Морко район Кугу Шӱргӧ ялын эргыже Валерий Васильев эртыше арняште астрономийыште философий науко доктор лӱмым (мемнан дене ты лӱм физике да математике кандидат лӱмлан лишыл) Германийыште арален. Тиде чулым рвезе нерген материалым ме эше 2008 ийыште возенна ыле. Тунам тудо але школышто гына тунемын. А кызыт Валера лӱмлӧ шанчыеҥ, ятыр сеҥымашыже уло.
— Валерий, очыни тыйым космос школышто тунеммет годымак сымыстарен?
— 1-4-ше классым Пектывайсола школышто тунемынам, а визымше классыште Национальный президент школ-интернатыш вонченам. Тунамак мылам физике ден математике предмет-влак пеш келшеныт, санденак Политехнический лицей-интернатыш экзаменым кученам. Тушто тунеммем годым Москвасе авиационный институтыш тунемаш кайынем ыле, молан манаш гын шольым дене тӱрлӧ авиамодельым ышташ йӧратенна. Астрономий изинек келшен. Ачам дене пырля шӱдыр йӱрым, Кече ден Тылзын петырналтмыштым эре онченна. Сандалык мыйым изинек сымыстарен.
— Лицей деч вара Москваш каенат…
— 11-ше классыште астрономий дене всероссийский олимпиадыште сеҥышыш лектынам, сандене МГУ-н физический факультетышкыже экзамен деч посна налыныт. Тушто мылам моткоч келшен, вет тиде элнан ик эн чапле вузшо. Факультетшат ик эн сайлан шотлалтеш, туныктышо-влакат кӱкшӧ шинчымашым пуат. Тунемме жапыште Йӱдвел Кавказыште Россий науко академийын Специальный астрофизический обсерваторийыштыже практикым икмыняр гана эртенам. Дипломым астрофизике ден шӱдыр астрономий кафедрыште возенам. Университетын тӱҥ оралтыштыже иленам, факультетыш ик минут гына кайыман ыле.
Ом шылте, тӱналтыште неле лийын. Тӱҥжӧ — чытыман да кыртмен тунемман ыле. Мый тидым ыштен кертынам. МГУ-што тунемме мыланем Москван тӱрлӧ тоштержым ужаш, консерваторийыш йолташем-шамыч дене коцертлашке кошташ йӧным пуэн.
— А кызыт кушто тунемат?
Москвасе кугыжаныш университет деч вара Германийыш аспирантурыш корным кученам. Астрономий группыш мый денем пырля мемнан вуз гычак эше ик ӱдыр пурен. Тушко чыланжак огыт логал. Икымше гана тиде школышто Германийыште диплом пашам возымем годым лийынам. Научный вуйлатышем мыйым Гейдельберг олаш ик арнялан шанче школыш колтен. Тиде школ дене лишкырак палыме лиймек, тушко логалаш манын, йодмашым колтенам. Тыге 250 йодмаш гыч 20-жым ойырен налыныт. Нунын коклаште мыят лийынам. Ондак мый денем скайп дене мутланеныт, документым тергеныт. Вузым йошкар диплом дене тунем пытарымылан да диплом паша жапыште почмашлан (открытийлан) кӧра мыйым шкешт деке ӱжыныт.
МГУ-што группыштына шуко уста ӱдыр-рвезе лийын. Теве кызыт ик рвезе Швейцарийыште тунемеш. Тений январьыште тудын деке унала мийышым. Женевым ончал савырнышна, эсогыл Кугу адрон коллайдерым шке шинча дене ужынна. Альпыште сноуборд дене мунчалтенна, но лавине волен кертме лӱдыкшылан кӧра курык гыч мемнам вертолёт дене волтеныт. Тыгак эше ик ӱдырна Францийыште, Ниццыште, тунемеш. Ӱмаште кеҥежым ик арня тудын дене уна лийынам.
Кумданрак — «Марий Эл» газетын
2018 ий 16 февральыште лекше номерыштыже лудын кертыда.
Лидия ШАБДАРОВА.
