Параньга район Элпанур ял администрацийым кодшо ий декабрь гыч В.Ураков вуйлаташ тӱҥалын. Ончычшо верысе школ директор лийын, тылеч ончыч туныктышылан ыштен. Тудын дене газет пашаеҥ В.Смоленцев вашлийын да пытартыш жапыште тиде кундемыште лийше вашталтыш, улшо нелылыкым кузе сеҥен толмо нерген каласкалаш йодын.
— Владимир Витальевич, Элпанур кундемыште могай илыш-шӱлыш палыдрна, тендан кундем моло дечын мо шотышто ойыремалтеш?
— Мемнан ял администрацийна моло дене таҥастарымаште пужен ыштыме йогыныш ыш логал, весе дене ышт ушо. Тушто куд ял шотлалтеш, 260 суртышто 829 еҥ ила. Эше шукерте огыл калыкна тӱжем лишке шотлалтын. Мом ыштет, еҥ-влакым кучен от шогалте, ӧрдыжкӧ илаш каяш кумылан. Онучин ден Кӱчыкнер (Данилово) руш ял-влак пытен шуыныт, манаш лиеш. Тыгай сӱретат палдырна: ача-ава икшывыштым коча-кова пелен кодат, шкешт олашке илаш да пашам ышташ каят. Вет тыште йочасад уло, тушто вер ситышын. Кугурак лиймекышт, олашке наҥгаят.
— Тендан кундемыште паша вер шотышто нелылык уке, очыни, вет тыште районышто веле огыл, республикыштат ончыл радамыште шотлалтше «Победа» колхоз пашам ышта. Тудо тыланда ӱшанле эҥертыш?
— Чынак, ме моло кундем дечын кунар-гынат пиаланрак улына. Павыл почиҥган эргыже Александр Павловын вуйлатыме колхозышто шӱдӧ утла еҥ пашам ышта. Эше шошо гыч шыже марте пасу тургым пагытлан пашаеҥым ешарен налыт. Еҥ-влак колхозышто кумылын тыршат, вет пашадарым жапыштыже да келшышым тӱлат. Озанлык Кугу Пумарий, тыгак лишыл моло ончычсо озанлык-влакын мландыштым ий еда налеш да пасушко савыра. Колхоз тыгак тӱрлӧ мероприятийым эртараш спонсор семын полша. Мутлан, Илалше-влакын кечыштым у школын актовый залыштыже эртарыме. Озанлык пєлекым налаш, ӱстел сийым погаш оксам ойырен. Тылеч посна марий артист-влакын концертыштым чӱчкыдынак налеш да ял калыклан яра ончыкта. Предприниматель Сергей Аксюбиным палемдыман. Тудо самырык олмапум, вишньым, шоптырводным шке оксаж дене налын да емыж-саска пушеҥгым, вондерым ончычсо школ олмыш шындылме.
— Пытартыш жапыште верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программе почеш ял кундемлам тӱзатыме ятыр пашам шуктымо. Тендан дене тидын шотышто сӱрет могайрак?
— Але марте тыгай программыш ушнен огынал ыле. 2021 ийлан кызытак ямдылалташ тӱҥалынна. Кугу Отечественный сарыште вуйыштым пыштыше-влак лӱмеш шарныктыш школ деч тораште огыл верланен, тудым уэмдаш, тӱзаташ, сєрастараш кӱлеш. Такшым ме тиде шарныктышым шотышто кучена, эрыктена, пеледышым шындена. Тӱжвачын ачалаш бюджетна гыч оксамат эреак ойыренна. Ынде сайын тӱзаташ, ешарен, изирак сквер гайым ышташ проектым ямдылена.
— Корным ыштыме да ачалыме йодыш эреак пӱсӧ лийын кодеш. Ты шотышто мом каласеда?
— Тенийлан корным лум деч эрыкташ корно фонд гыч оксам шукырак ойыреныт ыле. Ме «Победа» колхоз дене ойпидышым ыштенна. Тений лум шагал возын, сандене шукак эрыкташ логалын огыл. Изирак ялжымат огына мондо, тушко корно эреак лийын. А корным ачалаш ий еда оксам изин-изин ойырат. Кодшо ийынат рӱдӧ илемыште лакылашке тыгыде кӱм оптымо.
