Марий тиште кечын, 10-шо декабрьыште, Марий Эл Республикын тÿвыра, савыктыш да калык паша шотышто министерствыже «Калыкын эн сай книгаже-2018» конкурсышыштыжо мыланем «Книгагудо дене сай паша кылым кучымаш» номинацийын лауреатше» дипломым кучыктыш.
Ялысе книгагудо
Шонен омыл, но тыгай аклымашат уло улмаш. Вигак Кÿшыл Мосара книгагудо ушыш толын пурыш. Лудаш гына тунем шумек, эре тушко куржталынам. Библиотекарьлан пеш чолга ÿдырамаш Ольга Емельяновна Чернова ыштен. Йоча-влак шке коклаштына ÿчашен-ÿчашен лудынна. Ольга акай мо нерген лудмыжым, книгаште кöлан мо да молан келшен, кажныж деч йодын. Южо йочам йÿкын лудыктен. Оҥай ойлымаш але йомакым роль дене лудаш, почеламутым чылан ончылно сылнын каласкалаш пеш йӧратенна.
Ольга Емельяновналан Мосара ÿдыр-влак кугу таум ыштат: тÿрлаш, крючок дене пидаш туныктымыжлан. Карта шовычым тÿрлен, ешыште кажныжын шке шовычшо лийшаш да тудын дене гына шÿргым ÿшташ заданийым пуэн. Ялысе трахсестра дене пырля, тудо сурт еда посна шÿргышовыч улмым, пöрт кöргö яндарлыкым, коҥга ошемдымым терген коштын (1955 ий). Умывальник воктене эре тошто тувыр кечен гын, ынде пудаште кажныжын шке шовычшо ойыртемалтше тÿрлеман лийшаш, тунам трахом чер огеш пиж. Колхоз канторыш пашам налаш толмо годым, калык ончылно Ольга Емельяновна кöм моктен, а кöм шылтален ойлен. Тудын ойлымыжым ача-ава-влак мӧҥгыштышт ушештареныт. Пöрт омса лондем турасе кÿвар чот лавырга, сандене ломыжым шавен, пуалтыме машинан тошто кÿртньö сеткыж дене нÿжен-нÿжен, шыште гай лиймеш мушкына ыле. Йолташ ÿдыр-влакын кÿварышт чиялтыман лийын, ачам чиялтен огыл, эн изи Серёж шольым кум ияш лиеш, тунам веле чиялташ сöрен (1967 ий), «чиялтыме кÿварыште ньога кылма» манын.
Мöҥгыштö кастене ава вынерым куэн але кÿнчылам шÿдырен, я пиж-пошмакым пидын гын, мыланна «Марий коммуна» газетым, марий книга-влакым йÿкын лудыктен. Шарнем, «Тимур и его команда» книгам опкын гае лудынам, чарнен ом керт, изиш гына кодын, но, шеремет, латик шагатлан лампычке кум гана чыр-чыр изем кая да йöрыкталтеш. Колхозын дизельный электростанцийжым Онтон чÿчÿ чарен шогалта. Мый, шöлдыраваке кÿзен, одеял йымак шылын, фонарик дене лудын пытаренам, книгам весылан пуаш вашкенам.
Книгам тыге йöратымем ÿдыремланат куснен, лудмо дене вел каналта, лудде малаш огеш воч. Таня да Катя уныкам-влак книгам, журналым «нелынак» колтат, шкештат ала-мом возаш, сÿретлаш тыршат. Телефон ден гаджет-влак гына книга деч ынышт шÿкал ыле.
