Эше февральыштак Провой кундемыш командировко дене лекташ тарваныме деч ончыч ик палымем деч районысо увер-аҥарым умылкалышым: мом-кӧм мокталтен возаш лиеш але изишак шылталаш кӱлеш… Район илыш дене палдарымыж гыч Звенигово оласе калыкын канализаций коллекторын локтылалтмыжлан кӧра ынде ятыр ий орланымыжым кугу проблеме семын аклышым да тудым шке шинчам дене ужаш шонен пыштышым.
Звенигово олаш мийымеке, поснак «нелылан» шотлалтше Пушкин урем дене 3-шо №-ан школ велыш ошкыльым. Ончычшо чыла сайла чучо, но вара нерем канализацийын йыгыжше ӱпшыжӧ шуралтыш. Ик изуремым вончышым. Шинчамлан мланде ӱмбачак шупшмо пластикла койшо шемалге тӱсан пуч-влак пернышт (снимкыште). Мыланем нуно ала-молан вигак аяран шучко кишкым ушештарышт. Автомашина кудалыштме корно дене ӱлыкыла волышым. Кенета эшеат шучко сӱрет почылто: 99-ше №-ан пӧрт ончылнысо канализаций таве ташлен ала пуч шӱтлен – кумдык тӱрыснек шур-шондо-вӱд вартышыш пурен каен. Тыгайым ужын, шӱмлан шу-у-уй чучо. «Тидыже – катастрофыс!» – лӱдын шоналтышым. Йыгыжге ӱпшан, вудака тӱсан, ош ярыман йырнык сурт ончылым веле огыл, тыгак кудывечым, мончам, сад-пакчам авалтен. Чыла тидым фотографироватлаш манын, вес изурем дене кӱшкыла тарванышым. Ик вере чарналтышым, кадрым лишкырак налашлан корно гыч ик ошкылым кӧргышкырак ыштышым да лӱдмем дене изиш гына волен шым шич: ончылнем – тугай шучко рож! Келгытшым рашемдаш эше ик ошкылым ыштем гын, лумге-мландыге волен каен кертам, очыни, шоналтышым. Лакым нимо дене петырыме, авырен налме огыл, рожыш лач пушеҥге гыч руал налме кужу укшым керме. Модын куржталше йоча-влаклан але корно дене кудалше машина деч кок-кум ошкыллан кӧргышкырак пурышылан тушко логалаш нимо неле огыл…
Йол йымалнысе мланде волен гына ынже кай манын, шӱлалташ тоштде, автомашина корныш лектым да «шемгишке» почеш ошкыльым. Эше ик таве (снимкыште) деке толын шуым. Тудымат ала-молан петырыме огыл, ӱмбакыже шӱйшӧ вичкыж оҥам веле пыштыме. Чылажымат снимке дене пеҥгыдемден ончыкташ манын, икте почеш вес фотом ыштымем годым тораштак огыл верланыше пеш чапле пӧрт веч пӧръеҥ йӱк шоктыш:
– Тыланда ала иктаж-мо дене полшен кертам?
Суртоза дене палыме лийна. С.Авдеев 98-ше А №-ан пӧртыштӧ ынде идешымше ий ила да тынарак жап тыгай азапым чыта.
