– Валя, таче Волжскыш каем, сандене мый декем жапетым йомдарен ит кошт, – телефон пуч вес велне палыме писатель Маргарита Тимофеевна Ушакован йӱкшӧ шокта.
«Йӧра, тугеже паша кечем Йыраҥъял гыч тӱҥалам», – семынже шоналтыш Валентина Сидорова, Волжский районысо Калыкым социально обслуживатлыме комплексный рӱдерын социальный пашаеҥже. Ӱмбал вургемым чияш тӱҥалмекыже, телефонжо адакат «муралтыш».
– Валя, таче толат гын, киндым налын кондо, пожалуйста, – Настюк акажын йӱкшым палыш.
…Йыраҥъялыште илыше кок павайже деке тарваныме водын Валентина Леонидовна киндымат, сакырложашымат, кампетымат, печеньымат, эмымат, шовынымат, молымат ончылгоч налын ямдыла. Эрдене сумкажым я багажникыш шынден, я рульыш сакен, велосипедшым кушкыжын, кум километр коклаште верланыше ялыш кудалеш. Тыште тудым шуко паша вуча: илалше еҥ-влакын вӱргорно давленийыштым висаш, тазалыкыштым умылкалаш, пӧрткӧргым йытыраяш, корем гыч вӱдым кондаш, кочкаш шолташ, кӱлмӧ годым мончаш олташ, шошым пакчам кӱнчаш, йыраҥым ыштен, тӱрлӧ нӧшмым ӱдаш, шоганым, пареҥгым шындаш, кеҥежым сомылаш, мландым пушкыдемдаш, шыжым лектышым поген налаш, телым лумым куаш…
– Эше мутланаш. Илалше-влак пашалан огыл, а мутым вашталташ утларак вучат, шкетын илен, пеш йокрокланат, – шыргыжалын ешарыш Валентина Леонидовна. – Нунын деке мийымекем, чарныде ойледылаш ямде улыт.
Валентина Сидорова шочынжо Звенигово районысо Лесной ял гыч. Кандашияш школым тунем пытарымыж деч вара Эсмекпляк (Исменца), Памар селала гоч Волжск оласе 15-ше ГПТУ-ш ОТК контролёрлан тунемаш коштын.
– Тунам Элнет гоч нимо лийын огыл, ик сер гыч весыш пуш дене вончыктареныт. Кызыт пеш чапле кӱвар: кеч йолын ошкыл эрте, кеч машина дене кудал вончо, – ӱдыр годсо жапшым шарналтыш Валентина Леонидовна.
Училище деч вара «Волжскпродмаш» предприятийыште кум ий пашам ыштен. Тушечын шошо-шыже призыв годым военкоматыш возаш полышкалаш налыныт, а вара инспекторын пашажым темленыт. Ныл ий гыч Провой мотор ӱдыр Юлсер шешкыш савырнен, йочам ыштен да Волжский районешак лакемын.
–Пелашем компрессор станцийыште смене дене пашам ыштен. Изи ӱдырнам нигӧ дене кодашат, военкомат гыч лектын, ялсовет администрацийын темлымыж почеш, социальный пашаеҥлан пурышым. 26 ий жапыште тӱрлым ужым, тӱрлым кольым, но икшыве-влакын шочмо авам шкетшым кодымышт деч шучкыжо тетла нимо уке манын шонем, – каласкала Валентина Леонидовна. – Ончыч ныл еҥым пуышт. Тынаржым ончаш пеш каньыле ыле, вара эркын-эркын ешарышт, таче кечылан латкумыт марте шуктышт. 26 ий жапыште 26 у еҥым ончаш налынам, тышечын латкумытшо таче кечылан илыш гычшат каеныт. Паша куштылгыжак огыл…
Конешне! Латкум еҥ – латкум койыш-шоктыш. Кажныж дене ик ойым муын, мутланен моштыман. Теве Приволжский посёлкышто илыше аваж ден эргыже шкеныштым Валентина Леонидовна деч моло социальный пашаеҥлан ынешт ончыкто, ты шотышто поснак Сергей «нечкышлана». Илалше моло еҥат «Валяштымак» веле вучат, тудланак веле ӱшанат.
Таче социальный пашаеҥ Йыраҥъялыште кок еҥым онча, Шарачаште – визытым, Черкысолаште – нылытым да Приволжскийыште – кокытым. Коклаштышт илалше веле огыл, йоча церебральный паралич дене орланыше 7 ияш рвезе ден уш дене варашрак кодын вияҥше 22 ияш ӱдырат улыт. Эн шоҥго павай 91 ийыш тошкалын. Тудо эше тошкыштеш, но вуйжо начарын пашам ыштымылан кӧра мом ыштылмыжым кече еда эскераш кӱлеш.
– Такшым латнылытын улыт ыле. 27 майыште 83 ияш Майрук кувай колен колтыш, – шӱлыкын мане Валентина Леонидовна. – Икшывыже, лишыл родыжо лийын огытыл, чылт шкет илыш. Вуйжо дене чот орланыш, сандене шкеак кочкаш шолтен пукшенам, вургемжым мушкын шымартен чиктенам… Сурт-печыжымат пелашем дене коктынак олмыктышна, палисадникымат шындышна, профнастил саварымат шогалтышна. Пеш чатка пӧрт гыч кайыш… Шкет улмыжым пален, колымекыже, весе-влак утыжым ынышт азаплане манын, чиктен пышташ келшыше вургемымат налын ямдылен, оксамат поген ыле. А марийже гын илымыж годым шканжат, пелашыжланат пеш сайын пужарыме оҥа дене колоткам ыштен ямдылен. Тудым пӧрт туврашыш кӱзыктен пыштеныт улмаш. Суртоза шукертак колен. А ватыжлан ыштыме колотка иктаж 17 ий киен, очыни. Тудым пелашем дене волтышна – тугай куштылго! Ӱмбачынже куэмым шупшна да… Майрук кувайым сайынак поген пыштышна, шонем. Кумытшымат, индешыжымат меак чӱктышна, эр едат меак уштена, Юмо дечын Майрук кувайым Кава Кугыжанышыш вераҥдаш сӧрвален йодына.