Район нерген икымше книга
Тоштерыш пашаш толмек, район нерген шуко кÿлешан уверым погенам, но чон корштен: тиде материал яшлыклаштак веле кия. Школышто СССР-ын чыла республикым, рӱдолажым шымлена. Тыгак Африкыже, Америкыже… А районнам огына пале. Тыште туныктышын титакше уке, а вот öпкеже уло: районын историйже нерген, районым чапландарыше лÿмлö еҥже-влак нерген налын лудаш нимогай книга уке. Марий Турек районысо 17 профессор ден 40 утла науко кандидат кокла гыч иктыжым, Руслан Аркадьевич Бушковым, тоштерын фондышкыжо пуртышым да коробка-влак тич шыҥ-шыҥ шогалтыме папке-влакым ончыктышым. «Апшат кÿртньым тапта, пекарь киндым пышта, а те, тиде поянлыкым иктешлен, район нерген книгам возыза. Тидым теак веле ыштен кертыда: историк, шымлызе, журналист, фотокорреспондент, этнограф, мемнан районын марий эргыже, кугешныме шанчыеҥже улыда, Озаҥ оласе архивым сайын паледа. Сандене район нерген икымше книгам возаш теак веле шотлан толыда», – манын, тудым пашалан пижаш таратышым.
1997 ий гыч Руслан Аркадьевич эркын-эркын рукописьым кондедаш тÿҥале, а ме, тÿвыра пöлкан да пионер пöртын секретарь-машинисткыже-влакым тарлен, «Ятрань» печатный машинке дене печататлаш тÿҥална. Книгам возымаш мелнам кÿэштме гай огыл: шуко кычалаш, верештме материалым вес документ-влак дене таҥастараш кÿлеш. Тыгодымак ончыч возымо нерген адак у увер лектеш, садлан, мöҥгеш пöртылын, ешарен серыман. Тиде ешартышым посна печататлена да тÿҥ текстыш пÿчкын клеитлена ыле. Мылам кызыт компьютерет юмын пöлек гае чучеш.
Тиде жапыште республикысе архив комитет кугу проектым – «Марий Эл Республикысе села ден ял-влакын историйышт нерген документальный очерк-влак» лӱманым – тарватыш. Районышто историйым туныктышо, библиотекарь, краевед-влак кажне ял нерген документым, шарнымашым погаш тÿҥальыч. Нунынат кид ден возымыштым печатлышна. Тоштерыштак, шымлызе-влакым поген, профессор В.Соловьев, краевед Б.Шингареев, архив комитет пашаеҥ-влак семинарым эртареныт: кузе возаш, мом погаш, кöм кузе йодышташ туныктеныт.
«Материалым арам кийыкташ – сулык»
2000 ий январьыште тоштер унагудышто Руслан Бушков ден Марий Турек район нерген «Турекская сторона» лÿман икымше книга пайремым эртарышна. Книгам ик тÿжем экземпляр дене Озаҥ оласе «АБАК» издательство луктын. Презентацийыш Марий Элын президентше В.Кислицын толын ыле. Ынде районна нерген налын лудаш книгана уло! 2003 ийыште район нерген «История сел и деревень» книгат савыкталте.
Руслан Аркадьевичым Шернур шанчыеҥ-влакат шке районышт нерген книгам возаш йодыныт, тыге 2014 ийыште Марий кугыжаныш университет «Утро земли Онара» книгам савыктен луктын. Тудым возымыж годым Р.Бушков мыланем архивыште, шанчызе-влакын пашаштышт, Чавайн лӱмеш библиотекыште Марий Турек район нерген шуко у материалым верештмыж нерген ойлен. «Мемнан район Шернур кантоныш пурен, Шернур гаяк Уржум волостьышто лийын. «Утро земли Онара» книгаже Марий Турек районлан логалын огыл, сандене кундемна нерген у книгам возаш кÿлеш, 14 ий жапыште мом гына уым верештынат – чыла у книгаш пуртыман. Тынар ий жапыште погымо материалым арам кийыкташ – сулык», – манын, Руслан Аркадьевичым адакат книга возаш тарватышым.