– Пашаже теве кушто: оласе чумыр канализаций системе пеш чот тоштемын. Чойн пучын верын-верын шӱтлымыжлан кӧра ошман мланде канализаций вӱд дене мушкылтеш да вара порвола. Шкат ужда, очыни, тыгай шучко лаке икте веле огыл. Уремыштына понар уке, сандене пычкемышыште кошташ моткоч лӱдыкшӧ. А теве тиде аҥысыр пуч дене оласе чумыр канализаций вартыш йога. Тулым йӧртат, иктаж вере шӱк тореш шинчеш але вес азап лийын кая гын, ушымо верла торлат да, йыгыжге йырнык чарашке фонтан семын шыжа. Чыла тиде урем мучко йоген шарла… А ме тудым тошкен коштына, шӱлена. Ындыже вургемна веле огыл, коваштынат шур-шондо ӱпш дене шыҥдаралтыныт. Эсогыл калыкыш лекташ намыс, – чонжым почо Сергей Фёдорович. – Пӧртыштат вӱд дене шонымо семын пайдаланен огына керт. Унитазым мушкын колтена – канализаций вӱд ванныш лектеш, ванныш пурена – унитаз темын шинчеш. Кӱмыж-совламат иканаште чыла мушкаш огеш лий. Йӧра, пӧртым чоҥаш тӱналме деч ончыч мландым нӧлтална, уке гын канализаций вӱд пӧртйымал тич темеш ыле. Тидын шотышто пошкудем пеш кугу азапыш логалын. Чечас тудым телефон дене йыҥгыртен ӱжам.
109-ше №-ан пӧртышто илыше С.Петряков шуко ыш вучыкто, пеш писын тольо.
– Таче кечылан Пушкин уремыште моло деч лапыштырак верланыше 99-ше номеран пӧртыштӧ илыше Наталья Мясникова ден мый экологий велым пеш кугу азапыш логалынна: мончана веле огыл, пакчанат шур-шондо-вӱд вартыше йомыныт. Ынде монча дене мом ыштыман? Тӱрлӧ осал бактерий дене шыҥдаралтше мланде дене убакыже кузе пайдаланыман? Уремнажат тӱрыснек аярген… Тыште ынде йоча-шамычлан модын куржталаш гала, – кумыл волен мане Сергей Александрович. – Азап таче, тений, ӱмаште огыл лийын каен, а индеш ий шуйна. Тидым ий еда ыштыме фото дене пеҥгыдемден кертына, – файлыш пыштыме А4 форматан фото ден тӱрлӧ вере возымо серыш-влакым мыланем шуялтыш. – Ме верысе администрацийлашкат, прокуратурышка , Роспотребнадзорын Марий Элысе виктемышкыжат, Пӱртӱс дене пайдаланыме аланыште надзор шотышто федеральный службын Марий Элысе виктемышкыжат, тӱрлӧ кӱкшытан депутат-шамыч декат, полышым йодын, серышым ик гана веле огыл возенна. Ыштена-ыштена манын, чыланат сӧрат, но воз, манмыла, тачат верыштыже шога. Нигӧланат огына кӱл. А вӱдым йоктарен колтымо услугылан квитанцийым тылзе еда колтат… Мемнан лачшымак могай азапыш логалмынам меак веле палена, молылан тудо йӧршынат оҥай огыл. Тымарте ик журналистат толын огыл, мемнан мом чытен илымынам ны телевизор дене ончыктен огытыл, ны радио дене ойлен огытыл, ны газетыште возен огытыл. Таче (27 март – авт.) телевидений гыч толаш сӧрышт, но вара район администрацийым вуйлатыше Владимир Геронтьев деч комментарийым налме дене серлагена маньыч. Тыгай шотдымылыкым, йырныкым ончен, чытышна пытен. Кертыда гын, полшыза мыланна, – шинчашкем туге сӧрвален ончале, эсогыл логарышкем комыля тольо.
Сергей Александровичын «нигӧланат огына кӱл» манмыж дене тӱрыснек ом келше: СМИ-се увер-аҥар почеш, тышке верысе администрацийла гычат, ОНФ-ын еҥже-влакат, РФ Кугыжаныш Думын экологий да йырым-йырысе средам аралыме шотышто комитетшын председательжым алмаштыше, ЛДПР фракцийын депутатше К.Черкасоват, Кугыжаныш Думын депутатше С.Казанковат толын коштыныт, ситуацийым сай велыш вашталтыме шотышто кажныже мом-гынат ыштеныт…
– Кодшо кеҥежым пошкудемын цоколь пачашышкыже канализаций вӱд пурыш. Сауныжо, вургемым мушмо машинаже, мебельже – чыла пытыш… Вес пошкудем ӱмаште Россий президентым сайлыме кече деч ончыч Владимир Путинын приёмныйышкыжо скайп полшымо дене лектын керте да можым-кузежым радамлын каласкален ончыктыш. Тыге тудын суртшо ончылно канализацийым сентябрь марте шотыш кондышт… Мыланна шке жапыштыже вӱд тавым участкыштынак келыштараш каласеныт. Шукынжо тудым 20 метр келгытыш кӱнченна. Но тений южо озанлыкысе тавыш канализаций вӱд логалын… – йырем погынаш тӱҥалше калык коклаш ушнышо 96-шо А пӧртыштӧ илыше Виктор Рыбин тургыжланен мане.
