17 июльышто Марий Турек район Кугу Вочарма ялыште Совет Союзын икымше марий Геройжо Сергей Суворов, Кугу Отечественный сарын участникше, тылын труженикше-влак лӱмеш ыштыме мемориал комплекслан вич ий теммым палемденыт, тыныс верч вуйым пыштыше-влакым шарналтеныт.
Коронавирус черын шарлен кертме лӱдыкшым шотыш налын, кугурак ийготан-влакым да калыкым шуко ӱжын огытыл. Тушко Марий Турек муниципал район администрацийын вуйлатышыже С.Решетов, Марий Турек муниципал образований вуйлатыше Л.Яндыбаева, Нартас школ вуйлатыше В.Семёнов, мемориал комплекслан тӱҥалтышым пыштыше чолга ӱдырамаш С.Конышева, ты кундемеш шочын-кушшо Совет Союзын эше ик Геройжо А.Гвоздевын ӱдыржӧ Таисия Алексеевна Гвоздева толыныт.
Мутат уке, шуко поро, тауштыме мут йоҥген. Тыге ме шке историйнам, сарыште вуйым пыштыше геройна-влакым шарнена, нунын поро пашашт дене самырык тукымым палдарена да ты йўлам умбакыжат шуена.
Кугу Отечечственный сар пытымылан – 75 ий. Тиде шучко сар нерген тӱжем дене книгам возымо, шӱдӧ дене фильмым войзымо. Совет калык моткоч кугу нелылыкым, йӧсым чытен лектын. Ты корным эртымыштым, кугезе коча-кованан суапле пашаштым шарнен ме, самырык тукым, кугешнена. Нуно элна верч тушман ваштареш лӱдде шогеныт, шке илышыштым чаманыде, волгыдо ончыкылык верч йот мландеш геройла вуйыштым пыштеныт.
Савак вел – Марий Турек кундемын ик мотор верже. Тыште шуко тале еҥ шочын-кушкын. Лач тыште марий кокла гыч икымше Совет Союз Герой Сергей Романович Суворов шочын.
Сергей шке вер-шӧржым, шочмо калыкшым йӧратен. Сандене тыныс профессийым (туныктышо) ойырен налын. 1940 ийыште Марий Пыламарий селаште педагогический училищым тунем лекмек, Кугу Пумарий школышто туныкташ тӱҥалын. Но шуко жап ыштен шуктен огыл. 1941 ийыште Кугу Вочарма ял гыч фронтыш 45 еҥ каен. Августышто – Сергеят.
Кайымыж деч ончыч ял калыкшылан тудо тыге муралтен:
Курык ӱмбалан шыдаҥым ӱденам,
Ала тӱредам, ала уке…
Изижге, кугужге киддам пуыза,
Ала пӧртылам, ала уке…
Уке, пӧртылын огыл.
Тудын лӱддымын кредалмыже, сар илышыж нерген документ шагал кодын. Но, мутат уке, мыланна эн сай, поро шарнымаш – марий кундемнам, калыкнам чапландарыше, пӱтынь эллан чапланыше лӱмжӧ. 1942 ий 17 июльышто йот кундемеш ӱмыржӧ кӱрылтын.
Марий Турек кундемыште (Сысоево школышто) кажне ийын ӱдыр-везе-влак коклаште дзюдо дене С.Суворов лӱмеш турнирым эртарат. Ялысе икшыве-влак, калык деч почеш кодшаш огытыл. Вет нуно тазалык да вий-куат дене эреак ойыртемалтыныт да ончыкшымат тидым пеҥгыдемдаш манын, таҥасымашлашке ушнат, военно-патриотический конкурслаште вийыштым тергат, сеҥышыш лектыт. Тыге нуно лӱддымӧ, корныштышт чыным ойыраш тунемше, элнан ончыкылык патриотшо лийын кушкыт, шонена. Тек шке порысыштымат лийже манын шуктат, салтак илышым эртат. Тидланже Сергей Суворов – сай пример.
Тиде мемориал комплекслан тӱҥалтышым ыштыше верысе чолга еҥ С.Конышева:
– Моткоч сай верым ойыренна. Самырык тукым чылажымат, поснак Кугу Отечественный сарым, тушто кредалше ача-кочана-влакым, нунын подвигыштым книга гоч веле пала. Сандене тыгай шонымаш лектын: ял покшелан, сай верым ойырен, мемориал комплексым ышташ.
Шонымашым моткоч кӱчык жапыште шуктенна. Ял калыклан, тунемше йолташ-влаклан, тыгак администраций пашаеҥ-шамычланат умылен пашаш ушнымыштлан, полшымыштлан таум ыштена. Южгунамже тыглай ой-каҥашат моткоч кӱлеш лийын. Тидлан йӱд омымат шуко йомдараш логалын. Тыге теве тиде тыгай чапле шарнымаш да каныме парк лийын. Йоча-влаклан модашат посна площадкым ойырымо.
Тыште тӱрлӧ сынан мероприятий эртаралтеш. Вер чыла шотыштат йӧнан, келшыше, мотор. Тидын дене шукын келшат, шонем.
Сысоево книгагудышто ятыр ий тыршыше Г.Смирнова:
– Тыгай сынан пайремыш моткоч шуко калык чумырга ыле, тунемше-влакат кумылын толыныт, но шкеат паледа, таче тыгай саманыште шукыж годым ме онлайн йӧн дене пайдаланена да, теве таче чыла правилым шотыш налын, тиде кугу датылан пєлеклалтше мероприятийым эртараш чумыргенна. Сергей Суворовлан пӧлеклалтше парк чынжымак ару, мотор. тудым эскерен шогышо Светлана Николаевналан тау. Тудын тӱҥалтышыж дене Марий Турек землячество ушнен, ял калыкат тиде шонымашым кӱлешлан шотлен.
Эшежым экскурсий семын вес ялла, школла гычат толыт. Тыгай йўлам моло кундемлаштат шуят.
Нартас школын вуйлатышыже, Юнармий мер толкын штабын начальникше В.Семёнов:
– Мемнан районжак героический манаш келшен толеш. Тиде мемнан кундемыште икымше тыгай чапле мемориал. Тыгай сай да кӱлешан шонымашым моло ял шотан илемлаштат ыштена. Тений мемнан школ кум грантым сеен налын. Школ кумдыкеш мемориал щитым ыштынена. Кундемысе ӱдыр-рвезе-влак военно-патриотический конкурс ден таҥасымашлаште вий-куатыштым тергат, сай результатым ончыктат, республикыште ончыко лектыт, ӧрдыж кундемлаштат, мутлан, «Зарница» конкурсышто ойыртемалтыт. Тидыже ончыкылыкна ӱшанле тукым кушкеш манаш лиеш. Икманаш, тиде вер тӱрлӧ сынан мероприятийым эртарашат, тыглай каналташат келшен толеш.
Чынак, мемориал комплекс моткоч йӧнан вереш келыштаралтын. Йырым-йыр сылне пӱртӱс. Паркым мотор пеледыш сӧрастара. Тудыжым клумбеш келыштарен шындыме. Уэмдымашке, сӧрастарымашке ял калык кумылын ушна. Комплексыште сцене, тыгак уна-влаклан теҥгыл-влак келыштаралтыныт. Тек илышнаже тынысле, ласка лиеш.
Е.ЭШКИНИНА