Ындыжым тудын компьютерже уло, еҥым тарлыме ок кÿл. Кажне очеркшым лудаш пуэн. Южо годым доцентна Озаҥ ола гыч пунчалме лимон гай толын пура ыле. Йöра эше тунам «Знамя» газет редактор Валерий Вшивцев йолташыже илен. Тудын дене Элексе почиҥга ял велыш кудалын, Китне эҥер серыш шинчын, чара йолым вÿдыш чыкен, кок творческий шÿлышан айдеме, чон пытен, тÿрлыжым кутыреныт, капым да чоным луштареныт. Шочмо-кушмо верын яндар южшат, тамле йÿштö вÿдшат, ужар пушкыдо шудыж ден чевер чолка пеледышыжат, кайык мурыжат, мÿкш ызгымыжат кумылым тарватеныт, умбакыже возаш вийым пуэныт. Тыге 2017 ийыште Р.Бушковын Марий Турек районлан пӧлеклалтше «Рассвет земли Онара» аклаш лийдыме книгаже шочо. Озаҥ оласе Ш.Марджани лÿмеш историй институтышто 464 страницан, 6 главан, 34 ойлымашан, 34 поэтын почеламутшым пуртыман, энциклопедий сынан, кундемнан илыш корно хронологий таблицан книгажым 500 экземпляр савыкталте. Чаманаш логалеш, тудым районышто мый шкетын веле шаркаленам. Книгам чыла школлашке налыныт. Йошкар-Олаште Марий Турек землячество вашлиймашым эртарен, надырым поген, тыге шергакан книгам районысо чыла библиотекылан землячество вуйлатыше Аркадий Курочкин пöлеклен.
Руслан Аркадьевич шке возымо книгаже-влакым гына огыл, погымо чыла материалжым Марий Турек тоштер ден рÿдö книгагудылан ятыр коробка дене пöлеклен.
Книгам возаш таратыме
«История сёл и деревень Марий Турексого района» книгам возымо годым, верысе шымлызе краевед-влак шуко материалым погеныт, но нуно шагал пуреныт, вет чыла район савыктышыже икгай стандартан лийшаш. Л.Медведева тыгай сӱретлан öпкелалте. Тудым лыпландарен, погымо материалже дене посна книгам возаш темлышым. 2010 да 2012 ийлаште «Большие Ноли: История и судьбы», «Елымбаево» книга-влакым шке кÿшеш ООО «СТРИНГ» савыктыш. Районысо библиотекыште презентацийым эртарыме, шке книгажым автор кундемнан чыла книгагудыжлан пöлеклыш. Любовь Яковлевна мыламат книга возаш темлымемлан йывыртен, кугу таум ойлыш.
1993 ийыште Марий Турек районышто кугу пайрем лие: Нартас ял озанлык техникумын шочмыжлан – 100 ий. Профессор В.Соловьев тидын нерген тыге воза:
«Марий Элын мÿндыр лукышкыжо рвезе пагытым шарналташ, туныктышо-влаклан вуйым саваш, йолташ-влакым öндалаш Нартас техникумым тунем лекше тÿжем утла выпускникше тиде вашлиймашке толын.
Кушто, кунам да могай тунемме верыш тынаре тÿшка калык погынен? Нимогай лÿмлö университет, академий, институт 1987 ийыште петырналтше техникумыш толкын семын толшо гае выпускник-влакше дене моктанен огеш керт, кеч нуно шкеныштым кугешнен, «alma mate» маныт гынат. Кок пачашан пырня дене 1893 ийыштак ыштыме тунемме пöртыштö таче интернат йоча-влак йÿк, кеч техникумым 1987 ийыште петыреныт.
Вашлиймашке шаланыше Совет Ушемын чыла велже гычат эн сайжат огыл, эн удажат огыл, а чонлан келшыше специальностьлан тунемше да варажым тиде профессийлан ӱмырешлан ӱшанле-влак – кугыжаныш зачамы шуктышо труженик, уло эл калыкын ÿстембалныже поян чесшылан тыршыше-шамыч.»
