УВЕР ЙОГЫН

Марий чодыра ила да илаш тӱҥалеш

Тудым таклан огыл ­мландын шодыжо маныт. Марий Элыште чодыра 55 процент кумдыкым айла, а тиде — 1423,5 тӱжем гектар. Турист-шамыч республикнам чодыра да ер кундем манын моктат. Кузе вара таче мемнан «шодына» шӱла? Сентябрьын кумшо рушарнянже ты аланыште ыштыше-влак профессионал пайремыштым палемдат. Мемнан эл тӱнямбал чодыра шапашын чырык ужашыжым куча. Мутат уке, тыгай поянлык дене моштен пайдаланыман. Тидым шке жапыштыже, корабль-влакым чоҥаш тӱҥалмеке, Петркугыжа ик эн ончыч умылен. Тудак чодырам аралыше да оролышо кугыжаныш  службым ыштен.

Таче пайремым чодырам ончен куштышо, аралыше-влак дене пырля тудым  ямдылыше, целлюлоз-кагаз предприятийлаште тыршыше да пӱртӱсым тыглай йӧратыше-шамычат палемдат. А ты йӧратымашыже тений чотак шижалтын, уло республик дене ик эн тӱҥ поянлыкнам арален кодаш пижме манаш лиеш. Марий чодырана 101 гана йӱлен. Пӱртӱсын осал койышыж дене кучедалаш чылан полшеныт: тӱрлӧ ведомство, волонтёр-влак, тыглай калык.

Уэмдена, пойдарена

 Марий Эл Республикын чодыра планже почеш, тений у чодырам 1450 гектар кумдыкышто искусственно да комбинированно шындышаш улыт. Шошым 1129 гектарыште тудым вераҥдыме гын, комбинироватлыме чодырам уэмдымаш паша 31,8 гектарыште шукталын.

«Чодырам арален кодымаш» федерал проект кышкарыште 45,13 гектарыште пушеҥгым искусственно шындыме, агротехнический йӧным кучылтын, тудлан 217,9 гектарыште тырлаш полшымо.

Чодырам шындаш, эрыкташ, уэмдаш кучылтмо тӱрлӧ техникым  4077,5 тӱжем теҥгелан налме. Пушеҥге озымжымат шкенан питомниклаште ончен куштат. Мутлан, тений 0,5 гектарыште 1 миллион наре озымым вераҥдыме. Кодшо ийын 6 миллион наре лийын.  

 У чодырам шындымашкат тӱшка калык, эсогыл школыш коштшо-шамыч ушнат. Республик, Росий кӱкшытан акций-шамычат сай лектышым пуат. Тачысе кечылан Марий Элыште чодыра пашам 18 лесничестве ден 36 арендатор шуктат.

Тений шыжымат Россий кӱкшытан «Чодырам арален кодена», «Ужар Россий» акцийлаш ушнаш палемдыме. Ты пагытыште пушеҥгым шындат веле огыл, шкенан пӱртӱсым тӱзатыме паша ылыжеш. Тыгай акций-влак калыкыште чодырам аралаш кумылым утларак ончыкташ полшат.   

Марий чодырам пожар деч аралыме пашалан тений «Экологий» национальный проектын «Чодырам арален кодена» проект кышкарыште чылаже 34,1 миллион теҥгеаш специализироватлыме техникым налшаш улыт. Идалык мучаш марте  пожар ваштареш кучедалме техникым 87 процентлан ситарышаш улыт.

Тул кугу – лӱдыкшат кугу

Тений 1 сентябрьлан республикыште 101 гана чодыра йӱлен, 4800 гектар кумдыкым авалтен. Поснак кугу эҥгек Медведево районысо Куяр лесничествылан ышталтын. А тӱҥалынже тудо кӱдырчылан кӧра. Кукшо да мардежан игече тулым вияҥдаш полшеныт. Куд кече гыч веле тудым авырен налын кертыныт. Тул 4530 гектар кумдыкышто озаланен.

