Республикысе мӱкшызӧ-влак тӱшка погынымашке чӱчкыдын чумыргат, тыгак опытым шымлаш шкенан республикысе отарлашке веле огыл, пошкудо регионлашкат лектын коштыт, семинарым эртарат, тӱрлӧ йодышым каҥашат. Шукерте огыл республикысе мӱкшызӧ-влакын «Марий отар» региональный мер ушемышт черетан конференцийым эртарыш. Каҥашыме йодышыжо — республикысе мӱкш ончымо пашаште палдырныше проблеме-влак.
Мӱкшызын эҥертышыже – кок кооператив
Марий Элыште мӱкшызӧ-влаклан эҥертыш семын кок кооперативым ыштыме. Иктыже «Шӱртньӧ нектар» СХППК маналтеш гын, весыже – «Марий мӱй» СПСПК. Кокымшо кооператившым М.Лежнин вуйлата. Тиде предприятий мӱкшызӧ-влаклан омартам, рамым, магазиным (ешартыш корпусым), моло кӱлешым ямдыла да ужала. Михаил Васильевич кажне погынымашке могай-гынат у сатум конда. Теве тиде гана карашан мўйым ямдылаш магазиныш шындышаш тыгыде раме-влакым конден ыле. Тудым да молымат налаш тыгай йєн темлалтеш: предприятий шке сатужым ончыч яра пуа, вашешыже мӱкшызӧ шке продукцийжым, мӱйым, пуа. А тудыжо вара тидым ужала.
Мӱкшызӧ-влак кокла гыч ятырынже ынде мӱйым кузе ыштен налшашым раш палат, опытым погеныт да ий еда сай лектышыш шуыт. Но тыгодым тӱҥ йодышыжо ончычсо гаяк кодеш – кузе тудым пайдалын ужалаш? Кызыт мўйым пошкудо, тыгак мӱндыр регионла гыч кондат, тыгодымак шкенан республикыште ямдылымым шуэнрак ужат. Тыгай нелылыкым иземдышашлан икмыняр ий ончыч «Шєртньє нектар» кооперативым ыштыме. Шочмо жапыште нелылыкыш логале, а кок ий ончыч тудым кумдан палыме предприниматель П.Свининлан вуйлаташ ӱшанышт. Тиде кооперативлан кодшо ийын кугыжаныш грантым ойырыш. Тиде окса дене тудо мӱйым тыгыде атылашке, банкылашке темкалыше линийым налын да Кужэҥер районысо Кульшит ялыш вераҥден. Чын, тудым эше пашашке колтен шуктен огыл, но лишыл жапыште мӱйым темкалаш тӱҥалшаш. Тудо шкенан республикыште, тыгак пўтынь эл мучко шке сатужам темлаш палемден. Тидлан регистрацийым эртыше «Марий отар» брендым кучылтеш. Кочкыш сатум ужалыше шолдыра сетевой супермаркетлашкат мӱйым темлаш корно почылтшаш. Мӱкшызӧ-влак мӱйыштым тиде кооперативлан ужалыме годым кажныжлан посна этикетке ышталтеш, тудын отаржылан посна номер пуалтеш, штрих-код шындалтеш.
Кузе ужалаш?
Мӱйым ужалыме шотышто икмыняр опытым мўкшызє Ю.Грязин поген. Тудо мўйым тыгыде атылашке темкален, «Звениговский» шыл комбинатын кевытлаж гоч калыклан темла.
Тыгай йодышат лектеш: мӱйым могай ак дене темлаш, ужалаш? Маристат вуйлатыше, мӱкшызӧ А.Целишевын мутшо почеш, ик килограмм мӱйын шке акше 457 теҥге гын, кызыт кугу сетевой кевытлаште 510 теҥге дене ужалат. Но мӱйын шке акшым шотлен лукташ неле. Вет, мутлан, мӱкшызӧ кеҥеж мучко тыршен, да мӱй лектыш лийын огыл гын, килограмм мӱйын шке акшым нигузат шотлен лукташ ок лий. Шке ак кӱкшытым пазар ак дене таҥастараш темлышт.