Тыгай ойыртем уло: корным ачалаш окса шукырак ойыралтын гын, уремым кастене волгалтарымылан ятырлан шагалрак пуэныт. Молан маныш гын ме электроэнергийым аныклыше лапмылам сакаленна да роскот ятырлан иземын. Январь тӱҥалтыште кушто лампе йӱлен каен, тугайым вашталтенна, а кушто ок сите, ешарен сакаленна. Элпанурышто почылшто у уремыште лампым сакалышашлан 220 метр ешартыш линийым шупшаш кӱлеш. Энергетик-влак дене ты шотышто кутырен келшыме.
— Тендан дене мер паша кузерак ушнен толеш, старосто ден депутат-влак чулым улыт мо?
— Старосто ден верысе депутат-влак мемнан дене чулым, чолга улыт. Павыл почиҥгаште илыше ончычсо колхоз председатель М.Мамаев, ялын старостыжо А.Инородцев поснак ойыртемалтыт. Тыште корнымат шотышто кучат, калыкшат ваш полшен ила. Мемнан дене ӱдырамаш, ветеран-влак ушем, «Унавий» ӱдырамаш клуб пашам сайын ыштат. Клубын пашажым верысе лудмыверым вуйлатыше О.Янышева моштен виктарен колтен. Тиде клуб республикысе «Саскавий» ӱдырамаш ушем денат кылым куча. Тудын членже-влак тышкат толын каеныт. Клубыш коштшо-влак арнялан кок гана погынат, кидпашам ыштат, тӱрлат. Йошкар-Олашкат «Шочмо мландын кугу вийже» калык усталык фестивальыш шке пашаштым ончыкташ намиеныт ыле.
Ветеран, ӱдырмаш-влак ушем-шамычын сай тӱҥалтышышт почеш школын спортзалышкыже тазалыкыштым шуараш ятырын коштыт. Кум кече ӱдырамаш-влак толыт гын, вес кум кече – пӧръеҥ-влак. Кастене нылыт гыч кандаш шагат марте волейбол, баскетбол дене модыт. Таҥасымашымат эртареныт. Тушко пошкудо Марий Турек районысо ял шотан ныл илем кундем гыч толыныт ыле.
— Элпанур кундем пытартыш жапыште, чынжымак, сай могырыш вашталтын. Чапле у школ волгалт шинча, у медпункт пашам ышта. А теве тӱвыра пєрт тошто, пу оралтеш верланен. Тудын пӱрымашыже могай?
— Колхоз правлений машинавечыштыже верланыше у оралтыш куснен, а ончычсо пӧртшӧ яра шинча. Тиде оралтым тӱвыра пӧртыш савыраш кутырен келшыме да кызыт тидлан документым, проектым ямдылена. 2024 ий марте ялым комплексно вияндыме целевой программыш пурен шуына гын, ончыкыжым мемнан денат художественный самодеятельность коллектив-влаклан ямдылалташышт, тыгак артист-влакым вашлияш йєн ешаралтшаш.
— Тендан дене ял калык шкаланже илыме верым чоҥа?
— Тӱшка озанлык пашам сайын ышта гын, кундемыштына илыме верым чоҥышо-влакат ешаралтыт веле. Элпанурышто, мутлан, икмыняр ий ончыч почылтшо Полевой уремыште эше кум-ныл оралте чоҥалтын. Ынде Южный урем шочын. Кызыт оралтым шындаш мландым ойырена, южыжо пєртлан негызымат пыштен. Шукерте огыл ялым социально вияҥдыме программыш мемнан кундемысе кок еҥ логалын, нєлташ тӱҥалме пєртым чоҥен шукташ субсидийым «Победа» колхозын слесарьже Алексей Чайкин ден дояркыже Римма Григорьева налыныт. Руш Лебляк ял кокымшо шӱлышым налеш манаш лиеш. Тыште пєрт-влак чоҥалтыт, тидын дене пырля калыкшат ешаралтеш. Кызыт тиде ялыште кандаш пӧртыштӧ коло индеш еҥ ила.
— Шӱкым погымо йодыш ок тургыжландаре?
— Мемнан дене шӱкым жапыштыже шупшыктат. Шотлен лукмо: район мучко чылаже 52 контейнер ок сите. Мемнан дене кызыт яллаште 22 шындыме, кокытым вашталташ наҥгайыме, эше нылыт у кӱлеш. Шонена, лишыл жапыште тиде йодышым рашемдена.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