Тыгай томаша Пушкин уремыште веле огыл, чумыр Звенигово олаште озалана, манаш лиеш. Поснак Гагарин, Охотин, Ленин уремлаште, Ангар, Жемчужина кундемлаште илыше-шамыч орланат. А 3-шо №-ан школышто тунемше, воктенак верланыше кок йочасадыш коштшо икшыве-влак свежа юж нерген шукертак монденыт, шур-шондо-вӱд вартыш дене темше пӱя-шамычын чыташ лийдымын ӱпшымыштлан кӧра кабинетласе окнамат огыт поч.
Шуко пачеран пӧртлаште илыше-влакын мутышт почеш, ятыр пӧртйымал канализаций вӱд дене темын. Тудым спецтехнике полшымо дене тулен налыт, но сӱрет икмыняр жап гыч адакат шке радамышкыже пӧртылеш. Йӱшаш вӱд – йӧршын йӱшаш огыл: краным почмеке, ик-кок шагат йошкар-кӱрен тӱсан «кофе» (снимкыште) йога, а счётчик садак пӱтыра, да квитанций «пайдаланыме вӱдлан» толеш. Канализаций вӱд, ола мучко эртен, Юлыш йоген пура… А вет вашке тыште серым тӱзатышаш да Звениговым турист олаш савырышаш улыт.
Оласе канализаций системым йӧршын огыт олмыкто манаш огеш лий. 2010-2018 ийлаште «Спецгидрострой» ООО-н пашаеҥже-влак канализаций коллекторышто 2107 м пучым вашталтеныт. Тений эше 589 м пучым вашталташ палемдыме. Тидлан 23 млн. теҥгем ойыраш лийме, тышечын 10 млн. теҥгежым – Пушкин уремысе аварий ситуацийым кораҥдаш.
…Мыйын кайымем деч вара кас велеш Пушкин уремыш Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыжын пашажым жаплан шуктышо А.Сальников, чоҥымо, архитектур да илыме-коммунал озанлык министр М.Леонтьев, Звенигово район администрацийым вуйлатыше В.Геронтьев миеныт да калык дене вашлийын мутланеныт.
Нуно Звенигово оласе калыкын азапыш логалмыжым умылымышт да ситыдымаш-влакым лийме семын писынрак кораҥдыме нерген ойленыт. Мутышт почеш, Марий Элым вуйлатыше А.Евстифеев тыгай задачым шынден: тений Звенигово оласе канализаций коллекторым тӱрыснек вашталташ, проект документацийым пеҥгыдемдымеке, эн лапыште верланыше визымше тавыш 24 тӱжем еҥым обслуживатлен кертше модульный насос станцийым шындаш, вара, «Экологий» национальный проектын «Юлым тазаҥдымаш» программыж дене келшышын, эрыктыме сооруженийым чоҥаш.
– Ӱшанымылат огеш чуч… Кандаш ийыште нимом гаяк ыштен кертын огытыл да ынде ик ийыште чыла олмыкташ сӧрат, – ик йӱкын манеш Звенигово оласе калык.
Пашам идалык мучаш марте пытараш палемдыме, но тиде жапым тӱрлӧ амал ик-кок тылзылан шеҥгеке шӱкалын кертеш. А кызытеш оласе калыклан чыташ перна…
Маргарита ИВАНОВА