Тенийысе ий мӱй лектышлан поян ыш лий. Тыгай уда игече шогымо годымат шуко мӱйым налме опытшо дене Кужэҥер район гыч мӱкшызӧ Ю.Грязин палдарыш. Тудын мутшо почеш, тыгай годым отарым пеледыш шуко пеледман кундемыш кусараш келша. Юрий Андреевич Советский районысо мӱкшызӧ М.Мартьянов дене кутырен келшымек, ты кундемыш мӱкшыжым конден. (Тидлан латкок омартам вераҥдаш ситыше, вер гыч верыш кусараш келыштарыме тележкыже уло).Тыште писте шуко уло. Тыге тудын пеледме ныл-вич кече жапыште мӱкш-влак ятыр мӱйым погеныт. Ю.Грязинын мутшо почеш, икымше гана яндар писте мӱйым налын. Вара Токтайбеляк кундемыш кусарен, тыште шемшыдаҥ, фацелий пеледыныт. Мӱкш-влак адак шагал огыл нектарым погеныт.Тыгодымак ялыште кодшо омарталаште мӱй йӧршеш гаяк лийын огыл.
Аяртыме дене кылдалтше йодыш ок лыплане
Тений районлаште рапс кушкылышто ковышта когарш лывым пытараш пестицидым чын огыл кучылтмылан кӧра тӱжем чоло мӱкш еш пытен. Тиде йодышым шукерте огыл тӱшка погынымаште каҥашышт. Ты йодышыш уэш пєртыльыч. Тыгай ойым ыштышт: мӱкшызӧ-влак верысе кучем, рапсым ончен куштышо озанлык-влакын специалистышт дене пеҥгыде кылым кучышаш, кунам аярым шаваш тӱҥалшашым ончылгоч пален шогышаш улыт. Эн тӱҥжӧ, Советский район гыч мӱкшызӧ В.Кузьминын мутшо почеш, аярым кастене кандаш шагат деч вара йӱдым гына шавыман. Тунам тенийысе гай туткар ок лий.
Пошкудо вуйым шиеш гын
Тыгай йодышымат тарватышт. Марий Турек посёлкышто илыше да тыштак отарым кучышо Ф.Бикмуллинан отаржым суд посёлко гыч кораҥдаш кӱштен. Пошкудо-влакын вуйшиймашышт почеш суд лач тыгай пунчалым луктын. Мӱкшызӧ-влакат тыгай пунчал дене огыт келше. Вет шукыштын мўкшотарышт яллаште верланен. Нунат тыгай туткарыш логалын кертыт.
Ончыкыжым мӱкшызӧ-влакын интересыштым аралаш республикысе мӱкш ончышо-влакын ушемыштлан юристым кучымо шотышто йєным муаш темлышт. Тыгак посна мӱкшызын чапшым тыгай инстанцийыште аралышашлан эксперт семын кугу опытан пчеловод-влаклан участвоватлаш келша. Вет районласе яллаште, посёлкылаште мӱкшым кучышо-влакын ятырыштын ветеринарно-санитарный паспортыштат уке, тыгак ял администрацийыштат озанлык книгаште отар шотышто палемдыме огыл. Теве чыла тидыже мӱкшызӧ ваштареш «пашам ышта». Адакшым республикын, тыгак пӱтынь Российын, мӱкш ончымо паша дене кылдалтше законжат уке. Тыгодым ятыр регионышто шке законым луктыныт. Мемнан денат тидым писынрак илышыш пурташ жап йодеш.
Абрам Титов – новатор да изобретатель
Марий Турек районышто шочын-кушшо новатор да изобретатель А.Титовым Российыште мўкш ончымо пашам промышленный йӧныш кусарышылан, селекцийлан негызым пыштышылан шотлат. Тудын лӱмжым порын шарныме пашам эртараш Марий Турек район администрацийлан, тыгак республикысе мӱкш ончышо-влакын ушемыштын офисыштышт тиде лӧмлӧ еҥлан пєлеклалтше лукым сєрастараш темлышт. Районышто ий еда эртаралтше Мӱй спаслан тӱдын лӱмжым пуаш ойым ыштышт.
Республикын Внутренний политике, верысе самоуправленийым вияҥдымаш да юстиций министерствын темлымыж почеш, мӱкш ончышо-влакын «Марий отар» региональный мер ушемыштын у уставшым ямдылыме да тудым пеҥгыдемдышт. Тыгак ушем членын у удостоверенийжын эскизшым сайлан шотлышт.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
