Май мучаште У Торъял посёлкышто республикысе Марий юмыйӱла ушемын Шнуй Каҥашыжын погынымашыже эртен.
Тушто икмыняр йодышым ончен лектыныт:
1.Марий юмыйӱлан шонымашыже-влакым кучылтын, калыкыште марий вералан келшен толдымо ончалтыш-влакым шаркалымаш ваштареш кузе шогыман;
- Шнуй Каҥашын пашажын задачыже да радамже;
- 2022 ийлан марий калык пайрем да кумалтыш-влак нерген;
- 2021 ийыште Марий Элыште кумалтыш-влакым эртарыме да республик деч ӧрдыжтӧ эртыше кумалтышлаш ушнымо нерген.
Икымше йодыш шотышто погынымашке Марий Эл Республикын элкӧргӧ паша министрже М.Даниловым ӱжыныт. Тудо каҥашыме йодыш шотышто Марий Эл Правительствын позицийжым умылтарен. Тыгай тӱҥ шонымаш йоҥгалтын. Правительстве шке верам кучышо кажне калыкым пагала да шотла. Нунын коклаштат нимогай умылыдымаш лекшаш огыл. Тӱшка каҥашымаш почеш, погынышо-влак марий калык деке ӱжмаш дене лекташ пунчалыныт. Ӱжмашым ӱлнырак савыктена.
Кокымшо йодыш дене ушемын тӱҥ онаеҥже Александр Таныгин ойлен. Тудо палемден: Марий юмыйӱла ушемын пашажым Шнуй Каҥаш тӱрыс виктара. Устав дене келшышын, верам вияҥдыме дене кылдалтше чыла йодышым верысе религиозный организаций-влак дене пырля погынен каҥашыман, тыгак книгам, календарьым лукмо, могай кумалтышым кушто эртарыме шотышто, Российысе моло кундемыште илыше да марий юмылан кумалше-влак денат келшен, икойыш шуын пашам ворандарыман.
Кумшо йодыш юмыйӱла календарьым ыштыме дене кылдалтын. Тенийлан кодшо ийын ыштыме календарьыште икымше гана эрвел марий-влакынат юмыйӱла пайремже-влак ончыкталтыныт. Ятыр курымла дене посна илымылан кӧра кок кечышот радамыште ойыртем уло. Но тиде умылыдымашым лукшаш огыл. Вес ийлан ыштышашлык календарь сайрак лийшаш, молан манаш гын тушко ешартыш умылтарымаш-влакым пурташ палемдыме. Нуно регионласе марий-влакын, кечышот радамым палемдыме ойыртемштым шотыш налаш полшат. Шнуй Каҥаш календарьым савыкташ пуаш ямдылалтеш.
Пытартыш йодышым каҥашыме годым онаеҥ-влак тений эртарышашлык кумалтыш-влак шотышто рашлыкым пуртеныт. Тений республикыште тӱня кумалтыш Кужэҥер районысо Шорнотышто 17 октябрьыште лиеш. Тушко мемнан кундемысе веле огыл, Российысе моло регионышто илыше марий-шамычат ушнен кертыт. Тыгак идалыкын вес пелыштыже Марий юмыйӱла ушем Пошкырт кундемыште семинарым эртараш палемден.
Марий Эл Республикын Марий юмыйӱла ушемын секретариатшын уверже негызеш С.Носова ямдылен.
Марий Эл Республикысе рӱдӧ Марий Юмыйӱла ушемын
Шнуй Каҥашыжын марий калык дек ӱжмашыже
Пагалыме марий калык!
Тений Марий Юмыйӱла ушемым ыштымылан да кумалтыш-влакым чарак деч посна уэш эртараш тӱҥалмылан 30 ий теме. Тидым ме кумдан палемдышна. Тылеч ончыч шуко жап кумалтыш-влакым шолып эртараш логалын. А ынде пӱтынь у Российыштына Марий Юмыйӱла моло йӱла-влак дене тӧр шога да вияҥ толеш: у ушем-влак шочыт, лӱмын шымлыме да туныктымо паша ышталтеш, кугезынан сугыньлен кодымо йӱла почеш кумалтыш-влак эртаралтыт.
Элнан Конституцийже дене келшышын, религий-влак кугыжаныш деч ойырымо улыт. Туге гынат чылан умылат: кугыжаныш кучемын да религий ушем-влакын келшен ыштыме пашашт калык-влак коклаште ваш умылымашым да келшымашым пеҥгыдемден шога, элнамат вияҥда. 30 ий Российысе моло тӱп калык-влак семынак ме кугыжаныш да верысе кучемын, мер калыкын умылен моштымыжым, полышыжым шижын шогена. Тыгай умылымаш да полыш деч посна Марий Элыштат, Российыште марий-влакын тӱшкан илыме чыла кундемлаштыжат: Татарстаныште, Пошкырт, Одо, Угарман, Киров, Свердловск да Пермь кундемлаште – Марий Юмыйӱлам кучен да вияҥден шогаш моткоч неле лиеш ыле.
Тидым шотыш налын, марий калык верч, уло Россий калык верч, умбакыжат ваш-ваш умылен, икте-весылан эҥертен, икте-весым пагален, айдемым айдеме семын ончен, калыкым калык семын ужын, законым шуктен, пашам ыштыман.
Чаманен каласаш логалеш, уке уке да я тыште, я тушто мут лектеда, манеш-манеш коштеда: Юмо да Юмыйӱла нерген мутланымаш годым кӱлеш-оккӱлым кутырат. Тидын годым посна айдемын, политический партийын але иктаж коммерций дене кылдалтшын шонымашыжым-идейыжым калыкын ушышкыжо шыҥдараш тӧчат. Тек Мер Юмо мемнам тыгай койыш деч саклен шога. Калыкнан шуко неле-йӧсым чытымыж деч вара у сеҥымашын эн кӱлешанжым айда лийже койышлан кӧра йомдарымаш неле дечат неле туткар лиеш.
Илыш эрта. Можо дыр йомеш, можо мондалт толеш, но марий йӱлана курым-курымашлык! Йӱла кӱшеш шкем нӧлтымаш, Юмын лӱм дене пайдаланаш толашымаш, йӱлам политике да жаплан гына йӧршӧ пайдам лукмо дене лугаш тӧчымаш – кугу дечат кугу язык.
Пагалыме марий калык!
Тӱткӧ лийза, чыным язык деч ойырен моштыза, чын верч чот шогыза.
Юмыйӱланам аралыза!