Тоштер-пӧрт нерген шукынжо колынна. Кундемыштына тыгайже икмыняр вере уло. Но тендан тушто лиймыда веле огыл, а илымыда шуэш? Мыйын гын уке.
А теве Кужэҥер районысо Йӱледӱр селаште Маргарита Николаевна Демакова тыгайыште ила. Адакшым тылзе, кокыт але идалык огыл, а 2002 ий годсек!
Тиде оралте «Зыковмытын тоштер-пӧртышт» маналтеш. Молан Зыковмытын? Ты кундемыште шке жапыштыже сӱретче семын кумдан чапланыше пӧръеҥын, Николай Фёдорович Зыковын, шольыж ден ачажат сӱретлаш йӧратеныт. Иктыжын, кочажын, ик пашажым тыгак тышке вераҥдыме.
А такшым гын тоштер-пӧртыштӧ пӱтынек ӱдырамашын ачажын сӱретше-влак улыт. Нуно зал пӧлемыште веле огыл, а уло пӧрт мучко: коҥга шеҥгелнат, эсогыл ишке коклаште вургем йымалнат, пӧртончылнат, верандыштат — кечат! Мо оҥайже, шукынжо кок велымат сӱретлыме улыт! Санденак нуным Маргарита Николаевна жапын-жапын савыркала. Чылаже тыште 54 пашам ужаш лиеш. Мутат уке, ачаже тылеч ятырлан шуко сӱретлен. Но молыштым пӧлеклыл пытарен.
А тоштер-пӧртым ӱдырамаш ачаж нерген шарнымашым кужу жаплан кодаш, ала-кунам тыгай сӱретче илен манын еҥ-влак палышт, тудын сӱретше-влак кушто логалын, тушто ынышт пӧрдал, нуным кумылан-влак ужын кертышт манын шонен, аважын ош тӱня дене чеверласымекше тыгай кумылжо лектын. Кеч Маргарита Николаевна самырыкак Братск олашке каен да тушто илен, пашам ыштен. Но аважын черланымекше, шочмо кундемышкыже пӧртылын. Ты жаплан марийже колен. А эргыже Санкт-Петербургышто пашам ышта. Сандене 59 ияш ӱдырамаш тоштерыште кызыт шкетын ила.
Николай Фёдорович Зыков тидлан лӱмын нигушто тунемын огыл гынат, тале сӱретче лийын. Ты сомылым чон йодмыж почеш шуктен. Кугу Отечественный сар гыч пӧртылмекше, тудо верысе озанлыкыште кужу жап ветврачлан пашам ыштен. Но ты тӱня гыч уста еҥ 20 ий ончыч 63 ияшак каен…
Николай Фёдоровичлан кумдан палыме сӱретче-влакын: Рафаэльын, Левитанын, Васнецовын, Репинын, икмыняр молын – пашаштым ончен, радынашке пышташ келшен. Тыгак верысе пӱртӱсымат, ешыжым: пелашыжым, шочшыжо-влакым, эсогыл шкенжымат – икмыняр пашаштыже ужаш лиеш. Арам огыл тудлан илыше еҥ-влакын портретыштым сӱретлаш эн чот келшен. Ачажын кажне пашаж нерген Маргарита Николаевна кужун каласкален кертеш. Мыланнат радамлынак ойлыш, пӧртончылно да изирак верандыште чотак йӱштӧ улмым шотыш налде.
Ӱдырамаш шкежат ты пашалан чылт покыржак огыл. Ачаж семынак тудат сӱретла. Но шонен луктын огыл, а ямде гыч копироватлыме семын ышта. Санденак шкенжын ик сӱретшымат нигушкат вераҥден огыл. Нуно посна папкыште веле аралалтыт.
— Тунемше-шамыч тоштер-пӧртыш кумылын толын каят. Тӱҥалтыш жапыште нуно чӱчкыдын, кажне кечын, толедат ыле. Кызыт шуэнрак гынат, пурен лектыт. Кугурак-шамычат экскурсий дене лиедат, — палдарыш ӱдырамаш.
Ойжым мучашлыме семын, Маргарита Николаевна тыге каласыш:
— Паша ден сурт кокласе сомыл деч ярсымекше, ачам пӱтынь гаяк жапшым сӱретлымылан пӧлеклен. Кеч пытартыш ийлаште тудым шӧн-лу паралич йӧсландарен. Туге гынат кидышкыже кистьым налын кертдыме лиймешкыже сӱретлен.
Кызыт Николай Фёдорович Зыковын корныжым Наталия уныкаже шуя манын ӱшан уло. Тудо художественный школышто, вара архитектурный институтышто тунемын. Ӱдырын сӱретлаш кумылжат уло, мастарлыкшат сита. Сандене ончыкыжым тудын пашаже-влакат ала ты тоштер-пӧртым сӧрастараш тӱҥалыт?..
Любовь Камалетдинова.
М.Скобелевын фотожо.
