Морко районысо Унчо кундемыш пытартыш жапыште турист-влак чӱчкыдынак коштыт. Нуно Тошто марий сурт-печым, вакшым, Янык памашым, Шлань ялысе усталык мастерскойым ончен савырнат. «Акреттӱрын» тӱрлымӧ, вӱдуа дене тодын ышташ туныктымо студийын пашаштым ончен, марий кочкышым, мланде йымач шолын лекше йӱштӧ памаш вӱдым тамлен, калыкын йӱлаже, тӱвыраже дене лишкырак палыме лийыт. Май пайрем кечылаште Моско гыч толшо турист-влакат тиде корно денак Унчо кундемыште коштыныт. Чылаже кудло наре турист толын каен. А эн кугу уна семын «Штерн» немыч журналын журналистше Беттина Зенглинг, фотограф Тамина Цух лийыныт.
– Российысе ик изданийыште Марий Элыште ойыртемалтше Унчо кундем улмо да тушто шке йӱлажым, тӱвыражым шуктен илыше калык илыме нерген пален налмеке, ты кундемым шке шинча денак ужаш шонен пыштенам. Икмыняр палымем-влак полшымо дене ты кундемыш логалынна, — палыме лиймеке, Унчо кундемыш толмо амалже дене палдара Беттина. — А шкенан йылме дене лекше журналыште марий калыкын йӱлаж ден тӱвыражлан пӧлеклалтше кугу фоторепортажым ышташ шонена. «Штерн» кажне арнян изарня еда лектеш. Тудо фотографий-влаклан моткоч поян. Сандене ме чӱчкыдынак кужу жаплан командировкыш лектына. Ты гана Юл эҥер мучко коштына.
Немыч журналист-влак шке паша корныштым 15 апрельыште Астрахань гыч тӱҥалыныт. Тиддеч вара нуно Калмыкийыште, Волгоградыште, Саратовышто, Тольяттиште, Ульяновскышто, Казаньыште лийыныт.
Унчышко нуно 30 апрельыште толын шуыныт.
— Тышке толын шумеке, мемнам Унчо администраций вуйлатыше Иван Михайлович Евсеев, марий шӱлышан пӧръеҥ Анатолий Аркадьевич Яковлев моткоч порын вашлийыч. Корно деч вара изиш каналтымеке, ялым ончал савырненна, Тошто марий сурт-печыш пурен лектынна. Уремыште моткоч ару. Калыкат поро, марий тӱвырам, йӱлам арален кодышо кумылан улмыж дене ойыртемалтеш. Адакшым тыште самырык-влакат илат, пӧртым чоҥат. Тиде кундемыште илыше калык шке мландыжым моткоч йӧрата, вет тӱня мучко коштмо годым кудалтен кодымо ял-влак моткоч шуко вашлиялтыныт, — палемдыш Беттина.
Кокымшо кечын Анатолий Аркадьевич мӱндыр уна-влак дене Унчо села ден Муканай ял кокласе кӱсотым ончен савырненыт, а варажым Муканай ялыште илыше Павловмыт ешыште лийыныт. Суртоза, Валерий Арсентьевич, окнасергам ыштыме мастарлыкше дене калыклан палыме. Тудын уста кидмастар улмыжо нерген ындыжым немыч мландыштат палаш тӱҥалыт. А озавате Галина Павловна вич шочшан ешышт нерген каласкален, пидме, тӱрлымӧ пашаже-влакым ончыктен.
— Муканай ял мучашсе памаш воктене пӱртӱс моткоч сӧрал. Галина Павловна ден Валерий Арсентьевич вӱдвара дене вӱдым нумалын ончыктышт. А мый тудым вачӱмбакем налаш шым тошт: камвозыктем гын, вӱдем арам лиешыс. Галина Ивановна марий тӱран ош тувыржо дене чылт ош йӱксыла кок ведра покшелне ошкыльо, — воштылеш уна.
Лум шулен пытымеке, игече левырак лиймеке, шорыкым ашныше-влак тудым тӱредыт. Тыгодым кажне ешыште шке йӱлам шуктат, очыни. А Унчо селаште илыше Татьяна Ивановна ден Николай Семёнович Петровмытат каныш кечыште шорыкын «ужгажым кудашыныт». Нунын пашаштым Беттина ден Таминат эскереныт.
— Игече шокшырак лиеш гын, шорыкат кӱтӱш лектеш, сандене тӱредын колтыман, — ойла Т.Иванова. — Тыгодым нимогай йӱламат огына шукто, «чыла сайлан лийже» манына да пашалан пижына.
— Але марте верблюдым тӱредмымак веле ужынам ыле. Тудым визытын-кудытын кучыман, а шорыкым коктынат сеҥаш лиеш улмаш, — Таминан ойлымыжым рушлаш кусарыш Б.Зенглинг.
Тиддеч вара «Передовик» ялозанлык артельын тӱрлымӧ цехышкыже кайыме. Тушто ош коленкореш гладь йӧн дене, двунитке куэмыш канвам кучылт тӱрлымым моткоч тӱткын эскерышт. Тыгодым Тамина шкежат тӱрлаш кумылан улмыж дене палдарыш, икмыняр пашажым телефонысо фотографий гочат ончыктыш.
— Куэмын тупела велже гычат мотор тӱрым шочыкташ лиеш улмаш, — ойла Тамина.
Марий тӱр дене сӧрастарыме вургемым варажым Шлань ялысе усталык мастерскойыштат тӱткын ончышт. «Акреттӱр» студийын пашаеҥже-влак ятыр кидпашаштым ончаш луктыныт ыле. Немыч ӱдыр-влаклан вӱдуам тодын ышташ туныктымо сомыл поснак чот келшыш. Студий вуйлатыше Иван Гавриловын ӱяҥге воштыр дене пашам ыштымыжым тӱткын эскерышт, колыштыч.
Уна-влаклан марий калык кочкышат пеш келшыш. Тамлын пушланыше мелнам, палышым, йошкарушмен когыльым да молымат куанен тамлышт.
Унчо кундемыште илыше-влак шке мландыштым моткоч йӧратат, йӱлаштым, тӱвыраштым, ыштыш-кучышыштым сайын палат, нуным арален коденыт да тидлан кызыт кушкын толшо тукымымат кумылаҥдат. Лач тидымак пеҥгыдемден каласышт унаште лийше немыч журналист-влак.
А.Байкова.
Авторын фотожо.