Меведево ден Звенигово районысо чодыра чот йӱлаш тӱҥалмылан кӧра, республик вуйлатышын пунчалже почеш, чрезвычайный ситуаций режимымат  увертареныт. Варажым тудым кораҥдыме гынат, тул эртыме верлам терген, йӧрыктен толаш кӱлын. Пеш писын «йошкар агытан» ваштареш кучедалаш тӱҥалмылан, кӱлеш мерым ыштымылан кӧра ик еҥат эмганен огыл. Кызыт пожар лийме кумдыкышто ышталтме эҥгек кугытым рашемдат, молан манаш гын, тул эртыме кумдыкышто пушенге-влак веле огыл шогат, чара верат, олыкат улыт. Марий Эл Пӱртӱс поянлык, экологий да йырым-йырысе средам аралыме шотышто министерствын специалистше-влакын палемдымышт почеш, тений лийше чодыра пожар-влак кокла гыч 40 процентше лач кӱдырчылан кӧра ылжын. Тыгай сӱрет але марте палдырнен огыл.

Весымат ончыктыман, чодыра тугакат тӱрлӧ амаллан кӧра кошка. Мутлан, тений 1 январьлан тыгай сӱретше 1629,1 гектарыште лийын. Санденак республикыште чодыра паталогийым шымлыме пашам кодшо ийын  29,4 гектарыште да тудым тазаҥдыме мероприятий-влакым 146,9 гектарыште эртарыме. 982,6 гектарыште тушто илыше насекомый ден янлык, кайыквусын илыме условийыштым саемдыме дене кылдалтше пашамат вораҥдыме.

Школ лесничестве-влак

Чодыра пашаеҥ-влаклан школ лесничествыш коштшо йоча-влакат полшат. Илен-толын, нунат ты аланыштак тыршаш тӱҥалыт манын ӱшаныме шуэш. Тачысе кечылан 74 тыгай школ чыла муниципальный районышто уло. Тушко 1038 икшыве коштеш. Тусо икшыве-влак эсогыл всероссийский  кӱкшытан конкурслаштат эре гаяк сеҥышыш лектыт. А тидыже нунын чолгалыкышт нерген ойла, верыште ыштыме сай пашаштымат, шинчымашыштымат пеҥгыдемда. 

2018 ий гыч йырым-йырысе средам арлалыше общественный инспектор-шамыч денат министерстве пашам ворандара. Тачысе кечылан 121 тыгай инспекторлан статусым палемдыме. Нуно тыглай, шке кумылын министерствылан полшен шогат. Тений полшымышт дене 1210 мероприятийым эртареныт. 81 мероприятийжым ­-  лач шке гыч.

Кӧ руа?

 Мутат уке, чодыра паша республикын, элнан бюджетыштым пойдараш полша. Тӱҥ шотышто тудым пулан руымаш. А ты пашам кужу пагытлан чодырам арендыш налше-влак шуктат. Нунак ты пагытыште чодырам оролат, уэмдат. Тачысе кечылан республикыште пум ямдылаш 54 ойпидыш ышталтын. Арендыш налме 1 090 355,9 гектар кумдыкышто кажне ийын тӱрысшӧ 1153,5 тӱжем кубометр руалтеш.

Мутлан, кодшо ийын арендатор-влак 1057,2 тӱжем кубометр пум ямдыленыт гын, верысе калык тыгак ойпидыш негызеш шке кӱлешлыкшылан­ – 73,2 тӱжем кубомертым.

Кодшо ийын ужалыме-налме 1692 ойпидыш негызеш чоҥаш, пӧртым ырыкташ кучылташ граждан-влаклан 84,5 тӱжем кубометр чодырам ойыреныт. Тыгак изи да кокла бизнес субьект-влаклан чодырам ямдылаш правалан аукцион-влак эртаралыныт. Тудын гоч 10,7 тӱжем кубометрым реализоватлыме. Тидыже тӱҥ поянлыкна дене респубикынан бюджетшым 6,1 милион теҥгелан, а РФ бюджет системым 7,6 миллион теҥгелан кугемдаш полшен.

 

Историй гыч:

Марий кундемыште эн кугу чодыра пожар-влак 1815, 1823, 1848, 1854, 1891, 1892, 1921, 1937, 1972, 2010 ийлаште лийыныт.

1921 ийыште 266 утла тӱжем гектар ужар кумдык дене пырля 60 илем йӱлен, 1 тӱжем вуй волык пытен, 35 еҥ колен.

1972 ийыште ­- 181 тӱжем гектар, 2010 ийыште 55,4 тӱжем гектар чодыра пытен.

Светлана Носова

Фотом Пӱртӱс поянлык, экологий да

йырым-йырысе средамаралыме министерствын

пресс-службыж гыч налме

 

 

 

 

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий