыше Александр Евстифеевлан премьер-министр ончылан тыгай йодышым нӧлталмылан да тудым чоҥаш федеральный бюджет гыч шийвундым ойырымылан.
Келшымаш пӧрт республикысе мер да национальный чыла организацийым ушаш, коклаштышт кылым пеҥгыдемдаш полшаш тӱҥалеш. Таче мемнан республикыште нунын еҥыштлан пырля вашлиялташ келшыше вер уке. Вес регионласе келшымаш пӧртлан практикыштым ончалаш гын, тушто тӱрлӧ калык-влакын йылмыштлан туныктымо рушарня школ-влакат улыт. Йоча-шамычым иктыш чумырен, шке шочмо йылмыштым, йӱлаштым, тӱвыраштым палаш туныктат. А шке йылме тӱвыраштышт чыла тиде сайрак вуйушышкышт шыҥдаралтеш.
Республикыштына тыгай пӧртын кӱлешлыкшым вуйлатыше-влак умыленыт, тидлан тауштыман. Сай шонымашым илышыш шыҥдарыме ваштареш улшо-влак шотышто чаманаш гына кодеш. Ме умылена, тений сайлымаш эртышашлык идалык, нунат шкенштым ончыктынешт. Шке кӱлешлыкыштлан кӧра ты шотышто калыкым алгаштараш тыршат. Тӱрлӧ кӱкшытысӧ бюджет кузе ышталтымымат огыт умыло гай чучеш…
Куанен палемдынем, Российысе регионлаште улшо да пашам ыштыше марий калыкле-тӱвыра автономий-влакын тусо келшымаш пӧртлаште вашлиялташышт йӧнышт уло. Мутлан, шукерте огыл Тюменьысе марий-влакын автономийыштын еҥышт мый декем ты шотыштак полшаш йодмаш дене лектыныт ыле. Мутланен келшымеке, Тюменьысе Келшымаш пӧрт нуныланат шке омсажым почын. Иктешлен каласынем: «Йошкар-Олаште Келшымаш пӧрт лийшаш».
Марий оньыжа, республикысе Мер-политик рӱдер вуйлатыше Эдуард Александров:
– Келшымаш пӧрт кӱлеш. Таче Марий Элыште тӱрлӧ мер ушем, калыкле-тӱвыра автономий, диаспор улыт, но нуным ушышо, коклаштышт кылым ышташ полшышо оралте уке. Тыгай пӧртым ыштыме нерген колмеке, мый моткоч куаненам. Марий Эл вуйлатышын сай ошкылжылан, Россий Правительствын полшымыжлан тауштыман гына.
Моло регион-влакын опытыштым ончалаш гын, тыгай пӧртым почмаш ты але вес кундемыште илыше калык коклаште кылым саемдаш полшышо йӧн. Вет тушто тоштер, ончер, каныме, творчествылан шӱмаҥдыме вер, йӧн ситышын уло. Южиктышт тидлан Мер-политик рӱдернат сита маныт, но тудын функцийжак весе, административный сынанрак улмыжым лӱмжӧ гычат умылаш лиеш. Тушто калык коклаште келшымашым пеҥгыдемдые пашам огыл шуктат. Тӱҥ шотышто федеральный, верысе исполнительный орган-влакын депутатышт, сенаторышт пӧлемым айлат. Мер палате гыч Регионым вуйлатыме рӱдер марте тӱрлӧ структурым ончыкташ лиеш. Чаманен каласыман, тидын дене пырля Марий калык дене пашам ыштыше пӧлка да Руш тӱвыра рӱдер деч молылан вер ок сите. Келшымаш пӧрт лийын шуэш гын, тушто шке верым мушо организаций-влакын паша лектышыштак весе лиеш ыле.
Ильгиз Гайсин, республикысе Татар тӱвыра рӱдер вуйлатыше:
– Келшымаш пӧрт республикыште лийшаш. Но тудо могай лийшаш: ончылгоч проектым шонен, моло республик-влакын опытыштым шотыш налын ыштыман. Туштоо вераҥшаш организаций-влаклан уставыштышт возен шындыме задаче-влакым шукташ чыла йӧн лийшаш. А тиде – эн ончыч шке калыкын йылмыжым, историйжым, тӱвыражым, йӱлажым тунеммаш. Творческий коллектив-влакланат вияҥаш да мастарлыкым ончыкташ йӧн лийшаш.
Чынжымак, таче тӱрлӧ калыкын еҥже-влаклан пырля погынаш куштылгыжак огыл, умылыдымашат лектын кертеш. Сандене Келшымаш пӧртым ыштыме йодышым жапыштыже тарватыме.
С.Носова ямдылен.