Тиде вашлиймашым ямдылме годым, тоштерын архивше гыч материалым поген, стендым ыштыме, шарнымашым погымо. А.Романов ден Н.Чхеидзен ойлымыштым колыштын, нуным шарнымашым возен кодаш пеш сöрвален йодынам. Поян, козыркан илыш корнышт Нартас техникумым гына огыл, Марий Элын историйжым ончыкта. 1999 ийыште гына А.Романовын Марий кундемын ял озанлык пашалан тунемме икымше школ нерген «Был в Нартасе техникум» книгаже Марий Эл правительствын типографийыштыже 500 экземпляр дене лекте. Тулеч ончыч, эре аштарен шогымемлан тудо шке илыш корныжо нерген машинке дене печатлен да кÿжгö папкым тоштерыш конден пуыш. Марий Элыште мланде паша, ял илыш историйжым Арсений Иванович «Страницы историй земледелия Марийского края» книгаштыже пеш чын ончыктен, тудыжо 2001 ийыште Марий Эл правительствын типографийыштыже 1023 экземпляр дене савыкталтын. Нине савыктыш-влак – архивланат, библиотекыланат кугу поянлык.
Правительствын кÿкшÿ орденже дене аклыме пашазе-влак нерген газетлаште лудаш лиеш, а вуйлатыше-влак нерген – уке. Кеч-могай озанлыкын илышыже, пашаже вуйлатыме паша дене кылдалтын. Нунын нерген газетыште возалтын огыл. Сандене Марий Турек райисполком вуйлатышылан 13 ий ыштыше Р.Шигаповым тиде катыкым тöрлаш йодым, Тыге 2016 ийыште тудын «Дорогая моему сердцу сторона» книгаштыже 15 вуйлатыше нерген возалтын, 100 экземплярым шке кÿшеш ООО «Вертола» савыктен. Тиде савыктышыште верысе вуйлатыше гына огыл, республикысе вуйлатыше-влак нергенат палаш лиеш.
Шоныдымо паша
2000 ийыште, сай пашам аклен, мыйым ветеран-влак дене пырля Москвасе «Поклонная гора» мемориал комплексыш ветеран-влак дене пырля колтышт. Мемнан район гыч И.Бушков ден М.Хадеев ыльыч. Корно мучко Малик Каюмовичым колыштын, адакат тудым районышто коопераций кузе шочын-кушмо нерген возаш йодым. «Кызытсе пазар саманыште могай коопераций, пÿтынек спекуляций», – манын торешланыш. «Те Хлебниково райпом шочыктен улыда, Марий Турек райпом Россий кÿкшытыш шуктенда (Российысе 635 тӱжем коопераций гыч Марий Турекысе 42-шо верым налын), кузе пашам ыштенда – те гына паледа. Адакшым, пашада – районын историйже», – манын кöндарышымак. 20 наре лаштыкан кид дене возымо шарнымашыжым тоштерыш кондыш. 16 ий гыч тиде материал мыланем «Мари-Турекская потребительская кооперация» книгам возаш полшыш. Потребкооперацийын историйже гына огыл, пашаеҥ-влакын ыштыш-кучышышт, чон шижмашышт возалтын, шуко фотокарточкым ончыктымо. Мут толмашеш, Марий кугыжаныш архив «торговльышто тиде – икымше книга» манме акым пуыш. Савыктыш тÿсыж денат, кöргыж денат пеш поян лие. Райпо кÿшеш 300 экземплярым ООО ИПФ «СТРИНГ» савыктен.
2015 ийыште Тошкем ял калык икымше гана ял пайремым эртараш тарваныш. Мыйым ялын историйже нерген каласкалаш йодыч. «Ташлен лекше куан» очеркем «Ончыко» журналыште савыкталте. (Юмо йöным Б.Шамиев дене палыме лияш ыштен да тудын гоч журнал дене кылым кучаш). А.Вашкинцев кажне суртлан тиде журналым налын пöлеклаш кумылжо лие. Пелчын толшо ял калыклан журнал огеш лийыс, садлан «Йорга кожла урвалте йымалсе ял» лÿман 30 брошюрым шке савыктышым. Ял пайремыште шÿмемлан öпке шомак логале: «Еҥ яллан книгам возет, а шке ялетлан уке».
