Вате-марий – мужыр оҥгыр

Илыш мундыра
Илыш… Тудо шуко шӧрынан да йыжыҥан. Айдеме шочеш, школыш кая, профессийлан тунемеш, армийыш миен толеш, пашам ышташ тӱҥалеш, ӱдырым налеш, марлан кая, тукымым шуен, коча-кова марте илен шуэш… Изи годым илыш корно моткоч кужула да кумдала чучеш. Уке улмаш. Тудо моткоч писын эрта, пуйто поезд тора олашке вашка. Илышын нине татше-влакым эртымек, окна ончык шинчын, канде кавашке ончалат да Семён Вишневскийын «Пиал» поэмыж гыч ужашым йӱкынак лудын колтет:
Кӧ пала, молан шоҥгемме годым
Рвезе жап эре ушеш возеш?
Кеч шукерте тудо модын кодын,
Талгыдыла корно ӧрдыжеш.
Чынак, рвезе жап шукертак чеверласен. Эртыше пагытым шарналтыме еда кумыл вола… Туге гынат, пытартыш жапыште чон йӧршын вес семын юарла, тӱнят веселаҥмыла коеш. Тидлан, конешне, амалжат уло: Юлсер кундемысе Нурмучаш Шайра ялыште илыше Черновмыт еш 22 мартыште шӧртньӧ сӱаным палемда. Николай Фёдорович ден Галина Ивановнан икте-весым йӧратен, ваш-ваш пагален да умылен илымыштлан – 50 ий!
А тиде илыш мундыраже кушечын тӱҥалын? Кушто да кунам мотор каче чевер ӱдырым вашлийын? Вате ден марий, шочшо-влакым ош тӱнялан пӧлеклен, йол ӱмбак шогалтен, тыглай веле огыл, эсогыл кугезе коча-кова марте кузе илен шуктеныт?

Самырык пагыт – мӧр пеледыш
Николай Фёдорович Чернов, Шайра кундемыште Чорноп Мику маныт, ешыште улыжат ик шочшо лийын. Ушан рвезе кушкын, спорт дене пеҥгыде кылым кучен. Шочмо школым тунем пытарымекыже, Волжск оласе 4-ше №-ан ГПТУ-што чоҥышо-каменщик специальностьым налын. Моло вийвал рвезыеҥ семын шочмо эл ончылно порысым шуктен: салтак радамыште лийын, мӱндыр Абхазий гыч старшина званий дене пӧртылын.
60-шо ийла мучаште Микум Моркысо стройкышко командировко дене колтеныт. Пошкудо районым нӧлтымаште да тӱзатымаште ятыр жап тыршен. Вара «Урожай» ДСО-шко пурен. Морко кундемыштак типографийыште пашам ыштыше яндар шинчаончалтышан, мотор капкылан Галям вашлийын.

Морко ӱдыр
Галина Ивановна Алсолаште, куд икшыван ешыште шочын-кушкын. Ачаже, Иван Павлович Павлов, колхоз вуйлатыше лийын. Екатерина пелашыж дене коктын куд йочам йол ӱмбак шогалтеныт (Галя ешыште кокымшо ньога лийын). Кугешнаш гына кодеш: тачысе кечылан нунын кум шочшыштлан Марий Эл Республикын почётан лӱмжым пуэныт.

Шым Шайрам тарватен
Ӱдыръеҥын пӱрымашыжак тыгай: ача-ава шулдыр йымач ойырлен, пелашын суртышкыжо кусныман, шешке лийман, шке лӱмым монден, Стапан але Мику ватыш савырныман…
1971 ий 22 мартыште Чорноп Мику кугу сӱаным тарвата. Тудым шым Шайра гыч шуко еҥ ончаш погына. Уке гын, кузе? Ятыр ӱдырын чонжым йӱлалтыше мотор каче Элнет вес веке кок кугу машина калык дене мужырлан каяс!
Самырык-влак Нурмучашыште, ешвуйын шочмо суртыштыжо, илаш тӱҥалыт. Вате ден марий Волжский райпон Шайраштак верланыше кевытышкыже пашаш пурат, икте-весылан эшеат пеҥгыде эҥертыш лийыт: мӧҥгыштат – коктын, пашаштат – пырля. Ял калыкым поро мут дене вашлийын, йодмо сатум ужален, сай шомак денак ужатен, вес ганат толаш ӱжыт.
Кожмак чонан, мланде пашалан шӱман Николай ден Галина Черновмыт 1975 ийыште Карл Маркс лÿмеш колхозышко куснат да тушто сулен налме канышыш лекмешкышт тыршат. Галина Ивановна шурно складым вуйлатен гын, Николай Фёдорович ончыч трактористлан ыштен, вара бригадир лийын.

Тукым гыч тукымыш…
Паша тыршыме дене лектышан гын, еш илыш йӧратымаш саска дене тичмаш да поян. Галина Ивановна ден Николай Фёдорович кум шочшым – кок эргым да ик ӱдырым – ончен-куштеныт, кӱшыл шинчымашым пуэн, йол ӱмбак шогалтеныт. Кугуракышт, Игорь, ача-ава сурт гыч посна лектын, сурт-печым шочмо ялыштак чоҥен, кызыт «Ариада» ЗАО-што пашам ышта. Кокымшо шочшышт, Надежда, пошкудо Курмузак ялыште ила, Сотнур школышто марий йылме ден литературым туныкта. Изиракышт, Владимир, Йошкар-Олаште лакемын, УФСИН-ыште тырша. Чыланат ешан да шочшан улыт.
Мокталтен, вӱчкалтен колтымо шуэш тукымым шуяш да вияҥдаш келшыше шешкан да веҥан тиде ешым. А куд уныка ден уныкан ик шочшыжо Черновмыт ешым эшеат волгалтарат, эрлашке ӱшанлын ончаш кумылаҥдат.
Николай Фёдорович ден Галина Ивановна ӱмырыштым арам илен огыт эртаре, почешышт волгыдо кышам кодат, чумыр яллан пример улыт. Тиде еш пашамат пырля-пырля ышта, пайремымат шот-рат дене эртара, шоҥешталтше пураже да кинде-шинчалже дене тора ма лишыл унам, пошкудым, порын вашлийын, ласка чон дене ужата.

Саламлена да тыланена
Вате-марийлан шӧртньӧ сӱан марте илен шуаш – кугу чап, кугу пиал. Тек тиде суртышто эше шуко чапле пайрем гӱжла, весела муро йоҥга, поро кумыл озалана. Мужыр оҥгыр гай вате-марий Галина Ивановна ден Николай Фёдоровичлан пеҥгыде тазалыкым да ласка шоҥгылыкым тыланен кодына.