Кугу Отечественный сар меман элыште илыше ик ешымат тӱкыде коден огыл, очыни. Шукерте огыл Марий Элын калык артистше Августа Романова дене мутланыме годым рашеме: тудынат ачаже сарыште кредалын да Сеҥымаш кече марте илен шуын, Берлиныштат лийын. Таче ме Августан ачаж нерген шарнымашыжым савыктена. Илен-толын, мыланна сар нерген эсогыл шарнымашыжат шерге лиеш, молан манаш гын кажне кечын Кугу Отечественный сарын участникше-влак шагалемыт, историеш гына кодыт. Тачысе кечылан Марий Элыште тугакшат сарын 302 участникше гына кодын.
— Мыйын ачам, Романов Владимир Степанович, сар тӱҥалме жаплан Тошто Торъял кыдалаш школым тунем пытарен улмаш. Икымше кече гычак сарыш каен. Ондак тудо Москосо пулемётно-миномётный училищын курсантше лийын, вара пулемётный взвод дене командоватлен. Младший лейтенантым ямдылыме курсым пытарен, разведвзводын командирже лийын. Тудо сар нерген каласкалаш огеш йӧрате ыле. Но кокланже, пеш йодына да, йылмыже «рудалтын». Мутлан, икана нунылан заданийым пуэныт — немыч генералым кучен, (йылме маныныт) штабыш кондаш. Пашаже телым лийын. Уремыште моткоч йӱштӧ шоген. Ош маскхалатым чиен, кече мучко лумышто тарваныде киеныт, генералетым кӱтеныт. Заданийым шуктен кертыныт: тудым кучен, штабыш намиеныт.
Ачам Сталинград фронтышто лийын. Тиде кредалмашым эре омыж дене угыч ужын толаша ыле. Ӱмыржӧ мучко эре «кредалын». Пеш чот логалын, витне. Сусырген, контузитлалтын, госпитальыш логалын… Но, изиш тӧрланымек, тушеч куржын. Адак передовойыш! Вараже кокымшо Украинский фронтышто лийын. Днепр эҥер гоч вончымышт нерген ойлымыжым шарнем. Венгрийым (Балатон ер, Секешфехервар ола), Чехословакийым, Австрийым фашист-влак деч утарымаште кредалын. Сеҥымаш кечым Австрийысе Альпийский курыкышто вашлийын. Фотожат шарналташ кодын (снимкыште). Ачамже шола гыч кокымшо, озавате ден марийже коклаште шинча.
Сар деч вара ялыш пӧртылын. Ондак тудо У Торъялыште тӱвыра пӧлкаште пашам ыштен. Вара Тошто Торъял библиотекыште, «Прогресс» колхозышто. Авам Варвара Сергеевна дене ешым погеныт. Шым йочам ончен-куштеныт, йол ӱмбак шогалтеныт.
Мый ачамым пеш йӧратенам да кызытат йӧратем. Кажне гана, поснак Сеҥымаш пайрем годым, эре ялыш вашкенам. Тудын парадный костюмжым эре йытыраен, шымартен пуем ыле. Вара ялысе Шарнымаш обелиск деке каенна. Тыгай кечын мыйын изи чонемжым тынар куан, пагалымаш, кугешнымаш тул авалтен…
Ачам пешак чытышан лийын. Нигунам «тиде коршта, тудо коршта» манме гыч шоктен огыл. Колынам, коҥгавалне «ооой» шокта. «Ачай, мо лийынат?»- йодынам. «Уке-уке, чыла сай», — манеш ыле. Нигунам нимогай льготым кычал коштын огыл, кеч капыштыже кум осколко шинчен. Мемнан ӱмбак нигунам кычкырлен огыл. Ме, йоча-влак, малена ыле гын, эре шы-ып гына кошташ тыршен.
Сарыште геройла кредалмыжлан тудлан шуко медальым пуеныт. А ме изи годым, нуным шкенан оҥыш пижыктен, уремыште куржталынна. Но «За отвагу» ик медальже дене тудо поснак кугешна ыле. «Тудо орден дене тӧр шога», — ойлен. Мо эше оҥай: ятыр ий сар пытымеке, тудым «Отечественный война» орден «кычал» муын. Чаманен каласем, могай степенян лиймыжым ом шарне.
Моткоч жал, таче мартен илен шуын огыл! Ачамын сарыште лиймыже ешланат кышам коден. Тиде Украиныште лийын. Фашист-влак чакнымышт годым годым яллам йӱлалтен коденыт. Ик ялыште ачам йӱлышӧ пӧрт гыч йочан магырыме йӱкшым колын. Ачам тудо портыш куржын пурен да тушеч изи ӱдырым утарен луктын. «Лӱмет кузе» манын йодмылан, садет «Аля» вашештен. Вара ты изи ӱдырын коважат лектын. Но ачам ешыштыже шочшо икымше ӱдыржылан Аля лӱмым пуэн.
Савыкташ С.Носова ямдылен.