Манаш веле, изи очерк але книга. Книгам писатель воза, а мый архив материалым, историйын фактшым веле ончыктылынамыс. Туге гынат «Ивская Вершина – Кÿшыл Мосара» книгам марла возаш пижым. Тиде жапыште лачак ветеран-влакын ушемышт гоч компьютер дене пашам ышташ тунемме, тудыжо мыланна компьютерым пуэн. Районын тÿҥ библиотекыштыже «Интернет-кафем» почна, спонсор-влакым верештын, коло пÿкеным да кок компьютер ÿстелым налынна. Тыге книгагудыш кажне кечын пашаш коштмо гае кошташ тÿҥальым. Возымо семын йодыш-влак лектыч. Киров оласе архивыш каяш кÿлеш. Радынча кечын чесым поген, сортам чÿктен, тоштыеҥ-влакым уштен, Кировыш кудальым. Кугезе коча-ковам нигунамат уштен омыл, кö улмыштымат ом пале, нуным верешташ шоненам. Кӱшыл Мосара ялын 1816, 1834, 1858, 1917-ше ийласе сурт, еш-влакым возымо перепись гыч ялын кажне тукым вожшым верештым.
1816 ийыште пошкудо Ӱлыл Мосараште чыланат руш лÿм дене возалтыныт, а Кÿшыл Мосара кеч руш лÿман ял лийын гынат, марий вералан вуйын шогеныт, чимарий лÿман лийыныт. Изиланын Али эргыже да Елмекейын Ямбай эргыже пырля тынеш пуреныт да коктынат Павел Семенович Куклин лÿм дене возалтыныт. Молан? Ик шот дене карт-влакын вурсымыштым коктын колышташ куштылгырак. Али кÿшыл мучашке посна лектеш. Ямбайым сулыкан суртешак кодат, кугурак-влак урем гоч у сурт-оралтым чоҥат, фамилийым возымо годым шкеныштым Вахтинов манын возыктат, Куклин фамилийым огыт нал. Вара семын ялыште ик тукым сурт гыч кок-кум фамилий дене посна лектыныт.
Ӱлыл Мосараште Афанасьев тукым гыч Осып армий гыч толеш, ÿдырым налын, посна лекнеже. Тукым кугурак-влак тудлан пайым огыт пу: ачаже колен, аважымат нуно ашненыт, ешлан тудын деч пайдаже лийын огыл. Осып, Уржум волостной управыш миен, полшаш йодеш. Тудым Осип Григорьевич Волков лÿм дене уэш тынеш пуртат, новокрещеныйлан у мландым, ыресым, 3 теҥге ший оксам пуэн колтат. Тиде ачаж сурт ваштареш оралтым нöлташ кугу полыш лийын.
Кеч-могай йылмын шке грамматикыже уло, но ял калык мутер деч посна лудаш лийже манын, умылаш лийшын, ялысе семын возаш йодыч. Тыге ышташ огеш йöрö гынат, возышым. 2016 ийыште Ямалыште илыше Эдуард Елыбаевын, тунеммшем-влакын полшымышт дене «Ивская Вершина – Кÿшыл Мосара» марла книгам 300 экземпляр дене ООО ИПФ «СТРИНГ» савыктен.