Шижалтеш, Валентина Леонидовна ончымо кажне еҥже нерген шагат дене каласкален кертеш, тыгодым чурийже койын вашталтеш: я волгалт кая, я шӱлыкаҥеш, я чаманышын коеш…
– Нелырак ыле гынат, ик инвалид пӧръеҥым мучаш марте ончышым. Тудат ик кечын машинаж дене ала-кушечын колоткам налын конден да пӧрт туврашыш кӱзыктен пышташ мыйым полшаш йодын. Тыге ыштымыжлан шылталыде шым чыте. «Пашат тугакшат шуко, колем гын, эшеат ешаралтеш. Кеч колоткам налын коштшашет огеш лий», – лыпландарыш. Тылеч вара шуко ыш иле… Пеш поян пӧръеҥ ыле. Шкет илен гынат, уло-уке оксажым эре сберкнижкашке оптен. Колымекыже, шӱдӧ утла тӱжем теҥгеже кодо – чыла кугыжанышлан лие, – поян улмыж ӱмбач нужнан илыше пӧръеҥым чаманен мане Валентина Леонидовна.
Такшымже социальный пашаеҥ-влакын граждан-шамыч деке лектын коштмо графикышт уло…
– Тудын почеш пашам ышташ лиеш гала? Вет шоҥгыеҥ таче сай, эрла ок керт, сандене южышт деке кажне кечын огыл, кечеш икмыняр гана миен толам. Каныш кечынат. Тыгайже мыйын кызыт кумытын улыт, – каласкала Валентина Леонидовна. – Паша кечем шым шагат эрденак тӱҥалеш. Ончыч Шарачаште коштам, вара Йыраҥъялыш каем, вара – Черкысолашке, арняш кок гана Приволжский посёлкыш кудалышт савырнем. Могай пашам ышташ йодыт, чыла ыштем. Тиде мыйын сомыл огыл манын, ик ганат отказен омыл. Ноялтеш. Южгунам пелашем машинаж дене коштыкта, кеҥежым велосипед дене кудалыштам, телым изиш нелырак, но нимат огыл – тунемалтын.
Пелаш нерген мут лектын гын… Российыште кажне еҥ идалыклан ик гана флюорографийым эртышаш, верысе амбулаторийыште але эмлымверыште тергалтшаш. Икымшыже Шарача кундемыште уке, сандене Валентина Леонидовна павай-чачайже-влакым марийжын машинашкыже шында да Сотнур селасе але Волжск оласе эмлымверыш наҥгая. Пелашыже Владимир Васильевич вуйым ок шупш, тышкыжат-тушкыжат кумылын кондыштара.
– Паша гыч ноен пӧртылмем ужын, пелашем пеш чамана, пенсий ийготыш шумекем, а тидыже кок ий гыч лиеш, канаш темла. Шкежат изишак каналтынем да… Илена – ужына, вет шоҥгыеҥ-влак шке павай-чачаем гай улыт. Иктажше деке ик кече веле ом кай гынат, шкемым пеш кугун наказатлымемла чучеш. Мыланем Маргарита Тимофеевна Ушакова дене мутланаш моткоч келша, Настю, Зина акаммытат кумылым налыт. Такшым, чылан сай, поро улыт. Палем, кажныже мыйым шӱм вургыж вуча. Мыят нунын деке эре вашкем.
Конешне, шкеже сай улат гын, калыкше тый денет кузе осалын койын кертеш? Валентина Леонидовна ончымо кажне еҥжылан кугу тӱткышым ойыраш тырша, шочмо кече, 8 Март, 23 февраль, Илалше-влакын кечышт дене шокшын саламла, пӧлекымат ышта.
Валентина Леонидовнан пашажым Волжский районысо Калыкым социально обслуживатлыме комплексный рӱдерат, Волжский районын администрацийжат, Марий Эл Республикын Социальный вияҥмаш министерствыжат Чап грамотышт дене ик гана веле огыл палемденыт. Но эн кугу наградыже – Россий Федерацийын Паша да социальный аралымаш министерствыжын Чап грамотшо.
– Ончаш ӱшаныме латкум еҥ гыч кажныж деке шке суртышкем гай коштам, тушто таче кечылан могай-могай пашам ыштышашым раш палем. Илалше еҥ, инвалид-влаклан эре ойлем: «Пенсийыш лекмешкем, илашак тыршыза, таза лийза». Нуныжо тӱрлын вашештат, а чот йӧсыланышыже маныт: «Ала ынде… Тазалык пеш начар да… Тыге йодат гын, илашак тыршена… Шкеже мемнам кудалтен ит кае!» Теве тыге икте-весылан ӱшаным пуэн, эҥертен, кутыркален илена, – шыргыжеш Валентина Леонидовна.
Маргарита ИВАНОВА.
Снимкыште: В.Сидорова.
Авторын фотожо.