Ӱлыл Мосара ял калык «виешла»: «Мемнан ял шешке улат, шочшетын шочмо ялже, тудыжым молан ойырен коденат, мыланнат книгам возо, тольык рушла. Ятыр ешыште вес йылман веҥе-шешке улыт, уныка-влак марла ойлат гынат, лудын огыт мошто». «Здесь корни мои» книгам 12 главан, 80 ойлымашан лие. Тиде книгаште Руш Мосара, Ивская Вершина, Ӱлыл Мосара, Тошкем ял-влакын верланымышт, историйышт, колхоз-влакын шочмышт, Кугу Отечественный сар жап да кызытсе салтак-влак, тыгак, сеҥымашым таптыше-влак нерген возенам. Совхоз илышын ойыртемже да тудын годсо ялозанлык специальностьым наледыше спискым ял еда ончыктенам. Школ нерген посна главаште шым ойлымашыште почмо. Ял-влакын илышыштышт книгагудо, клуб, почто пашаеҥ, журналист, эмлызе, лапкызе-влакын надырышт ончыкталтын. Посна ужаш кундемын лÿмлӧ еҥыштлан пöлеклалтын. Тиде вич ял Хлебниково села дене пырля илен да тӱзланен, сандене книгаш тудын илышыжат пурталтын.
Родо тукым
Родо тукымым шымлыме пашам эшеат пытарен омыл. Кӱшыл Мосара, Ӱлыл Мосара да Тошкем ялын родо-тукымжым але мартеат ешарен, тöрлен шогем. Свердловск кундем гыч Лариса Волкова толын, ачаж нерген Марий Шолкерыште возен, а аваже – Кÿшыл Мосара гыч. Ядыков тукым таблицем ончыктен, умылтарен, пуэн колтышым. «Кугезе кочам Стапан Йогор манме, а те Васлий Йогор деке пуртен улыда». Ешыште тыге возен кодымо увер-влак йоҥылышым тöрлаш полшат. Ожно колышо еҥын лÿмжымак ешыште вес йочаланат, тукымыштат пуэденыт, а ийготым кагаз почеш огыл – мут почеш возеныт, сандене тÿрыслык уке.
2015 ийыште Марий Элын калык артисткыже С.Сушкиналан 70 ияш лÿмгечыжлан брошюрым сераш тÿҥальым. Тудо тоштерыште «Гордость Мари-Турекского района» циклыш погымо материал дене возалтын. Ятыр возымашым лудын, шкеж дене вашлийын, «Мурызо шочеш мураш» марла книгам 150 экземплярым предприниматель А.Романован типографийыштыже савыктышна. Светлана Сергеевнан пайремыштыже Чуваший гыч толшо уна-влак мый дечем тиде книгам рушлаш кусарен лукташ йодыч. 2018 ийыште «Рождённая петь» книгашке Светланан илыш корныжым гына огыл, Марий Турек районын чыла 12 артистше нерген возаш кутырен келшышна. Марий Элын лÿмлӧ артистше-влак: Толтенур гыч Антонина Антонова, Марий Озармаш ялыште Лидия Бочкарева илен, кушкын, тунемын; Изи Пиштан гыч Виталий Ворончихин, Марий Купто гыч Валентина Виноградова, Тат-Китне гыч Габдулак Гибадуллин, Марий Китне гыч Нина Османова, Марий Пыламарий гыч Дмитрий Отмахов, Аимке гыч Вера Соболева ден Валентина Стрельникова; Чуваш Республикын сулло артистше Иван Снегирев Карлыган гыч, Озаҥ оласе консерваторийыште пашам ыштыше Ольга Бочкарева Кÿшыл Турек гыч.
Тоштер фондышто шинчыде посна возымем дене лÿмлö артист, РСФСР тӱвыран сулло пашаеҥже Леонид Романов возалтде кодын. Тудо Сизнур ялыште шочын, Карлыган школ деч вара Хлебниково кыдалаш школым пытара да Ижевск олаш ремесленный училищыш тунемаш пура. Тунеммыж годым самодеятельный коллективыште артист мастарлыкшым почын ончыкта, сандене Ленинград оласе театр институтыш тунемаш пура. Ижевск театрыште тÿрлö сынан роль-влак дене ончаш толшо-влакын кумылыштым чотак савыра. Коллектив дене сай пашам ыштен моштышо Л.Романовым Удмурт АССР тÿвыра министрын алмаштышыжлан шогалтат, туштат артистын мастарлыкше коеш, но сцене утларак ÿжын. Сандене тудо театрыш режиссёр да артист семын пöртылеш, сай деч сай спектакльым шындаш тÿҥалеш. Искусствовед-шамыч тиде артист нерген кÿкшын аклен возат. Леонид Григорьевич шочмо Сизнур ялыш толмыж годым Марий Турек тоштерышкат толде ок код.
Лудшо еҥлан М.Шкетан лÿмеш марий драме театр ден Э.Сапаев лÿмеш опера да балет театрын историйыштымат пален налаш йöн лиеш, раш ончыктымо – кö тугай М.Шкетан ден Э.Сапаев. Ала тыгеат калык театр деке утларак шÿмаҥеш. Россий Федераций театр ушемын марий пöлкажым вуйлатыше Нина Пектееван тыршымыж дене «Рождённая петь» книгам 300 экземпляр дене «ИПК «Чувашия» АО-н типографийыштыже савыктен лукмо. Тудак С.Сушкинан театрыште ыштымыжлан 50 ияш лÿмгече вашлиймашым эртарыш да тунамак книгамын презентацийже лие. Зал тич погынышо калык Светлана Сергеевна дене вашлийын кутырыш, чыла книгам наледен пытарыш.
Олег Мушкин тукымвожшо нерген материалым поген, а книга возашыже мыйым йодын. Тудын дене пырля «Раман тукым» книгам шочыктышна. Тукым шуйышылан пöръеҥым шотлат гынат, ме ÿдырамаш корныжымат ончыктенна: таблице почеш ача-аваштым, шочшо-влакын шочмыштым, тунеммыштым, пашаштым, сеҥымашыштым палемдыме. Эсогыл кö мом кузе шарна, ушеш кодшо илышыште лийше сай ден йöсыжымат сералтенна. Тыге родо-тукымымат палаш оҥай, лудашат йомартле. Шукыштым кöндараш логалеш, ала-молан шкешт нерген шарнымашым пуаш аптыранат. Т.Воронцоваланат, мутлан, тыге ойлышым: «Пагалыме туныктышо улат. Тукымет ÿмбакет, парня дене ончыктен, нимомат возен отыл манын каласат вет». Таисия Павловна ача-аваже, йоча годсо жапше, тунеммыж пашаж нерген радам дене пеш раш возен кондыш. Икмыняр жап гыч йыҥгырта: «Мый уныкам нерген возен омыл. Валерия Москвасе «Экономикын кӱшыл школжо» национальный университетыште тунемын, китай йылмым пала, Китайыште стажировкым эртен». Таис, кеч уныкатше Воронцова гынат, коваже Мушкин тукым гычыс! Айдемын эн кугу пиалже – уныка! Тыге шарнымаш-влакым лудыктен, кумылыштым савырен, илыш корныштым йодыштын, тукым нерген кумданрак возымо. Посна ойлымаш дене йÿдым имне пукшымаш, шудым солымаш, кумалтыш ото, мÿкш отар, колхоз илыш, Мосара ялсовет нерген почын ончыктымо. Тыге адакат 220 лаштыкан книга шочо.
Тевыс тыгерак библиотеке-влакын фондыштым пойдараш ятыр авторым кумылаҥденам да вучыдымын шкежат эркын возаш тÿҥалынам. Айдемын ÿмыржӧ кÿчык, а книга – курымашлык. Куанем, калык шке тукымвожшым шымлаш тарванен. Кажне еҥын илыш-корныжо – тиде районысо историйын шырчаже, а кунам кажныже шке шижмашыж дене шарналта гын, историйжат чонан лиеш.
Чавайн лÿмеш книгагудо ден министерствылан мыйын пашам аклымыштлан таум ыштен, вуйым савем.
Вера Сорокина, краевед
